Norðurland - 08.05.1909, Page 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sicurður Hjörleifsson. Iæknir.
20. blað. j Akureyri, 8. maí 1909. j IX. ár.
Nokkur orð um
landbúnað vor íslendinga.
Eftir alþýðumann úr Eyjajirði.
Þegar þess er gætt, hve mörg
blöð gefin eru út hér á landi, og
jafnframt er litið til þess, hve mikið
þau gætu haft að flytja, fræðandi rit-
gjörðir og annati fróðleik, út um land-
ið, er það undravert í raun og veru,
þegar til alls kemur, að það skuli ekki
vera meira en það nú er.
Þegar pósturinn kemur og blöðun-
um rignir að úr öllum áttum, vonumst
vér eftir að sjá margt gott og fróð-
legt. En þá kemur það í ljós, að vel
hefði mátt komast af, þó eitthvað hefði
verið óséð af þeim dagblöðum, sem
komið hafa,—þá kemur það í ljós, að
mest rúm blaðanna er fýlt með póli-
tiskar deilur, auglýsingar, og þá lítil-
vægar fréttir eða atburði hins daglega
lífs. Þannig koma nú dagblöðin mér
fyrir sjónir, alt of mörg að minsta-
kosti. Það er þó samt ekki svo að
skilja að eg telji óþarfa að ræða póli-
tík, þvert á móti, ekki sízt nú á þess-
um mikilvægu tímum, og þó er það
víst að oft mætti komast af með færri
orð í því efni en gjört er. Þetta bend-
ir til þess að dagblöðin séu of mörg,
en efnið of lítið og einskorðað. Til
dæmis er tiltölulega mjög lítið af rit-
gjörðum í blöðunum, er á einhvern
hátt snerta atvinnuvegi vora og þá
sérstaklega landbúnaðinn. Eg tel það
alls eigi utan við verkahring dagblað-
anna að ræða búnaðarmál vor, enda
þó einstöku tímarit hafi þau með hönd-
um, sem ekki virðist, enn sem komið
er, vera jafn mikið, sem það ætti að
vera.
Það, að dagblöð vor hafa svo lítið
að bjóða af gagnlegum og fræðandi
ritgjörðum, er viðkoma landbúnaði vor-
um, virðist mér benda til þess, að
enn sé ekki vaknaður nægilegur áhugi
alment fyrir verulegum umbótum og
framförum í þessari grein. Margir þeir,
sem þekkingu og reynslu hafa í þessu
efni, sem almenningi gæti komið að
notum, virðast helzt til lítið gefa sig
fram.
Þegar eg nú hugsa til þessa, dettur
mér í hug að ryðja mér braut og fara
nokkrum orðum um Iandbúnað vor Is-
lendinga. Ef til vill getur það orðið
til þess að fleiri fari að ræða og rita
um þetta mikilvæga efni, en hingað
til hafa gjört, og skýra einstöku atriði
þess fyrir almenningi, — einmitt þeim
hluta þjóðarinnar, sem mest þarf um
það að vita.
Það er þó ekki svo að skilja að
mér hafi sérstaklega verið gefinn tími
og efni frá mínum daglegu störfum
til ritverka um þetta mál, heldur er
það áhuginn fyrir málefninu, sem knýr
mig til að nota tómstundir mínar þó
litlar séu, til að athuga ástand land-
búnaðar vors og framtíðarhorfur hans,
þó fljótt verði yfir sögu farið.
i.
Þegar vér lítum til landbúnaðar vor
íslendinga og virðum fyrir oss ástand
hans nú á þessum framfara tímum,
hljótum vér að sjá svo ótalmarga ann-
marka á honum, -— annmarka sem eru
og verða oss til svo ómetanlegs tjóns,
og sem verða að yfirvinnast ef vér
eigum að vænta nokkurrar framtíðar
fyrir þetta land og þessa þjóð.
En áður en vér förum frekar útí
það efni, virðist rétt að fá nokkurt
yfirlit yfir landbúnað forfeðra vorra á
umliðnum öldum og bera hann lítil-
lega saman við landbúnað nágranna-
þjóða vorra fyr og nú. En til þess
að segja um landbúnaðarástand for-
feðra vorra, vanta nægileg gögn, svo
sem búnaðarsögu, sem er alls ekki til,
þó slæmt sé til afspurnar.
Það eina, sem vér höfum því til
stuðnings í þessu efni, eru sögurnar,
— gullaldarbókmentir vorar, en sem
hafa þó alt annað efni inni að halda,
sem sé, mest af daglegum viðburðum
í lífi þjóðarinnar, stjórnarfar og sagn-
ir um einstaka menn.
