Norðurland - 21.11.1908, Síða 3

59
NI.
heppilegt að eyða af honum, ef hjá
verðnr komist. Þessvegna verður einn-
ig að ætla fyrir árlegum útgjöldum í
þessa átt, þótt þau verði auðvitað
næsta misjöfn, og stundum máske eng-
in ár og ár í bili. Sé nú til þessa
ráðgert 50 til 60 þús. kr. á fjárhags-
tímabili (25 — 30 þús. kr. á ári), þá
verður öll gjaldaáætlunin að því með-
töldu um 1,400,000 kr. á ári. Minni
upphæð virðist nefndinni eigi ráðlegt
að leggja til grundvallar.
Nefnin byggir á því, að gagnvart
þessari gjaldaáætlun sé sett gœtileg
te\í)xiácetlun. Það eru skiftar skoðanir
um það, hve gætileg tekjuáætlun al-
þingis hefir verið hingað til. En hvað
sem því líður, þá hefir reynslan orðið
sú, að tekjurnar í heild sinni hafa
jafnan reynst umfram áætlun, meira
eða minna. Hefir sá tekjuauki mætt
tekjuhalla á fjárlögunum, sem oft hef-
ir verið allmikill, ennfremur fjárveit-
ingum utan fjárlaga og ýmsum óvænt-
um útgjöldum, og loks skapað viðlaga-
sjóðinn og peningaforða landssjóðs.
Tekjuaukar þessir hafa numið, að frá-
dregnum nýjum tollum og tollaukum,
sem ekki voru teknir á áætlun :
fyrir fjárhagstímab. 1890-91 191 þús.kr.
— — 1892-93 142 — —
1894-95259--------
— — 1896-97329— —
— — 1898-99188 — —
— — 1900-01 174 — —
— — 1902-03 528 — —
1904-05 530-------
og nú síðastliðið fjárhagstímabil lang-
mestu. Sé nú framvegis gerð eigi ó-
gætilegri tekjuáætlun en hingað til,
rná vænta þess, að tekjurnar verði
sjaldan undir áætlun, en oftast nokk-
uru hærri. Nú er framanrituð gjalda-
áætlun svo úr garði gerð, að þótt
hún sé hærri en gjöld landssjóðs hafa
verið að jafnaði undanfarin ár, þá er
þó í henni gert ráð fyrir tiltölulega
lítilli hækkun á komandi 10—20 ár-
um í samanburði við það, sem út-
gjaldahækkunin hefir numið undanfar-
in 10—20 ár, og alls eigi gert ráð
fyrir neinum verulegum nýmælum, sem
mikið fé kosta. Hún er aðallega miðuð
við þetta: allrífleg útgjöld fyrstu árin,
en þegar fram líða stundir við það,
sem komast má af með, þegar sparast
verður haldið á sökum árferðis, svo
sem þá er tekjur landssjóðs hafa reynst
eigi yfir, eða jafnvel undir áætlun. En
verði nú að öllum jafnaði, og þegar
vel lætur í ári og framsóknarhugur er
mestur, talsverður tekjuauki fram yf-
ir áætlun, þá getur hans eins og að
undanförnu mætt að allmiklu leyti
fjárþörfum þeim, sem ekki er hægt
að spá fyrir um, eða óvæntar koma.
Ef svo þar að auki er hagað svo
sköttum, að þeir séu hreyfanlegir, þá
má telja allvel séð fyrir því, að fjár-
hagsáætlunin ekki verði til neins kyrk-
ings á framfarahug þjóðarinnar ( fram-
tíð.
X
Hraðskeyti til Nls.
1 Reykjavík 20/11 ’08
Danski rithöfundurinn Herman Bang
ritar vingjarnlega um sambandsmálið
i Kjöbenhavn (stjórnarblað sem ekki
hefir verið íslandi velviljað.)
Kínakeisari og ekkjudrotningin í
Kína eru bœði dauð.
Bulow ríkiskanzlari kyr i embætti.
Rikisþingið óskar eftir orðgœini keis-
ara.
