Norðurland - 28.11.1908, Qupperneq 3

63
Nl.
Til viðskiftamanna.
Háttvirtir viðskiptamenn blaðsins eru
beðnir að borga skuldir sínar sem fyrst.
Sérstaklega er skorað á þá
menn, sem veitt hafa blaðinu móttöku
til margra ára, án þess að borga það
og án þess að endursenda það, að
borga skuld sína, eða í öllu falli
eitthvað í henni í bráð.
Slíkt er ekki góðra manna háttur,
að láta senda sér blaðið ár frá ári,
en borga ekkert.
því, að móðirin óski dóttur sinni dauða.
Slíkt er svo fjarri mannlegu eðli, að
ef á annað borð átti að lýsa því, þurfti
að gera ljósa grein fyrir því hvernig
sálarlíf móðurinnar var komið út á
svo klökuga braut. Sagan gæti rétt-
lætt það, að móðirin vildi sjálfa sig
feiga, en ekki barnið sitt.
En þrátt fyrir alla þá galla, sem
finna má á þessu frumsmíði, benda
sögur þessar á að höfundinum gæti
tekist töluvert betur, ef hann fengi
meiri æfingu og þekkingu á sögugerð.
Bókin á því skilið að henni sé tekið
vingjarnlega.
X
}(eiðvirð blaðamenska.
Eins og kunnugt er var hinn góð-
kunni íslandsvinur Ragnar Lundborg í
Uppsölum lengi þeirrar skoðunar, að
vér íslendingar mundum gera réttast
í því, að samþykkja frumvarp milli-
landanefndarinnar óbreytt, þó ekki væri
hann fyllilega ánægður með það fyrir
vora hönd. Hann var enn þeirrar skoð-
unar 14. ágúst í sumar, er hann rit-
aði grein til Isafoldar, þar sem þessu
er haldið fram. Greinin var prentuð í
Isafold 31. f. m. og nú prentar Norðri
greinina upp orðrétt eftir ísafold, nátt-
úrlega án þess að láta athugasemda
hennar getið. — En hitt er þó verra,
að blaðið hefir látið þess ógetið og
lætur þess enn ógetið, að Lund-
borg hefir breytt skoðun sinni síðan,
telur nú ekki hægt fyrir oss að ganga
að frumvarpinu óbreyttu, eins og les-
endum Nprðurlands er kunnugt.
Norðri flytur þó inngang að grein-
inni, en þar er ekkert að finna um
þessa skoðanabreytingu, ekkert nema
fúkyrðin, með þessum fyrirsögnum :
Dýpra og dýpra. — Ný óheilindi. —
Botnlaus blekkingahylur.
Fyrirsagnirnar sýnast ekki eiga svo
illa við —svona einstaklega »heiðvirða
blaðamensku*.
'4
Álitsskjöl skattanefndar.
iii. Um gjaldþol landsmanna.
Þá er nefndin hefir gert sennilega
áætlun urn útgjöld landssjóðs, virðist
liggja næst fyrir hendi, að athuga
gjaldþol landsmanna eða skattþol, ekki
einungis til landssjóðs, heldur skatt-
þol til allra opinberra þarfa, lands-
sjóðs, sveitarsjóða og kirkju. Það væri
að minsta kosti mjög æskilegt að geta
rannsakað þetta; því hvorttveggja er
óheppilegt, að ofreyna gjaldþolið í
blindni, með of háum sköttum og eins
hitt, að ætla það mikið minna en það
er, og treysta sér eigi til neins. En
til þessarar rannsóknar hefir nefndin
engin áreiðanleg tæki. Hér hefði þurft
að vera fyrir hendi hagfræðislegar
AUar tóbaksteflundir
ódýrastar í tóbaks- vindlaverzlun
Jóh. Ragúelssonar.
Hafnarstrœti 35.
skýrslur um eignir og skuldir lands-
manna, og einkum skýrslur um, hve
miklu árlegar tekur landsmanna næmi
til jafnaðar, að kostnaði frádregnum,
og þá jaínframt, hve miklu þeir verðu
til framfæris sér að meðaltali. Síðan
væri samskonar skýrslur frá öðrum
þjóðum til samanburðar.
Eftir þeim tilraunum, sem gerðar
hafa verið, til þess að komast fyrir
um þjóðareign hér á landi, þá mun
hún nú, að frádregnum skuldum eigi
fara yfir 650 kr. á mann eftir virð-
ingarverði.
