Norðurljósið - 28.10.1889, Side 1

Stærð: 24 arkir.
Yerð: 2 krónur.
Borgist fyrir lok júli.
r

Verð auglýsing’a :
15 aura línan eða
90 a. hver þml. dálks.
18. blað. Akureyri 28. okt. 18S9. 4. ár.
ÁGRIP A F FYRIRLESTRUM.
um nokkur almenn málefni.
Eptir Guðmund Hjaltason.
II. K e n n s 1 u m á 1.
„íslands menntun einhvern veikleik heíur,
öldim frœðirit og skóla krefur,
lastar fengið, lofar ókennt nýtt,
lítið er hún lagin á að styðja,
lætur betur eins og naut að ryðja,
hafnar rimum, hlynnir sögum lítt. —
Löngun mennta, löngun framfaranna
lifna tekur samt hjá okkur nú,
opt hún villist, en í stefnu sanna
aðeins liana leiðir guðleg trú.“
Af pví margt hefir verið ritað um efni petta, get eg
verið fáorður. Eg vil að eins drepa á nokkura galla og kosti
á menntalífi voru. Meðal galla tel eg pað, hvernig
menn hafa látið sér farast í skólamálu n um. feir
hafa opt heimtað nýja skóla, fengið pá, tekið peimineð fögn-
uði, lofað fyrirkomulag peirra og kennslu, fyllt pá með nem-
endum, og síðan eptir 2 — 3 ár snúið við peim bakinu og lát-
ið pá eyðileggjast. |>etta átti sér stað með alpýðuskólan n
á Akureyri og á Hléskógum. Og ekki vantaði heldur
mikið á að mönnum tœkist að eyöileggja Möðruvalla-
skólann og Laugalandsskólann. Og Hafnarfj arðar-
skólann vilja menn líka hafa niður. Akureyrarbúar
setja niður hin litlu laun barnakennara sinna,
og alþingi neitar kennarafélaginu um styrk til að
lialda áíram Uppeldistimaritinu, sem pó er ef til vill
hið parfasta tímarit, sem við höfum.
Opt eru menn að heimta nýjar og nýjar
kennslubækur, ensegja aðpær, sem viðnú höf-
um, séu ónýtar, eða pá ónógar. jpessu hlýt eg að mót-
mæla. 1 landafræði höfum við nógar kennslubækur, og
minnsta landaf ræðiság ripi ð pýtt af Jóni Sigurðssyni
er ofur hentugt við barnakennslu. Sama er að segja um
Hannkynssöguágripið litla og um Lýsing Islands og
Náttúrusöguna. Og réttritunar og reikningsbækur held
eg við liöfum nógar. J>að sem mér virðist vanta mest —
pað eru landabréf með íslenzkum nöfnum, landa-
fræðislegar og sögulegar myndir og einnig myndir af ísl.
dýr um og j urtu m. |>að eru pannig kenns lumy ndir
en ekki kennslubækur, sem okkur vantar mest. En náttúru-
sögumyndir fást ágætar á Akureyri. Skóla, skóla-
bæk*r, tímarit og blöð höfnm við nú fleiri en vænta
mætti af svo fámennri og fátækri pjóð sem við erura. En
pað ríður á pví að fara vel með pessi verkfæri menntunar-
innar, að láta pau eigi skemmast né eyðileggjast, heldur bæta
pau ef parf og beita peim rétt og röggsamlega pjóðinni til
framfara. jpjóðin ætti nu, fyrst hún hefur svona mörg og
góð menntaverkfæri, að vita meira og gjöra meira enn áður.
Hún ætti að pekkja meira til mannkynss. og landafr. og nátt-
úrus. bafa betri hússtjórn og bústjórn ogbæta jarðirnar meira.
