Norðurland - 14.04.1917, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri og útgefandi: jÓN STEFANSSON.
Akureyri 14. apríl 1917. XVII.
14. blað.
Frá blóðvellinum.
Khöfn 13. apríl.
Ákafar orustur á allri víglínunni
í Belgíu og Frakklandi. Bandamenn
bera ávalt hærra hlut og hafa náð
mörgum þýðingarmiklum stöðvum.
Frakkai hafa tekið sfðustu virkin við
St. Quentin og Bretar fjölda af þorp-
um á Arras-vígsvæðinu. þar tóku og
Bretar í einu áhiaupi þriggja mílna
breitt landsvæði á 10 mílna langri
orustulínu og 11000 fanga.
Þingið í Washington heimilar
stjórninni að taka 12 miljarða doll-
ara í þarfir ófriðarins til þess að
byrja með. Óhemjulegar ófriðaræs-
ingar um alla Vesturálfu. — Ar-
gentina og Brasilia hafa slitið stjórn-
málasambandi við Þýzkaland. Mik-
ið af þýzkum eignum í Vesturálfu
gert upptækt. Búist við að öll álfan
snúist bráðlega í ófriðinn með Bret-
um. Hið stóra ameríska strandferða-
skip „New-York" er horfið.
Brezkar og rússneskar herdeildir
hafa náð saman í Mesopotamíu og
unnið þar mikla sigra í sameiningu.
Pjóðverjar hafa enn skotið í kaf
stórt skip hlaðið matvælum til hjálp-
arnefndar Belgja.
Þjóðverjar hafa unnið mikinn sig-
ur á Rússum við Stockhod og tek-
ið þar 9500 til fanga. Mannfall ó-
hemjulegt af báðum.
Ágiskanir um uppreisn í Þýzka-
landi, sérstaklega Prússlandi. Keis-
arinn hefir opinberlega lýst yfir að
stjórnskipunarlög Prússa skuli end-
urskoðuð þegar ófriðinum sé lokið,
en almennur] kosningarréttur lög-
leiddur tafarlaust.
X
ll m láð og /ög.
— Konan sem úti varð i Borgar-
ýirði hét Sesselja jónsdóttir hús-
freyja á Valbjarnarstöðum. Hún
Janst tœpum sólarhring eftir að hún
lagöi frá bœjum, helfrosin rétt við
túngarð sinn.
— Vélskipið „ Valborg* frá Rvik
strandaði á Garðskaga á fimtudags-
nóttina. Menn björguðust allir eftir
mikið volk.
— Jsland" kom til Reykjavikur
á jimtudaginn með milli 90 og lOOfar-
þega. „Gullýoss“ kom þangað í gær-
dag farþegalaus. Bœði skipin hlað-
in vörum. xGulifoss“ heldur svo á-
fram, vestur og norður um land.
\ .
Mentaskóli á ftorðurlandi.
Þegar eg í upphafi greinar minnar
I blaðinu »ísl.« mintist á málfund þann
sem eg nefndi málfundinn, þegar ,Norð-
land' var stolnað, misminti mig um
menn þá er stofnuðu blaðið og nefndi
Sigurð lækni í staðinn fyrir bróður
hans Einar Hjörleifsson. Eg gleymdi
og að nefna hvatamenn að stofnun
blaðsins, auk Stefáns Stefánssonar (nú
skólameistara), þá Guðmund Hannesson
og Odd Björnsson. En það sem eg
einkum sé áriðandi að taka fram í
þessu máli, er sú mótbára, að tveir
mentaskólar f landi, sem ekki telur
en fult 100,000 fbúa, mundu með því
mót' skjótt ala óþarflega mörg em-
bættismanuaefni. En fyrst er þess að
gasta, að öll líkindi virðist vera til,
að eftir örfáa mannsaldra verði þjóð
vor hálfu fólksfleiri en hún er nú, og
að sama skapi efnaðri. Og mundi nú
þvf sá kostnaðarauki verða hverfandi,
sem af mentaskólafjölguninni leiddi.