Enskur botnvörpungurjapan, strand-
aði fyrir brunasandi 4. þ. m. Mann-
björg varð, en 2 menn urðu úti í
sandinum
(Fréttirnar frá Þýzkalandi eru ó-
ljósar. Ekki verðui séð vegna hvers
útlit var fyrir að Búlow ríkiskanzlari
færi frá embætti.
Töluverðum tiðindum mun það ann-
ars þykja sæta að ríkisþingið óskar
Aiiar tóbakstecjundir
ódýrastar í tóbaks- °s vindlaverzlun
Jóh. Ragúelssonar.
Hafnarstrœti 35.
Uppboð
verður haldið í Goodtemplara-
húsinu mánudaginn p. 30. p.
m. og hefst kl. lO'/z f. h.
Seldar verða ýmsar meubler,
innanstokksmunir, nýjar og vel
inn bundnar bækur, drykkjarföng,
byssur, skotfæri, leirtau og nærri
nýr hjólhestur og margt fleira.
Langur gjaldfrestur
eftir orðgætni keisarans. Slíkt mun
ekki hafa komið fyrir fyr þar í landi,
og hefir þó víst oftar en einu sinni
þótt ástæða til þess. Hver ástæðan
hafi verið f þetta sinn, til þessarar
yfirlýsingar, er enn ókunnugt.)
X
Þimrmálafundi.
Hafa þingmenn Arnessýslu haldið
nýlega á Selfossi og Húsatóftum. A
Húsatóptum var þessi ályktun í sam-
bandsmálsins samþykt.
»Fundurinn leggur áherzlu á, að
sambandsmálið verði ekki samþykt af
þingsins hálfu á öðrum grundvelli en
þeim, að engum fornum réttindum
landsins verði afsalað, en felur að öðru
leyti þingmönnum kjördæmisins að ráða
fram úr því máli á sem hagkvæmast-
an hátt fyrir sjálfstæði landsins. En
vilji Danir ekki unna íslendingum fulls
sjálfstæðis, leggur fundurinn til, að
þjóð og þing leggist á eitt, að leysa
landið sem mest úr fjárhagslegu við-
skiftasambandi við Danmörku.
A Selfossfundinum var samþykt á-
lyktun, er að efni til var samhljóða
þessari, nema hvað síðasti liður henn-
ar (En vilji Danir o. s. frv.) fylgdi
eigi með.«
«
„Skuggamyndir. “
Þegar eg leit á rit þetta, sem er
alls ekki ólögulegt að máli og skipu-
lagi, sá eg að mér var efnið gamal-
kunnugt og teldð úr sorpskrínum út-
lendra bókmenta, það er að segja
kirkjulegra. Eða er höfundurinn ekki
evangelisk-lútherskur?—Stendur heima!
Og prestlingur? — Stendur heima! Mér
duttu ýmsir orðskviðir í hug, og ekki
sfzt eða síðast þessi:
>Líttu þér laxmaður nær,
liggur í götunni steinn!«
Það eru oftast nær píslingar og
gríslingar ungu kirkjuflokkanna, sem
áfjáðastir eru í að klóra hið breiða
bak móður vorrar, kathótsku kirkj-
unnar. Og það eru oftast ófiðruðu
ungarnir — eins og í æfintýri Ander-
sens — sem ódælastir eru og mest
boðnir og búnir til þess að glepsa í
»ljóta ungann«. Það eru gríslingarnir,
sem verstir og óþakklátastir eru við
móður sína, gömlu gyltuna, sem kom
þeim fyrst á spenann og gaf þeim —
eða foreldri þeirra — það litla af göml-
um merg, sem þeir standa á. Vei
slíkum ættlerum; Vei slíkum hugs-
unarhætti og rithætti! Ærið nóg er
annað til — ekki sízt í vorri eiginni
kirkjudeild — af hlutum og hleypidóm-
um til að halda kynslóðunum bundn-
um með við heimskuna, hráann og
lastið, sem sér »flfsina« og gleymir
»bjálkanum«! Vei Odium et rabies
theologorum, þ. e. trúaræði blindra of-
stækistrúmanna! Þeir eru sjálfdæmdir
nú á dögum, þegar »æðið« eitt og
illgirnin situr eftir, en trúin sjálf er
dauð! Vei þeim, þegar óvinir allrar
trúar og upprunalegs kristindóms hafa
sett herbúðir öllu megin umhverfis
hina fornu Zíons múra og hóta því, að
ekki skuli steinn yfir steini standa!