Aftur á móti er það mjög óvíða,
einsog vér munum kannast við, að
skýrt sé frá búnaðarháttum manna þá
á tímum, það kemur þó fyrir í stöku stað
að drepið er á það, en það er þá vana-
lega í sambandi við eitthvað annað,
svo að skýringar þær, er vér fáum af
því, verða oft meira og minna ó-
Ijósar.
Þá er forfeður vorir fundu þetta
land og tóku að byggja það, mun út-
lit þess hafa verið nokkuð annað en
það nú er. Mikið af landinu mun þá
hafa verið skógi vaxið, og grösugt,
í stað þess að það nú er mjög skóga-
snautt og uppblásið allvíða.
Eins og sést af sögunum, voru það
oft mestu og beztu bændur úr Norvegi
sem hingað fluttu f landnámstíð. Þeir
tóku sig upp af stórum og góðum óð-
ölum frá kvikfénaði og öðrum eignum
til þess að komast undan ánauð drotn-
andi valds og varðveita með því rétt
sinn og frelsi, það er því auðsætt
hversu miklir menn þetta hafa verið,
enda sýndu J>eir það í verkinu þegar
þeir voru búnir að ná bólfestu hér,
þar sem þeir gátu lifað frjálsir og ó-
áreittir. — Þeir fundu fljótt hvað þessi
eyja hafði að bjóða, en það var aðal-
lega tvent, gróði jarðarinnar og veið-
in umhverfis strendur landsins. Með
öðrum orðum, tveir atvinnuvegir voru
fyrir hendi, landbúnaður og sjávarút-
vegur. Lengi frameftir munu þeir mest
hafa stundað landbúnaðinn, og það
hafa þeir gjört af góðri þekkingu eftir
því, sem þá var um að gjöra. Þá var
ekki að spyrja að þrekinu og karlmennsk-
unni í öllum framkvæmdum, enda mun
það alstaðar vera viðurkent, að þeir
hafi staðið nágranna þjóðum sínum fylli-
lega jafnfætis, og þá eigi síður í bún-
aði en öðru, eftir því sem loftslag og
landkostir frekast leyfðu.
Þeir ræktuðu túnin kringum bæi
sína og hlóðu varnar garða um þau,
og eigi allsjaldan mikið af engjum
líka. Þessir varnargarðar voru svo mikl-
ir og traustir að enn sjást merki þeirra
mjög víða. Sömuleiðis munu þeir hafa
stundað akuryrkju að nokkrum mun.
Einkum mun það þó hafa verið á
Suðurlandi því þar hafa staðhættir ver-
ið betri. Gunnar á Hlíðarenda sagði,
þegar hann var að ríða til skips, til
þess að yfirgefa hérað sitt og land,
þá er honum var litið til baka: »Fögur
er hlíðin og hvergi mun eg fara; viðmér
blasa bleikir akrar og slegin tún.« Þetta
bendir til* þess að akuryrkja hefir ver-
ið stunduð víða, í Fljótshlíð að minsta-
kosti. Ennfremur má sjá það af Sög-
unum, að þeir hafa notað vatnið til
að frjóvga engi sín, því stundum risu
deilur útaf lækjum þeim, er runnu á
landamærum tveggja jarða, ef vatnið
vai ekki nægilegt fyrir báða bændur
í senn. Sömuleiðis voru lækir og stund-
um keyptir, ef ekki var annars kostur.
Sumir hafa haldið því fram, að þeir
hafi ekki ræktað túnin á þann hátt
að nota húsdýraáburð sinn, en það hlýt-
ur að vera fjarstæða ein. Að vísu er
það tekið fram á einum stað í Njálu,
að húskarlar Njáls óku skarni á hóla
og þótti það nýlunda er sú frétt barst
að Hlíðarenda. Þetta skarn, sem svo
er nefnt, mun að eins hafa' verið sér-
stök tegund áburðar, sem óvíða mun
hafa brúkuð verið, svo sem foraráburð-
ur eða því um líkt.
Kvikfénaður mun, á söguöldinni og
lengur frameftir hafa verið töluvert
fleiri en nú er, og þó einkum naut-
peningur, og bendir það til þess að
jarðrækt hafi verið í góðu lagi, þó
geldneytum hafi þá verið beitt meira
en nú er títt..Sauðfé mun og líka hafa
verið fleira. Meðferð búfjár mun alls
ekki hafa verið slæm, enda voru land-
kostir víða góðir. Þá hefir að líkindum
verið farið betur með hross en nú
tíðkast í sumum sveitum, enda voru
þau uppáhaldsskepnur þeirra.