Fyrir nærfelt 20 árum voru þjóðar-
eignir taldar á mann í þessum lönd-
um 1. þannig: England . . . 4446
2. Frakkland. . . . 4032
3- Þýzkaland. . . . 2520
4- Rússland . ... 990
5- Austurríki. . . . 1782
6. Ítalía . . . . 1800
7- Spánn . . . 2664
8. Portúgal . . . . 1566
9- Svíþjóð . . . 2250
10. Noregur . . . . 2196
11. Danmörk . . . . 4140
12. Holland . . . 3888
13- Belgía . 3006
14. Sveitz . . . . 2970
15- Bandafylkin . ■ ■ • 378o
16. Australía . 6660
Síðan þetta var, hafa þjóðareignir í
þessum löndum vafalaust aukist tölu-
vert og sézt þá glögglega, að vér
Islendingar stöndum lang-lægst allra
þjóða, að þjóðareign, ef farið er eftir
matsverði eignanna.
En eignir þjóðanna geta eigi verið
eini mælikvarðinn fyrir hagsæld þeirra
og gjaldþoli. Tekjur hverrar þjóðar
hljóta að hafa þar enn meira að þýða,
og það er víst, að vér íslendingar
stöndum eigi eins lágt í samanburð-
inum við aðrar þjóðir, þegar litið er
á tekjurnar, eins og þegar litið er á
eignir. Þetta er náttúrlegt af því, að
auðsuppsprettur vorar, land og sjór
eru svo lítt numdar og notaðar. Þær
vega því lítið í þjóðareigninni, en
mikið, þá er til framleiðslunnar kemur.
Jarðeign í Danmörk t. d., sem fram-
færir álíka fjölskyldu og meðaljörð á
íslandi, en margfalt dýrari (hærri sem
þjóðareign), en tekjur af henni í raun
réttri eigi stórum meiri, því sveita-
fólk Danmerkur eyðir sennilega ekki
stórum meira til framfæris sér að meðal-
tali, en á íslandi. En þó munar hitt
meiru, hve lítið fé tiltölulega hvílir á
sjávarútvegi vorum í samanburði við
árlegar tekjur. Meðalfiskafli á þilskip
mun nema þriðjungi meira verði, en
skipið sjálft með veiðarfærum. Svipað
mun vera um mótorbáta, þar sem
þeir heppnast vel. En á róðrarbát,
sem haldið var úti allar vertíðir í
góðri verstöð, hefir viðunanlegur árs-
afli numið margfalt meira verði, en
bátur og veiðarfæri. Sjómenn vorir
bera líka áreiðanlega fult eins góðan
hlut frá borði að jafnaði, eins og sjó-
menn í nágrannalöndunum, og vinnu-
laun til sveita hér, eru eigi lakari en
þar, þegar á alt er litið.
Þetta alt, færir sönnur á, að vér
stöndum mikið ofar með tekjur en
eignir í samanburðinum við aðrar þjóð-
ir. En skýrslur vantar til þess að sýna
þetta nánar, eins og áður er sagt, og
verður þetta atriði eigi rannsakað til
neinnar hlítar, og er það þó undir-
staða gjaldþolsins.
En þótt þessi undirstaða gjaldþols-
ins væri rannsökuð til hlítar, þá er
gjaldþolið eigi full athugað að heldur.
Það er önnur hlið þessa máls, sem
gjaldþolið, eða skattþolið veltur mjög
á, og hana eigum vér hægra með að
athuga. Það veltur sem sé mjög á því,
hvernig umráðum hins opinbera fjár
er fyrir komið, hversu Hósa meðviiund
gjaldþcgnarnir hafa um tilgang og nauð-
syn skattanna, og hvernig sköltunum
(hinu opinbera fé) er varið.
Urnráðum hins opinbera fjár er svo
varið hjá oss, eins og kunnugt er, að
flestir gjaldþegnar hafa þar um atkvæði,
jafnt fátækir og ríkir, ef þeir eru komnir
til lögaldurs og eru í sjálfstæðri stöðu.
A hinu virðist meiri misbrestur, að
þorra gjaldendanna sé ljóst, hve mikil-
væg þau verkefni eru, sem hinu opin-
bera fé er varið til. Öllu sem varið er
til löggjafarmála, landsstjórnar og lög-
gæzlu, til æðri inentastofnana, kirkju-
mála og læknaskipunar — en þetta er
annar meginþáttur hinna opinberu verk-
efna,— öllu þessu fé er varið til þess
að halda uppi skipulagi þjóðfélagsins,
og efla og vernda rétt einstaklingsins,
siðgæði og líkamlega heilsu; í stuttu
máli halda uppi þvf, er gerir þjóðina
að sjálfstæðu þjóðfélagi og vernda og
efla það, sem hverjum þegn þjóðfélags-
ins er mest vert. Hjá margri þjóð hafa
menn úthelt blóði til þess að vernda
sjálfstæði sitt og frelsi út á við. Ea
til þess hefir naumast komið hjá oss,
og vér íslendingar erum eigi aldir upp
við þær kröfur, að leggja mjög mikið
f sölurnar íyrir þetta, samanborið við
flestar aðrar sérstakar þjóðir.