Vei, þegar kærleikur og réttlæti, upp-
lýsing og umburðarlyndi er á förum
og gamlar ofsóknir, níð og rógmælgi
sezt í sæti Hans, sem sagði: »Dæmið
ekki, heldur elskið hver annan.« Eða
vitið þið ekki, gríslingar, að skekinn,
troðinn og fleytifullur mælir synda og
svfvirðinga liggur á baki allra trúar^
flokka, sem nokkuð að ráði hafa troðið
líka langelda og móðir vor tróð, hin
mikla og heilaga fornkirkja, sem sið-
aði hina heiðnu veröld barbaranna,
forfeðra vorra? Auðvitað er, að þið,
gríslingarnir, hafið ekki lesið, því síð-
ur skilið sögu þjóðanna. Og auðvitað
er, að höfundur þessa níðrits um ka-
thólsku kirkjuna þekkir ekki annað af
hennar lífssögu en níðritin og klám-
sögurnar um páfa, klerka og klaustra-
lýð. En slík djöfulleg heimska og hrekk-
vísi á ekki að þolast hjá vorum lýð,
eða í vorri kirkju, þótt ómynd sé og
megi skammast sín, ef hún kynni að
bera sig saman við hina eldri kirkju —
móðurkirkju vora — þrátt fyrir öll henn-
ar lýti. Það var þó hún, sem fóstraði
í skauti sínu gullaldarmenn Islands —
hvern og einn; það var hún, sem gaf
þjóð vorri þær næðis- og friðarstund-
ir, sem hún naut á II. og 12. öld,
þær friðarstundir sem skópu fyrir kraft
hennar hina, því miður ýktu gullöld
bókmenta þessa lands, löghlýðni og hei-
lagleiks. Það var hún, sem ól Islandi þá
mestu heiðursmenn, sem landið hefir átt
og borið: hina elztu biskupa(með þremur
dýrlingum), stórmennin Sæmund, Mar-
kús, Ara, Snorra, Sturlu og ótal fleiri.
Það var hún, sem prestastétt landsins
á enn í dag að þakka annanhvern
brauðbita, sem hún nærist á! Því þeir
Þorlákur helgi og Árni biskup gátu
þó að því leyti höggvið sér braut,
gegnum aldarspillinguna, að kirkjan
náði, eftir geisilangt stríð, tökum á
þeim fjárráðum, sem hélt stéttinni
uppi líkamlega. En hvaða kristni hefð-
um við ella átt við að nærast?
Að kirkjur firnist, eða nálega af-
kristnist með köflum, má ekki n^ita,
því að þær eiga í tvöföldu stríði, öðru
vi? umheiminn, en hinu við sig sjálfa
— þrályndi sitt og dauðahaldið í
kreddur sínar, er þær kalla lífskilyrði
sín, en verður þeim ólyfjan til bana
þegar þær stríða of lengi í þrá við
framrás tímanna. En að níða kirkjur,
sem helga köllun hafa í lífsstríði þjóð-
anna, er glæpsamlegt og óvita-æði.
