Norðurland - 15.02.1908, Blaðsíða 3

io7
ingu, að vinnumenn, sem að sjálfsögðu
vilja gjarnan hafa atkvæðisrétt, verða
að skifta um stöðu til þess að geta
öðlast hann.
Val hinna konungkjörnu béndir einn-
ig á kosningamisréttið.
6. Þeir, sem vilja bera saman það
fé, sem gengur úr landssjóði í Reykja-
og til Rangárvallasýslu, og athuga öll
þau hlunnindi, sem sú vík nýtur um-
fram sýsluna, munu sjá eitt hið stór-
feldlegasta misrétti í þeirri grein. Stjórn
með ioo þús. króna kostnaði (á fjár-
hagstímabilinu, miklu fleiri kr. en fólk-
ið er á landinu) og þing, sem einnig
er mjög margment og dýrt að tiltölu
við fólksfjöldann, ætti þó að vera fyrir
alt landið, en ekki vissa hluti þess.
7. Rangárvallasýsla leggur kaup-
túnunum til árlega mikið af uppkomnu
fólki ekki síður en önnur sveitahér-
uð. í Frey 3. tbl. f. á. er gert ráð
fyrir, að árin 1891 —1901 hafi land-
búðaðurinn lagt öðrum atvinnuvegum,
aðallega fiskiveiðunum, 1,383,000 kr.
í uppkomnu fólki á ári. En eftir
landshagsskýrslunum frá 1906 er það
orðið miklu meira með sama útreikn-
ingi, því árið áður (seinasta árið sem
manntalsskýrslurnar ná yfir) er talið,
að fólkið í sveitunum hafi að líkind-
um fækkað um 1000 manns, en fjölg-
að í kauptúnunum mikið meira.
Ekki er að sjá, að stjórn eða þing
komi auga á þessa ástæðu; því ann-
ars væri tæplega hugsandi, að verið
væri að flytja vegabyrðar landssjóðs
yfir á sveitirnar, og sízt á Rangár-
vallasýslu, eins og farið er með hana
að öðru leyti.
Fólkið í Rangárvallasýslu fækkar
meira en víðast annarsstaðar, ekki
að eins af búlausu fólki, heldur og
af bændum; þannig hefir bændunum
(búendunum sem jörð hafa) fækkað af
ýmsum orsökum á næstliðnum 26 ár-
um um 116. Nú eru þeir að sins 513.
Með sömu fækkun á næstu 115 árum
verður enginn bóndi eftir í Rangár-
vallasýslu.
Af því að fólksflutningarnir úr sveit-
unum eru að aukast, verða þær lagð-
ar í eyði fyr en þetta, ef að eins er
miðað við síðastliðnu árin. Þannig er,
ef fólkið í sveitunum fækkar um 1000
manns árlega samkvæmt áður sögðu,
skamt að bíða eyðingarinnar. Enginn
maður yrði þá eftir í sveitum íslands
að liðnum 60 árum hér frá. Arangur-
inn af gerðum síðasta alþingis á fólks-
flutninga er þó ekki kominn í ljós
enn þá.
Hvenær skyldu sveitirnar fá þetta
alt endurgoldið?
8. Verndartoll eða aðflutningsbann
hefir landbúnaðurinn ekki fengið á neitt,
er keppir við afurðir hans á markað-
inum, sem á sér þó stað í flestum
nálægum löndum. Islenzki landbúnaður-
inn þolir þó illa að vera undanskilinn
í því efni. Styrkurinn til smjörbúanna
er að vísu sama sem tollur á aðflutt
smjör (ekki smjörlíki), þó hann sé tek-
inn úr landssjóði, en miklum mótmæl-
um sætir hann á þinginu og hin mink-
andi fjárhæð hans bendir til þess, að
hann verði innan skamms afnuminn.
9. Styrkurinni, sem veittur er til
fræðslu barna, er að miklu leyti mið-
aður við skólaveru þeirra; af því verða
sveitirnar fyrir halla, þær sem ekki
geta vegna strjálbygðar, og þess að
börnin eru hjúin, látið þau fara í skóla,
nema lítinn hluta vetrarins.