Eftir þessu stutta yfiríiti, og mörgu
öðru að dæma, hefir ríkt dugnaður og
táp traustra drengja á þessari eyju,
enda geyma sögurnar svo minningu
þeirra, að hún mun seint fyrnast í brjóst-
um sannra Islendinga.
Ef vér nú lítum til nágrannaþjóð-
anna, segjum Dana, sem nú eru fram-
ar öllum í búnaði, verður oss fyrst að
spyrja um ástand búnaðarhátta þeirra
á sama tímabili og talað hefir verið
um íslendinga. Þar var talsvert annað
útlit, þar ríkti þá einvalda konungs-
stjórn með stóran hóp hermanna, en
landbúnaðurinn var ekki á háu stigi
eftir gæðum latids og lofts að dæma.
Fjöldi bænda voru leiguliðar, sem
áttu Iitlar eignir, en sem voru skyld-
ugir til að vinna lánardrottnum sínum,
hvenær sem þeir voru kallaðir, fyrir
þá sök urðu framkvæmdirnar oft litlar
heimafyrir, jafnhliða þessu voru og
sífeldar óeyrðir, er spilltu kjörum
manna.
Kvikfénaður var fremur illa haldinn,
og lítil tilraun gjörð að bæta hann.
Við þetta bættist og, að alþýða var
ekki jafn traust og tápmikil sem hér.
Þegar vér nú berum þetta saman við
það, sem hér að framan hefir talið
verið, sést glöggt, þegar á alt er lit-
ið, að forfeður vorir, sem lifðu hér á
þessari eyju afskektir og óáreittir,
sem áttu jarðirnar sínar sjálfir, og sem
áttu landið, sem þeir bygðu, hafa alls
ekki verið á eftir heldur jafnvel fram-
ar nágrönnum sínum, bæði í andlegum
og líkamlegum efnum.
En alt er breytingum undirorpið og
eins var með þessa þjóð og þetta land.
Smám saman fór að draga ský fyrir
þá sól Ijóss og frelsis, er áður hafði
lýst með svo skærri birtu að fádæm-
um sætir.
Undireins og þjóðin er búin að týna
frelsi sínu fer henni að fara aftur bæði
andlega og líkamlega, og kom það þá
fram í búnaðinum engu síður en öðru.
En sökum þess að þrekið og mann-
dáðin var svo mikið á frelsistímanum,
fer þetta hægt lengi frameftir, og enn
helzt íslenzka þjóðin í hendur við ná-
grannaþjóðir sínar hvað búnaði við-
víkur, jafnvel alt fram á 16. öld. En
þá sverfur svo ramt að, að þjóðin
verður að láta undan síga, og orsakir
til þessa má meðal annars telja stjórn
og kirkju, harðindi, drepsóttir, einokun
og margt fleira.
Þetta alt samlagt mundi og hafa
verið nóg til þess að steypa hverri
þjóð niður í eymd kvalar og volæðis,
en það varð þó ekki hér, þó hurð
skylli nærri hælum. Altaf leyndust neist-
ar á meðal þjóðarinnar, sem báru þess
vott að landið og þjóðin átti gullöld
að baki. 17. og 18. öldin hafa verið
dimmastar á meðal þessarar þjóðar,
en samt sést það á mörgu, að enn
átti þjóðin nokkuð eftir til dauða, og
má meðal annars nefna framtal bú-
penings í landinu 1703, hið fyrsta er
gjört var. Á því sést að tala búfjár
hefir verið meiri en tveim hundruð
árum síðar, 1903. Hvernig það atvik-
aðist að þjóðin fór að reisa sig að
nýju, ætla eg ekki að tala um hér,
enda liggur annað efni fyrir hendi,
sem sé nútíðarstefna vor í búnaði og
framtíðar horfur.
Hvers vesrna?
»Hvers vegna lyftir -þjóðin Birni
Jónssyni upp í ráðherrasætið?« spyr
Norðri i síðasta tbl.
Svarið virðist liggja beint við: Af
því að hún hefir öllu meira vit og
santigirni í pokahorni sínu en Norðri
og at því að hún er ekkert mark farin
að taka á því, sem Norðri segir um
menn og málefni, af eðlilegum á-
stæðum.
Ekki verður annað séð en Norðri
verði að sætta sig við þetta og ætti
hann því að reyna að taka þessu með
karlmennskunrvar ró, en svo ólánsam-
ur er hann að geta þetta ekki, getur
ekkert annað aðhafst en japlað illyrð-
in um ráðgjafann nýja, þangað til
»grænt sést í munnvikjunum«. Sú
grænka birtist í hverju tbl. Norðra og
hún er ekkert annað en ógeðsleg
grœnka.