Eða hvar í löndum hafa menn reist
háskóla, sem ekki styðst við nema
einn mentaskóla? Hið sænska skáld
Báát sagði mér þá er háskólinn var
stofnaður f Gautaborg, að þá hefðu
borgarbúar verið lítið yfir 100,000 og
talsvert margir æðri mentaskólar og
stofnanir f næstu héruðum: Vestur-
Gautlandi, Vermalandi og Báhúsléni —
skólar sem bæði — þurftu háskóla og
gátu »undirbygt« hann. Eins mundi
fara hjá oss, að háskóli vor mundi
þurfa úr fieirum að velja en 20—30
stúdentum á ári. Önnur mótbára, sem
heyrðist framborin á stúdentafundi hjá
oss (og'þó með Iftilli áherzlu) var sú,
uð landið myndi fyllast af atvinnu-
lausum stúdentum og kandfflum, bæði
körlum og konum; en sérflagi mundi
mjög vaxa málaþras og allskonar ó-
regla f landi við það, að lögtrœðing-
um mundi óðum fjölga —lærðum mönn-
um, sem neyddust til að leita atvinnu
meðmálfærztuhjáalþýðunni. Þann'g geri
þeir herrar æðimikinn usla í flestum
löndum, og mest sakir atvinnuleysis.
Eg taldi yfir 1000 embættislausra
lögfræðinga f »ríkis almanaki« Noregs,
fyrir nokkrum árum. Og líkt stendur
á í Danmörku, þótt tala lögfræðinga
sýnist vera f rénun. Eg kann og hér
litlu að svara, nema hvað eg hygg að
hinir betri lögfræðingar bæði auki
þekkingu alþýðu og reynslu, enda
menti fólkið f lögum og réttarreglum
og vari þó jafnvel við þrætum og sfn-
girni. Mun þá reyndin verða sú, að
hinir frekari og miður nytsömu lög-
menn fari að tfna talinu. Fari svo
stúdentarnir að fjölga yfirleitt, svo
vart fleiri en úrvalið nái embættum á
ungum aldri, þá sé eg framfarir, en
engar afturfarir í þvf. Eða hvenær
verður góðum dreng ofaukið f hinni
miklu lffsins veiðistöð? Geta ekki
atvinnuvegirnir fjölgað að sama skapi
og mentuðu mennirnir? Eg fmynda
mér, að hver sveit yrði þvf betur
skipuð, sem fleiri búendur f henni og
aðrir starfsmenn yrði fleiri. Ef vér
viljum byggja fyrir framtfðina svo alt
borgi sig, verðum vér að kasta öllum
kotungsskap og Iftilmensku f fram-
kvæmdum fyrir framtíðina. ísland er
nýtt land með ótrúlegan vöxt og við-
gang í vændum — hversu ilt sem út-
litið sýnist nú. Brýna skal til batnað-
ar. Þegar hinn varanlegi friður kemur,
verða allir vegir lærir; líða varla lang-
ir tímar áður en land vort sýnir aftur
heiminum hvað f því og þjóð vorri
liggur. Það er nýtt land (segi eg) með
amerískri framtfð og með lýðveldi, eða
eins og spekingurinn Hamilton sagði
við Washington : »lýðveldi með sjálfs-
ábyrgð fyrir atvikslögum « Þá sögðu
þeir Washington og Ben. Franklin:
»Hvernið getum vér gert 13 ríki
lýðveldi þar sem engin slík rfki hafa
enn staðist, nema borgir eða smáríki?*
»Jú,« svaraði Haniilton: »vér látum
öll vor ríki hafa lýðstjórn fyrir sie,
en undir allsherjarstjóm, sem hefir
þingræði, hæstarétt og forseta til yfir-
stjórnar, kjörinn til 4 ára og af öllum
rfkjum. Sjáum svo hvernig fer!« Og
þetta varð upphaf stjórnarskrár Banda-
rfkjanna, (Declaration of Independense)
»Hamilton« — segir prófessor Höff-
ding« — »var einhver mesti stjórn-
vitringur, sem lifað hefir, því að hann
spáði rétt um framtíðina og trúði á
þjóðina, framtfð, skynsemi og frjáls-
ræði.«
Þvf miður eigum vér sárfáa menn,
sem hugsa og skilja rétt fram yfir
sfna tfð. Það sýna flest þau umbóta-
mál, sem ný eru á dagskrá; vil eg
einungis nefna fjárhaldsþref vort, því
að þótt margt sé viturlega hugsað
status quo, eða gamla horfið. Eða
hvernig gengur með járnbrautarmálið
og mótþróan og skamsýnina móti ráð-
um og röksemdum Jóns Þorlákssonar.