Almenni mentaskólinn svo nefndur
er ekki lagaður eftir þörfum allrar þjóð-
arinnar, vegna þess, að nemendurnir
fá ekki að ganga inn í hann nema í
1. og 4. bekk; að aldurstakmark þeirra
er að eins 12—15 í íyrsta bekk
og 18 ár í 4. bekk, og að þeim er
gert því nær ómögulegt að lesa utan
skólans. Skólanum er þess vegna lokað
fyrir flestum sveitabændabörnum, nema
þeir (þ. e. bændurnir) flytji sig til
Reykjavíkur. Þau börn, er sjálf ryðja
sér braut í mentuninni, sem oftast er
eftir 15 ára aldur, og einatt verða
nýtustu mennirnir, eru rekin á braut
Nl •
frá skólanum, ef þau leita mentunar-
innar þangað.
IO. Fátækralögin og fleiri lög eru
svo úr garði gerð, að sveitirnar, sem
fólksstraumurinn er úr, sitja eftir með
fátæklingana, þótt aðrir hafi flúið. En
þær skulu einnig taka við þeim, sem
flytja sig burtu, ef þeir geta ekki séð
fyrir sér sjálfir io ár eftir flutninginn,
og annast þá úr því; en sumum verða
sveitirnar að taka við aftur, hvenær
sem þeir þurfa með, svo lengi sem
þeir lifa. A þessu hefir Rangárvalla-
sýsla oft fengið að kenna sáran, en
verður þó betur vör við það síðar,
með sömu stefnu og nú er, þegar ekki
verður eftir f sýslunni annað en nokk-
urir efnalitlir einyrkjar og ómagar.
Fleira mætti benda á til að sýna
misréttið, en þessi dæmi munu nægja
öllum sanngjörnum mönnum, sem með
góðvild vilja athuga kjör þau, er vér
eigum við að búa.
Eins og vér (eLjum það hina helg-
ustu skyldu þings og stjórnar, að vaka
yfir velferð landa sinna, og annast um,
að hver og einn fái að njóta réttar
síns, eins vonum vér, að bætt verði
að nokkuru leyti úr misréttinu, sem
þvingar Rangárvallasýslu og allan land-
búnað Islands, og óskttm að löggjöfin
gefi ekki tilefni til þess, að vissir
hlutar landsins eyðist, eða verði neydd-
ir til þess, að segja sig úr lögum við
aðra hluta þess.
Hinar minstu kröfur, sem vér get-
um sætt oss við í bili, eru þær,
að vér fáum aðallínu talsímans ein-
uugis á landsins kostnað, þegar hún
verður lögð hér austur um sýslurnar; og
að vagna ferðir og báta til Suður-
landsins verði slyrktar sra mikið, að
það geti komið að einhverju gagni, eða
ekkert að öðrum kosti.
En þó einkum,
að nauðsynleg vegabót á aðalpóstleið-
inni um hafnarlausu liéruðin sunnan-
lands verði kostuð af landssjóði að
öllu leyti.
Vér skorum því hér með á hið háa
stjórnarráð íslands, að láta ekki Ieggja
talsímann hingað austur fyrir næsta
alþingi með því móti, að krefjast til-
lags til hans frá Rangárvallasýslu. En
sérstaklega skorum vér alvarlega ánœsta
alþingi, að breyta vegalögunum frá
síðasta þingi í þá átt, að landssjóður
kosti umbœtur og viðhald á allri aðal-
póstleiðinni í Rangárvc llasýslu, og jafn-
framt viðhald á aðalpóstleiðinni í Ar-
nessýslu, að minsta kosti að þeim hluta,
sem vér eigum að fara að bera.
Rangárvallasýslu í desbr. 1907.
(Undirskrifað hafa 493 bændur af 513, sem
eru í sýslunni).
Hraðskeyti til Nls.
Reykjavík w/2 ’08, kl 5 e k.
Hörmulegt slys. Níunda þ. m.
druknuðu i Hvitá tveir lœrisveinar
Hvanneyrarskólans, Páll Guttormsson
frá Stöð i Stöðvarfirði og Sigurbergur
Arngrímsson úr Hornafirði og tvœr
vinnustúlkur frá Hvanneyri, Sigríður
Benjaminsdóttir og Soffía Sigurðar-
dóttir.
Miljónafélag Thorsteinsons hefir
keypt allar Grams-verzlanir á Vestur-
landi.
Lœknispróf við háskólann hafa tekið
Skúli Bogason og Páll Egilsson.
Ceres ókomin.
Ceres
fór héðan að morgni hins 11. þ. m. Með
henni fóru þeir millilandanefndarmennirnir
Stefán Stefánsson og Steingrímur Jónsson
héðan að norðan. Einar Gunnarsson ritsjóri
í Reykjavík var með skipinu á heimleið frá
úflöndum. Héðan fórn enn fremur Nic.
