Norðurland - 26.02.1910, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjórif Sigurður Hjörleifsson. læknir.
9. blað. J Akureyri, 26. febrúar 1910.
X. ár.
Snjóflóð í Hnífsdal.
20 manns bíða bana.
8—10 stórmeiddir.
Húsum sópað burtu.
Margir, sem siglt hafa fram með
ströndum landsins, hafa séð frá sjó
hið blómlega þorp, er risið var upp
í Hnífsdal, skamt frá ísafirði, en færri
eru þeir miklu, sem þangað hafa
komið.
Þaðan er að segja hin hörmuleg-
ustu tíðindi.
Hinn 18. þ. m. hljóp snjóflóð á
nokkurn hluta þorpsins, ofan úr fjalli
og olli feiknamiklum skemdum og
Hftjóni. Það var um morguninn kl.
8,45 að flóðið kom.
Sá dagur er hörmungadagur í
sögu lands vors. Fyrir réttum 25
árum hljóp þann dagsnjóflóðið mikla
á Seyðisfjarðarkaupstað, sem varð
24 mönnum að bana, en fjöldi manna
íneiddist 0g 12 beinbrotnuðu. Það
flóð tók af 16 íveruhús í kaupstaðn-
um. Bæði flóðin, í Hnífsdal og á
Seyðisfirði, hlupufram ásama klukku-
tímanum og er það næsta einkenni-
leg tilviljun.
Fréttirnar úr Hnífsdal eru ekki
sem greinilegastar enn og örðugt
að fá þær greinilegar vegna síma-
slita. Flóðið sópaði burtu þremur
íveruhúsum og auk þess ýmsum
smærri húsum og er fjártjónið sagt
mikið, en engar tölur munu enn
vera tilnefndar.
Nítján manns (karlar, konur og
börn) fórust í sjálfu flóðinu, en hinn
20. andaðist rétt á eftir af meiðsi-
um. Sagt er að líkin hafi öll fund-
ist, nema eitt. Eins manns var slrax
getið, þeirra er farist höfðu, Sigurð-
ar, bróður Guðmundar Sveinssonar,
kaupmanns í Hnífsdal.
Nákvæmar sagnir af meiðslum
manna eru ókomnar, en 8-10 eru
taldir stórmeiddir og sumir hættu-
lega, en fleiri höfðu meiðst eitthvað.
í sumum húsunum, sem eftir stóðu,
höfðu gluggar brotnað og hurðir
lokist upp við þytinn af flóðinu.
í 25 ár hafa Seyðfirðingar látið
veifur sínar blakta i hálfri stöng 18.
febrúar. Héreftir hafa íbúarnir í Hnífs-
dal ástæðu til þess að gera hið sama.
En eftir stórslysið á Seyðisfirði
voru Seyðfirðingum sendar 10,000
kr. af nefnd þeirri, er stóð fyrir
hallærissamskotunum 1882, en inn-
anlands var skotið saman handa
húsviltum mönnum tæpum 3 þús-
undum króna. Nú er eftir að vita
hve drenglynd og örlát þjóðin reyn-
'st til þesss að rétta Hnífsdælum
Hknarhönd.
X
Jaröarför
ungírú Ingveldar Matthíasdóttur fór
fram hér í ga;r, í viðurvist mikils Ijöl-
mennis.
Afsetningar-heimildin.
Hún er nógu skrítin fundarályktunin,
sem samþykt var hér 18. þ. m. um
afsetningu gæzlustjóranna. Hún segir
að ráðherrann hafi farið lengra en lög
leyfa við þá afsetningu. En hún segir
ekkert um það, að hverju leyti ráð-
herrann hafi þá farið lengra en lög
leyfa. Ályktunin byggir á þessu sem
aðalatriði, sem þó er ekkert annað en
órökstudd orð og sleggjudómur.
Þó lögin frá síðasta þingi, um breyt-
ingu á lögum um stofnun landsbanka,
segi það hvergi með berum orðum
að ráðherrann hafi rétt til þess að víkja
gæzlustjórunum frá, þá er fyrir það
ekkert sannað um það, að hann hafi
ekki þann rétt. Þó þingið eigi að kjósa
gæzlustjórana, þá er ekkert sannað með
því um það, að ráðherrann hafi ekki
rétt til þess að víkja þeim frá.