Oss dugar enginn smásálarskapur. Oss
er alveg óhætt að halda áfram með
skipakaupin, alveg óhætt að lána millión
ettir millión upp á framtíð íslands,
og alveg óhætt að stofna mentaskóla
á Akureyri og hundrað aðra skólal
Mú eg enn bæta við athugasemd ?
Skáldið segir: »Starfið er margt,
en eitt er bræðra bandið« I Sama skáld
kallaði tfka ísland : »Álfu vorrar yngsta
land« á þeim árum þegar eg efaðist
mest um þess framtíð og var eg þá,
eða þóttist vera »til í alt« og í hvati
vetna búinn. Nú í ellinni hefi eg meir-
trú á íramtíð lands og þjóðar(?) en
140
þau að eg mætti ekki reyna að lesa fyr en eg yrði
hressari. Eg yrði að gera mig ánaegða með að fá að vita
að Friðrik væri heill á húfi, stríðið á enda og sig-
uririn stöðugt okkar megin. Nú væri ekki annað eft-
ir en taka Als frá Dönum og svo kæmi Friðrik heim.
Pabbi hughreysti mig eins og hann gat og María
frænka fór að segja mjer söguna af sjúkdómslegu
minni. Hún kom daginn sem Friðrik fór, daginn
sem barnið fæddist og dó. Þangað mundi eg, en
svo hafði eg legið margar vikur með óráði, lækn-
arnir voru orðnir vonlausir um að geta bjargað lífi
mínu og pabbi var kominn til þess að sitja við
banabeð minn og vera við andlát mitt. Allar þessar
sorgarfréttir, fyrir Tilling, voru símaðar til hans. En
fyrir fáum dögum fóru læknarnir að fá ofurlitla von
um mig og það var símað til hans í gærdag.
— Ó, að hann sé nú ; aðeins sjálfur lifandi og
ósærður, stundi eg.
— Drýgðu ekki synd Martha, með því að efast
um guðs hjálp og vernd, sagði María frænka. Guð
hefði ekki frelsað þig frá dauðanum ef Friðrik væri
dáinn eða ætti bráðléga að deyja. Eg hefi einnig
sent honum verndargrip sem eg er viss um að dug-
ar og svo beðið fyrir honum á hverjum degi. Já,
vertu óhrædd! Heilsubót þín ber afli bænarinnar
vitni, því þegar þú varst greinilega í helgreipum
dauðans ákallaði eg verndarengil þinn, hina heilögu
Mörthu óg . . .
— Já, sagði pabbi ákafur, og eg skrifaði til Vínar-
137
Þegar hann var ferðbúinn, kom hann aftur, greip
báðar hendur læknisins og sagði með ákefð:
— Læknir, þér lofið mér, þér ábyrgist mér, er ekki
ekki svo? . . . þér ábyrgist mér að alt gangi vel?
Og þér símið til mín — hann nefndi járnbrautar- og
símastöðvarnar, sem hann ráðgerði að koma við á, á
leiðinni — ef hætta er á ferðum. En hvað hjálpar það?
Þó hið voðalegasta færi að, gæti eg ekki snúið við.
— Þetta er þungt aðgöngu, herra barón, sagði
læknirinn, en verið rólegur. Og eftir nokkrar klukku-
stundir verður alt búið. Símskeytið gerir yður glaðan
f hug.
— En þér verðið að síma mér sannleikann, hrein-
an sannleikann, læknir! Gefið mér drengskaparheit
yðar fyrir þvf, og aðeins með þeim skilmála getur
símskeyti frá yður gert mig rólegan. Sverjið það,
læknir, eg bið yður. Annars held eg að skeytið fari
með tóma lygi og trúi engu.
— Vesalings maðurinn, hugsaði eg. Ef þú fengir
nú frétt í kvöld um að Martha þín væri að deyja,
hvernig mundir þú bera það? Þú yrðir frávita. Þú
mundir tafarlaust snúa við aftur til þess að loka aug-
um hennar. Og svo kallaði eg hátt: Friðrik!
Hann þaut að rúminu til mín og samtímis sló
klukkan. Við áttum örfáar mfnútur eftir, en gátum
ekki notið þeirra, því eg fekk nýja þrautakviðu og í
stað skilnaðarorðanna komu kvalastunur og vein, sem
eg réði ekki við.