Hvað var ásatrúin orðin á Norður-
löndum þegar kristnin kom? þeir ein-
ir skilja það, sem bezt þýða Völuspá
—« og sögubrot vor hin elztu. Sú trú
var öll komin á ringulreið. Aldrei hefði
hin kristna trúin orðið lögtekin hér á
landi árið 1000, hefði verulegur dug-
ur verið eftir í hinni eldri. Þar er
bezti lykillinn að lögsögugátu Þor-
geirs Ljósvetningagoða. Og hvað ka-
thólsku kirkjuna snertir, er löngu kom-
\
inn tími til að kveða niður hleypidóma,
lygi og lastmæli þjóðar vorrar í henn-
ar garð. Og þótt leyfilegt sé, að segja
sögulega satt og rétt, eins frá löstum
sem kostum einstakra manna, eða stofn-
ana vorrar eldri kirkju er löngu tími
til kominn að endurvekja forna rækt
og þakklæti til þeirrar kirkju, sem
var þjóðkirkja lands vors hálfa sjöttu
öld. Enn gnæfa stórvirki hennar ná-
lega í fullri dýrð, stórvirki heilagra
manna og píslarvotta, sem ná til yztu
endimarka jarðarinnar með útbreiðslu
kristinnar trúar og siðmenningar, —
stórvirki í ótal fornhelgum stofnunum,
í ótal furðuverkum listanna, í æfisög-
um, söngvum, og ritum ótal guðs-
manna og skörunga — stórvirki þeirr-
ar kirkju, sem beygði hálsana á hin-
um grimmustu þjóðhöfðingjum, beygði
svírann á blóðhundum Asíu og Evrópu
og kendi hinum tryltu víkingum að
»geifla á saltinu« (o: gera bót og
betrun), tók kórónur af höfðum keis-
ara og þjóðlönd frá rfkustu konung-
um; — þeirrar kirkju, sem bygði þús-
undir óvinnandi griðastaða í löndum,
sem flutu í blóði barna og kvenna,
en hélt þeim opnum handa þeim, sem
leituðu líknar og hælis með sund-
urkrömdum hjörtum, þegar hvergi var
grið eða friðland að finna, þeirrar
kirkju, sem reisti hið veglegasta must-
eri á Norðurlöndum, Kristskirkju Ólafs
konungs í Niðarósi, reisti hana með-
an hæzt stóð óaldar- og spillingar-
tími Norðmanna, og ól á sama tíma
Sverri, þann konung, er eins bar
höfuð yflr aðra Noregskonunga, sem
Kristskirkjan bar turna sína hærra en
aðrar kirkjur landsins, þeirrar kirkju,
sem vor síðasta fornhetja og biskup,
Jón Arason, hneigði hryggur og fegin
við höggstokkinn — fagnandi í anda
samneyti heilagra, en harmandi fall
frelsis og kirkju fósturjarðar sinnar,
meðan svipir óvina hans, grámunksins
í Wittenbergi og Kristjáns þriðja vöfr-
uðu yfir aftökustað hans og sona hans.
Hver sá er hvergi þykist finna
fangamark forsjónarinnar í sögu ka-
thólsku kirkjunnar, munu miklu síður
finna það mark í sögu Gyðinga gamla-
testamentisins — enda ekki heldur í
sögu vorrar eigin »evangelisk-lúth-
ersku« kirkju. Og hve miklu síður
þá í sögu hinna 300 smáflokka, sem
skifta milli sín kristni mótmælend-
anna og sí og æ tönlast og tyggj-
ast innbyrðis um þýðing þeirra lær-
dóma, sem þeir skilja ekki sjálfir!
»Nema yðar réttlæti taki fram skrift-
lærðra og Farisea, munið þér allir
jafnt farast«. Eg hygg að meiningin
sé sú, að öll trúarbrögð — einnig
kathólska kirkjan — þurfi yfirbótar
og endurfæðingar við. Engin kirkja
hefir nokkuru sinni komist yfir allan
sannleikann, heldur gefst hann oss í
molum. »Vér sjáum hann gegnum
»dauft gler og ráðgátu.* Verum því
þakklátir fyrir hverja sannleiksmola,
sem oss bjóðást, umburðarlyndir við
aðra, en strangastir við sjálfa oss.
Vér þykjumst hafa lögleitt trúar-
frelsi, en á það vantar þó mikið, því
enn erum vér bundnir bæði kreddum
og hleypidómum. Og hvar er sá jöjn-
uður réttinda hjá oss hið ytra, sem
er lífsskilyrði fullu frelsi? Af prestum
þjóðkirkjunnar er heimtuð skólament-
un margra ára, próf og prestaeiður,
en útlendum trúboðum er leyft eftir-
lita- og skilyrðislaust að vaða sem