Ráðherrann hefir ekki rétt til þess
að víkja þeim starfsmönnum bankans
frá, sem bankastjórarnir bera einir á-
byrgð á. Vanræki þeir starfsmenn störf
sín, svo skaðlegt sé eða hættulegt fyrir
bankann, þá hefir ráðherrann aðgang-
inn að bankastjórunum.
En þessu er alt öðruvísi varið með
gæzlustjórana. Þeir fara með sjálfstætt
vald, eru skipaðir bankastjórninni til
ráðaneytis, en jafnframt bankastjórunum
til höfuðs, til frekari tryggingar. Þetta
vald er þeim falið af þinginu, einsog
bankastjórunum er falið vald þeirra af
ráðherranum.
En nú fer ráðherrann með vald
þingins, á milli þinga. Þetta eitt er
næg sönnun fyrir því, að hann hafi
lagalegan rétt til þess að víkja gæzlu-
stjórunum frá.
En auk þess hefir ráðherrann æðstu
yfirstjórn bankans. Honum er líka heim-
ilað í lögum að láta skoða allan hag
bankans, hvenær sem honum þykir
ástæða til. Eftir slíka rannsókn á bank-
anum hefir hann rétt til þess að víkja
bankastjórunum frá. En eftir kenningu
stjórnarfjenda á hann að vera skyldur
til að horfa upp á það að gæzlustjór-
arnir vanræki skyldur sínar, þangað til
þingið getur vikið þeim frá, þó þeir
væru miklu sekari en bankastjórarnir.
Slíkt er bersýnileg lokleysa.
Það væri skrítið framkvæmdarvald,
sem hefði heimild til þess að láta rann-
saka allan hag bankans, en hefði þó
ekki leyfi til að gera þær ráðstafanir,
sem það teldi nauðsynlegar, nema að
því er snertir suma stjórnendur bank-
ans, og það ekki einu sinni, þótt það
fari með vald rétts hlutaðeiganda —
þingsins.
Enginn véfengir rétt þingsins til þess
að kjósa gæzlustjórana. En ef gæzlu-
stjórum væri vikið frá meðan á þingi
stendur, þá væri tæplega hægt uð gera
það, nema með samþykki meirihluta
þingsins.
Frá formsins hlið væri þó ekkert
því til fyrirstöðu, en hver þingræðis-
ráðherra rnundi að sjálfsögðu tryggja
sér samþykki þingsins til þeirrar ráð-
stöfunar
En ráðherrann mundi framkvæma
afsetninguna, en ekki forsetar þingsins.
En á milli þinga víkur ráðherra
gæzlustjórum frá, þangað til þing kem-
ur saman.
Þetta virðist vera ofurauðskilið mál.
Alt staglið um að ráðgjafinn hafi
ekki haft lagaheimild til þess að víkja
gæzlustjórunum frá er ekki annað en
æsingahjal, sem engin sennileg rök
hafa verið færð fyrir og engin sæmi-
leg rök verða færð fyrir.
X
£ántökur handa landssjóði.
Það er algengt að sjá snuprur í
blöðum heimastjórnarflokksins til síð-
asta þings fyrir það, að það gaf stjórn-
inni heimild til þess að lána fé erlend-
is, til þess að kaupa vaxtabréf Lands-
bankans, gaf stjórninni heimild til þess
að hlaupa undir bagga í peningavand-
ræðunum, sem þá voru og ætluðu að
sliga þjóðina algerlega niður. Á þing-
málafundum á undan þinginu var þeirri
áskorun líka beint til þingsins, að það
greiddi eftir mætti fram úr peninga-
vandræðunum. Þeirri áskorun beindu að
minsta kosti kjósendur Akureyrarkaup-
staðar til þingsins og var hún samþykt
í einu hljóði.
Náttúrlega er þessum snuprum sér-
staklega beint til ráðgjafans, Björns
Jónssonar, til þess að reyna til þess
að ófrægja hann í augum alþýðu.
En því gleyma þessi blöð að geta
þess, að málið var alls ekki flokksmál
á þingi og aðeins 3 atkvæði voru
greidd á móti því í öllu þinginu er
það var afráðið þar, að veita stjórninni
þessa lagaheimild, og þessi 3 atkvæði
voru víst flest svo undir komin, að
þeir sem þau greiddu, létu óánægju
sína yfir því, að íslandsbanki var ekki
keyptur, bitna á Landsbankanum.