Midthun stöðvarstjóri til útlanda, alfarinn
að sögn héðan af Akureyri og Jón Stefáns-
son ritstjóri Norðra til Hafnar.
Bréf
til Fjallkonunnar.
Á Gamlaárskvöld 1907.
»,Eldgamla ísafold
Ástkæra fósturmold
Fjallkonan fríð-'1
Astkæra móðir!
Hjartans þökk fyrir gamla árið og
alt sem þú hefir verið mér. í mörg ár
hefi eg ætlað mér að ávarpa þig þetta
kvöld. En eg hefi blygðast mín að koma
fram fyrir þig vegna þess hve sáralftið
eg hefi getað atborgað af skuldinni
miklu við þig. Ait hefir þú látið mér
í té, sem eg hefi kunnað og viljað
nota, en þér hefi eg sýnt vanþökk og
ræktarleysi í verki. En eg hefi elskað
þig frá blautu barnsbeini. Söguna þfna
skiidi eg betur en barnafræðin mfn.
Yfir henni ýmist fagnaði eg eða grét.
Baráttan fyrir frelsi þfnu hefir hing-
að til verið háð af sonum þínum ein-
um, en dæturnar hafa staðið á bak
við þöglar en hugsandi. Var svo litið
á að hlutverk þeirra væri það eitt að
»koma ull í föt og mjólk í mat«, þótt
þær um allan aldur hafi haft það há-
leita starf með höndum að leggja und-
irstöðuna undir framtíð hinna upprenn-
andi kynslóða.
Innan skamms áttu í vændum að sjá
dætur þínar, olnbogabörn fortíðarinnar,
rísa úr öskustónni. Mikill meiri hluti
þeirra hefir þegar beint þeirri áskorun
til löggjafarvaldsins að láta þær njóta
fulls jafnréttis við bræður sfna. Allir
drenglyndir bræður vorir fylgja oss
að málum. Vér ætlum ekki að skor-
ast undan skyldunum — en vér ætlum,
öll börnin þín, að vinna í sameiningu
af öllum kröftum að velferð þinni.
A morgun heilsar oss nýtt ár. Eg
óska þess af hjarta að læðingur sá er
lagður var á þig fyrir öldum og fast-
ar og fastar reyrðar öldum saman losni
á hinu nýbyrjaða ári og eigi líði tvö
ár áður en hann er með öllu leystur
og þú standir aftur sjálfstæð og al-
frjáls. Þá mun ný gullöld upp renna
yfir höfði þínu móðir og Sökkvabekkjar
dísin fræga mun sem forðum rita sögu
þína gullstöfum. Þá hugsum við dæt-
ur þínar oss til hreyfings. Nú dugir
ei lengur dauða-mók. Ef við eigum
að verðskulda það að heita dætur
þínar þá verðum við að vaka og
vinna. — Við stöndum líka allvel að
vígi. Við höfum ritfrelsi og málfrelsi
og starfsvið okkar út á við getum
við víkkað takmarkalaust.
Umfram allt verðum við að vinna
með bræðrum okkar að því að efla
og styðja allan þann félagsskap sem
þegar er hafinn til þess að verja þig,
ástkæra móðir og fá heimt aftur frelsi
þitt og fullt sjálfstæði sem þér ber
að guðs og manna lögum. Oss ríður
lífið á að leggja allt kapp á það að
auka og efla líkamlega og andlega at-
gervi hinna yngri systkina okkar, svo
þau taki okkur langt fram í öllu góðu
verki, þér til hagsældar og trama og
sjá í því sinn eigin hag og barna
sinna. — Efling alþýðumenntunarinnar
er vissasti vegurinn til þessa. Góðir
lýðháskólar mundu reynast drjúgastir
til þess að hrynda menntun alþýðu á-
leiðis eftir reynslu annara þjóða að
dæma. Ef við konur tökum höndum
saman og neituðum okkur um ýmis-
legt, sem okkur væri skaðlaust án að
vera, gætum við auðveldlega komið
upp slíkum skóla og það heldur fleir-
um en einum. Góður vilji margra er
nær því almáttugur. — Auðgum um-
fram allt anda vorn. Hann á að skipa
hásætið en ekki líkaminn með öllum
sínum holdlegu fýsnum og nautngirni.