Hinsvegar er það víst, að oss ís-
lendingum er mjög ant um sjálfstæði
vora og frelsi, og eftir því, sem þeim
fjölgar, sem finna glögt, hve mikið er
leggjandi f sölurnar fyrir það verkefni
þjóðfélagsins, að efla þetta og vernda,
eftir því sem ábyrgðartilfinning ein-
staklinganna vex, við það að finna og
sjá, að á atkvæði sjálfra þeirra, jafnt
ríkra og fátækra, veltur, hversu með
verkefni þetta er farið, og hversu fénu
til þess er vel varið, þá hlýtur.gjald-
skyldan að verða Ijáfari. En það er
víst, að við það eykst gjaldþolið í raun-
inni.
Þennan meginþátt opinberra verk-
efna, er vér höfum nú athugað, hefir
ríkisvaldið annast um langan aldur, og
liðir þeir á fjárlögum vorum, er snerta
þessi verkefni hafa lítið hækkað, nema
liðurinn til læknaskipunar. En hinn
meginþátturinn af verkefnum fjárveit-
ingarvaldsins er næsta nýr, eða kom-
inn til að mestu á síðastliðnum tveim-
ur áratugum, eins og að framan er
vikið að. Sá þáttur miðar að samvinnu
einstaklinganna (Kooperation) og hefir
ekki einungis óbeinan, heldur beinan
fjármunahagnað í för með sér fyrir
hvern einstakling. Það eru alt verk-
efni, sem einstaklingarnir verða að
framkvæma, ýmist hver út af fyrir sig,
eða í smærri eða stærri félagsskap, og
með margföldum erfiðismunum, ef ríkis-
valdið situr aðgerðalaust hjá. Að sleppa
þessu til fulls mundi verða óbætanlegt
tjón, andlegt og fjármunalegt. Tilgang-
ur allrar samvinnu og alls samvinnu-
félagsskapar er í stuttu máli — líkam-
lega sagt—að þoka úr vegi með sam-
taka kröftum þeim steinum, sem ein-
staklingarnir geta eigi bifað hver um
sig. Á sli'kri sameining kraftanna, í
hverri mynd sem hún er, byggjast að
minsta kosti adlar verklegar framfarir
í heiminum.
Það eru nú þessi verkefni, sem auk-
ið hafa útgjöld landssjóðs aðallega á
síðari árum, og krefjast árlega meiri
tramlaga, meira fjár. Mun mega færa
rök að því, að það sem þegar er að-
gert í þeim efnum, hefir hlotið að auka
gjaldþol landsmanna fult eins mikið og
gjöldunum nemur, sem á hafa verið
lögð þeirra vegna. Þetta viljum vér
athuga f einstökum liðum.
1. Verzlunarviðskifti vor við útlönd
og innbyrðis nema nú vafalaust á milli
30 og 40 miljónum árlega. Hagsmunir
einstaklingannavið þau verða eigi metn-
ir til verðs; þau eru óhjákvæmileg skil-
yrði svo margs. En hitt er auðskilið,
að það varðar miljónum árlega, hvort
viðskifti þessi ganga liðlega eða stirð-
lega og takast vel eða illa. Eu þetta
veltur aftur á samgöngunum og sam-
göngutækjunum að miklu leyti, svo
sem á póstsambandinu innbyrðis og
út á við, hraðskeytasambandinu sömu-
leiðis, skipaferðum, vegum o. s. frv.
Gjöld landsjóðs til þessara málefna er
Var Jesús Guð?
Umtalsefnið í Sjónarhæðarsal nk.
sunnudag, ki. 5. Allir velkomnir.
stærsti liðurinn á fjárlögunum og hafa
vaxið mjög ört, en nema þó eigi nettó
nema rúmlega I % af allri upphæð
slðskiftanna árlega. Þótt þessiÝ útgjöld
véu mikil, þá eru þau þó létt á móts
við það, sem í húfi er, eða það, sem
ávinst, ef þeim er skynsamlega hagað.