Annars fer því fjarri, að ritstjóri
þessa blaðs telji ekki lántökur handa
landssjóði viðsjárverðar. Lán má ekki
taka handa landinu nema brýn nauð-
syn sé til og vandlega sé íhugað hvort
það borgi sig að taka það.
Þessvegna er það líka að hann benti
á það nýlega hér í blaðinu, að sú
regla gilti víða í Bandafylkjunum, að
þingunum væri bannað að taka lán,
nema lántakan væri áður samþykt með
alþýðuatkvæði. Þá reglu ættum við ís-
lendingar að taka upp.
Heimastjórnarblöðin, sem eru að
illskast út af þessu, gleyma þvf alger-
lega, að stjórn Hannesar Hafsteins tók
líka lán og tók það meira að segja
hjá ríkissjóði Dana.
Það lán var tekið þegar ágætlega
lét í ári, til óarðvænlegs fyrirtækis.
En alt öðru vísi horfir við um lán-
ið, sem heimilað var að taka í fyrra
vetur. Það lán er neyðarlán, tekið til
þess að bæta úr peningakreppu þjóð-
arinnar.
Og enn er sá munur á þessum lán-
um, að lán Hafsteinsstjórnarinnar á að
borgast af framtíðartekjum landssjóðs,
en lánið, sem heimilað var í fyrravetur
á að borgast af Landsbankanum, er
ekki annað en lán handa honum og
á í engu að auka við útgjaldabyrði
alþýðunnar. Áður en það lán fellur í
gjalddaga á Landsbankinn að vera bú-
inn að greiða landinu hvern eyri af
láninu, og þá vexti sem landið þarf
að borga af lánsfénu, fær það árlega
hjá bankanum.
Það eina sem hægt væri að finna
þessari lánsheimild til foráttu er það,
að hún kynni eitthvað að skerða láns-
traust landsins, ef það vildi fara að
steypa sér í eitthvert stórlánabrask.
En þeir munu verða æði margir, sem
ekki taka það verulega nærri sér. Og
auk þess gæti það varla komið til
mála. Bankinn á að varðveita fulla
tryggingu fyrir láninu.
Þeir sem eru að angra sjálfa sig og
aðra út af þessari lánsheimild, ættu
víst helzt að vera angraðir yfir heimsku
sjálfra sín og skilningsleysi — séu þeir
þá ekki vísvitandi að skrökva um
þetta.
X
Alþýðufyrirlestrar.
Meistari Ágúst Bjarnason hefir ný-
lega ritað um þetta efni í eitt af Reykja-
víkurblöðunum, og virðast það orð í
tíma töluð — að hvetja fræðimennina
til að setja ekki ljós sitt undir mæli-
ker, heldur láta það lýsa öðrum mönn-
um.
Þó Reykjavík -standi allmikið betur
að vígi en Akureyri, er til þessara
hluta kemur, virðist þó engan veginn
ókleyft að koma hér upp ódýrum fyrir-
lestrum fyrir almenning. Það vill svo
vel til, þó bærinn sé ekki mannmarg-
ur, þá á hann ekki allfáa ágæta krafta
til þessa starfa, náttúrufræðinga, lækna,
lögfræðinga, sögumenn o. fl. o. fl.
Hægðarleikur mundi einnig að ná í
menn sem talað gætu um ýms verkleg
störf af þekkingu. Umtalsefni þyrfti
ekki að þrjóta.
Að vísu vanta hér ekki skemtanir
fyrir fólkið, en þær eru oftast svo
dýrar, ef nokkuð er í þær varið, að
alþýða getur ekki veitt sér þær, enda
er það jafnaðarlega sama fólkið, sem
sækir skemtanirnar. í sambandi við
þetta má geta þess, að skemtanir hér
sýnast oft vera óþarflega íburðarmikl-
ar, það er söngur, hljóðfærasláttur,
leikur, upplestur, fyrirlestur. Þetta er
of mikið í einu, og verður þreytandi,
þó það sé í sjálfu sér ágætt, hvert
útaf fyrir sig. Maður fer á skemtan-
irnar sér til hressingar og hvfldar frá
öðrum störfum, en erorðinn uppgefinn, er
alt er búið, og óskar að »programið*
hefði verið helmingi styttra. Þetta
eyðir líka altof löngum tíma frá öðr-
um störfum, og sýnir eins og svo
margt annað, að okkur er ekki sárt
um tímann, íslendingum.
í fyrra voru skemtanir hér legió,