Aramótin eru reikningsskapartími.
Um áramótin er sjálfsagt að gera sér
ljóst hve mikið maður skuldar og
hvað maður hefir af mörkum látið,
svo séð verði hversu hagurinn stend-
ur. Því miður er enn sem fyrri út-
tektin margfalt meiri en innleggið í
reikningi mínum kæra móðir. Vildi
eg að þær systur mfnar er þetta bréf
sjá athuguðu nákvæmlega reikninga
sína hver um sig, og reyndu af fremsta
megni að jafna mismuninn, sem hver-
vetna mun allmikilt.
Astkæra móðir. Við stöndum á tíma-
mótum. Það roðar af degi. Ný gull-
öld mun bráðum upp renna. Hin ó-
ritaða saga þín mun og á að verða
f engu síðri en hin ritaða, sem þú
ættir að segja okkur börnum þínum
upp aftur og upp aftur. — Sá tími
mun koma og nálgast óðfluga að við
börnin þín borgum þér alla skuldina
miklu með rentum og rentu rentum.—
Þér lifum við og deyjum.
Fram, fram þið frægu konur
fram, fram, að starfi réttu.
Fram, fram og fylkið liði
fram, fram að marki settu.
Ein afdœtrum hinnar eldgömlu ísafoldar.
X
Barnaskólinn á Ákureyri.
Nýju fræðslulögin gera þá kröfu til
bæjanna, að hafa húsrúm handa börn-
um á 10—14 ára aldri og er þá barna-
skólinn hér orðinn alt of Iítill. Sem
stendur eru hér í bæ rúm 150 börn
á þessum aldri, en sé litið á barna-
fjöldann í bænum, þá má búast við
miklu fleiri börnum framvegis á skóla-
skyldu aldrinum. Börnin á 8—10 ára
aldri eru sem sé ekki færri en börn-
in á 10—14 ára aldrinum.
Þegar skólinn var reistur vildu nokk-
urir hinir framsýnustu menn bæjarins,
svo sem þeir Klemens Jónsson land-
ritari og Páll Briem amtmaður að skól-
inn yrði reistur uppi á brekkunni milli
bæjarhlutanna, af þvf að þar var nóg
rúm fyrir skólann framvegis, þó við
hann þyrfti að bæta, en þetta rúm er
af alt of skornum skamti neðan undir
brekkunni. Þeir fengu þessu þó ekki
ráðið, af því mejri hluti bæjarbúa
vildi láta setja skólann fyrir neðan
brekkuna. Mál þetta hefir verið til
umræðu í skólanefndinni undanfarið
og sömuleiðis á mörgum bæjarstjórn-
arfundum. Skólanefndin var öll sam-
mála um það, að rétt væri að flytja
skólann upp á brekkuna og varð sá
endir á þessu að bæjarstjórnin sam-
þykti 5. þ. m. að byggja nýtt skóla-
hús uppi á brekkunni, á þeim stað sem
skóla- og byggingarnefndum bæjarins
kæmi saman um. Ejy helzt talað um
að setja hann lftið eitt fyrir utan Gagn-
fræðaskólann. Þar er landrými nóg en
land ódýrt, skólinn hæfilega afskektur
og þó auðvelt að sækja hann, ekki
sízt þegar Barðsstígurinn verður gerð-
ur að alfaravegi, sem óhjákvæmilegt
er engu að síður.
X
íslendinsar taka hátt í olympiskum
lelkum.
Sfmfrétt er komin um það hingað
að stjórnarráð íslands hafi veitt Ung-
mennafélagi Islands 2000 kr. styrk
til þátttöku í olympisku leikunum í
Lundúnum á næsta sumri uppá væntan-
legt samþykki þingsins.
Búpeninarssýningru
hafa Eyfirðingar komið sér saman
um að halda á næsta vori, seint í
júním. á Grund, svo frarharlega að
nauðsynlegt fé fáist til þessa þarfa
fyrirtækis. Sýningin verður þá vænt-
anlega haldin rétt á undan eða eftir
fundi Ræktunarfélags Norðurlands.
í framkvæmdarnefnd sýningarinnar
hafa þessir verið kosnir: Kristján H.
Benjamínsson bóndi á Ytri-Tjörnum
(formaður), Jóhann Jóhannsson bóndi
á Möðruvöllum, Júlíus Ólafsson bóndi
í Hólshúsum og Magnús Sigurðsson
kaupmaður á Grund.