Beinan hagnað af vegunum er örðug-
ast að sýna. En tökum t. d. flutninga-
brautir í héruðum. Það væri ekkert vit
í að byggja þær, ef þær eigi veittu
héraðsbúum í aðra hönd þann létti í
flutningum, og hækkun í verði jarða
meðfram brautunum, að þetta jafngildi
aðminsta kosti byggingarkostnaði þeirra
og viðhaldskostnaði. Nýjar götur í Rvík
hafa t. d. á sfðari árum hækkað lóð-
irnar í kring í verði margfalt meira en
byggingarkostnaði þeirra hefir numið.
í sömu átt eru áhrif allra samgöngu-
bóta, ef vit er í þeim. Þær auka gjald-
þolið að minsta kosti að sama skapi
og þær auka gjöldin.
2. Til verklegra fyrirtækja, eða með
öðrum orðum, til eflingar atvinnuveg-
um landsins hefir nú á síðari árum
verið veitt mikið fé og vaxið árlega.
Allmikið að því gengur til fræðslu, svo
sem í búnaði, iðnaði og verzlunarrekstri
og verður síðar minst á það. Hitt geng-
ur beint til eflingar atvinnuvegunum,
svo sem til örfunar í jarðræktinni o.
s. frv. Þarf naumast orðum að eyða
að því, að áhrif þess fjár á framfarir
vorar hafa aukið gjaldþol manna. Tök-
um til dæmis ræktun Iandsins. Áhrif-
in er því sýnileg í aukinni framleiðslu
ýmsra jarða og þar af leiðandi eigna-
hækkun og tekjuhækkun landsmanna.
Þá má nefna styrk til rjómabúa og
kenslu í mjólkurmeðferð. Áhrif þess
eru aukin og bætt framleiðsla og nýr
markaðar fyrir smjör; í stuttu máli,
margfaldur tekjuauki fyrir landið á
móts við tilkostnaðinn. Hin litla fjár-
veiting til yfirfiskimatsmanna er dæmi
þess, hve lítill fjárkostnaður af hálfu
þjóðfélagsins getur komið miklum tekju-
auka til leiðar, ef vel og skynsamlega
er á haldið. Og í þessa átt eru ótal
verkefni fyrir hendi.
3. Alþýðufræðslan, bæði hin almenna,
og svo fræðsla í verklegum efnum fyrir
hinar ýmsu stéttir, mun hafa mest bein
áhrif til þess, að efla menning lands-
manna. En sönn menning einstakling-
anna er meðal annars og aðallega fólg-
in í því, að geta hagnýtt sér vel fé-
lagsskipulagið og náttúrukraftana. Þetta
er komið glögglega í ljós hjá oss, með-
al annars í þvf hversu einstaklingarn-
ir eiga nú miklu hægra með en var,
að afla sér arðsamrar atvinnu, og má
þar nefna að eins til dæmis kvenfólk-
ið. Ennfremur kemur hún fram í auk-
inni löngun til þess að rækta landið
og nota auðæfi sjáfarins, og er sú löng-
un bezta lyftistöng til efnalegra fram-
fara. Auk þess, sem löngun þessi hefir
aukist, hefir og verkleg þekking tals-
vert aukist, og stöðugt fjölgar þeim
verklegu umbóta-tilraunum, sem heppn-
ast sæmilega. Þetta hlýtur þegar að
hafa, og hefir þó einkum framvegis
mikla efnahagslega þýðingu fyrir lands-
menn og þjóðina í heild sinni.
Menning sú, er alþýðufræðslan hefir
eflt, hefir og haft áhrif á þjóðarhag-
inn á fleiri vegu en nú var talið. Hún
hefir, ásamt umbótum á læknaskipun,
heilbrigðismálum, og ýmsu fleiru, kom-
ið til leiðar umbótum á húsaskipunum,
hreinlæti o. fl. En þetta hefir minkað
manndauða að tiltölu, einkum barna-
dauða og fækkað örkumslamönnum.
Það hefir því lengt mannsæfina á ís-
landi (sbr. skýrslur eftir Olaf Daníels-
son í »Skírni« 1905) að allmiklum
mun.
Samkvæmt því, sem nú hefir verið
sagt, eru því líkur til, að megin aukn-
ingin á útgjöldum landssjóðs hafi bæði
beint og óbeint haft þau áhrif á þjóðar-
haginn, að gjaldþolið í landinu hafi
aukist fyllilega að sama skapi, enda
væri meðferð fjárins eigi heppileg og