Vera má að pekking og framkvæmd í pessuin efnum sé meiri
en áður, en í einu held egað mönnum hafi farið
aptur hvað menntun snertir, pað er i sögu ís-
lands og Norðurlanda. Menn eru að miklu leyti hættir
að kveða rímur og lesa sögur. En ríraur og sögur hafa
átt mestan pátt í að við geymdum fornan fróðleik og urðum
frægir fyrir lýðmenntun vora. Skal eg i næsta kafla tala
meira um rímurnar. Vér pyrftum að lá rímnakveðskap í
nýrri og betri mynd, ásamt alpýðlegu úrvali úr fornsögun-
um. Rit pessi ættu að vera til á sem flestum heimilum og
menn ættu að fara að venja sig á að lesa pau og læra, pví
annars er hætt við að norræn sagnafræði týnist niður.
Fé pað, sem menn árlega verja til að vera á skólum,
kaupa fræðibækur, timarit og blöð, er vottur pess, að löngun
til mennta og framíara er heldur að vaxa. — J>ótt nefnd
menntaverkfæri væru færri áður, þá voru pau samt nokk-
ur og hér hafa optast verið peir prestar og menntamenn, er
gáfu alþýðu nokkurn kost á kennslu, en tækifæri pessi munu
að tiltölu hafa verið minna notuð en nú. J>ví eg hefi heyrt
marga bændur, sem nú eru pó að kosta upp á að mennta
börn sín með pví að taka kennara og kaupa bækur, segja:
„I mínu ungdæmi hefði petta víst pótt óþarfi“.
Eg hefi áður í „Norðurljósinu“ 1888 reynt að sýna það
gagn, sem skólarnir hafi gjört og vil að eins bæta pessu við:
Aður hef eg og fleiri kvartað um að nemendur,
einkum stúlkur, eigi svo erfitt með að mennt-
ast vegna kostnaðar. Nú hefir alpingi veitt Möðru-
vallapiltum 500 kr. styrk og Laugalands- og Eyjarskóla-
stúlkum 500 króna styrk, ættu pví fleiri að geta notað skóla
pessa og sýnanúenn þá beturen áður, að peir
eigi pvílíka hjálp skilið. |>ví til hvers er að stoína
sjóði til menntahjálpar fyrir unglinga, eða fleyja mörg hundr-
uð krónum úr fátækum landsjóði í þá, ef þeir ekki koma
vitrari og að minnsta kosti eins góðir og sjálfstæðir af skól-
unum eins og peir voru áður en þeir fóru á pá? Samt skul-
um vér voga að vænta hins bezta af peim í pessu efni.
Menn skyldu halda. að pessi fjörgi og fagri skari sem á
skólana fer, gangist mest fyrir góðu!
III. Bókmenntir.
„íslands bókmennt einhvern veikleik hefur,
óður skálda dimmar myndir gefur,
málar heimsku, hræsni, deyfð og lygð ;
ef að gott og göfugt líf er málað,
geltin kritík segir: „,,J>að er brjálað!
eg er vond, og engin finnst pví dygg.““ —
Samt er birta bak við dimmar myndir,
betri tíma löngun skáldum hjá,
eru hjá oss andar göfuglyndir,
einhver bráðum sér og málar þá“.
Eg vil að eins nefna óð vorn. Tvö skáld vor hafa
nýlega kvartað um, hvað lítið væri ort og hvað lítils óður
sé metinn, einkum í Reykjavík. J>vi miður er nokkuð
satt í umkvörtunum þessum, einkum hinni síðari. Hvað
hina fyrri snertir, pá sýnist mér ekki betur, en að tals-
vert hafi verið ort eða að minnsta kosti gefið út síðan
t. d. 1874. Ljóðabækur M. Jochumssonar, St. Thorsteins-
sonar, J. Ólafssonar, skáldrit Brynjólfs Jónssonar og fl.
Skáldsögur Gests, Jónasar og Torfhildar o. s. frv. |>etta
er pó ekki svo lítið að vöxtunum. — Og hvað gæðin
snertir, pá eru ljóðskáldin viðurkennd.
Um skáldsögur Gests og Jónasar vil eg segja pað, að
pótt þeir máli ekki sérlega góðar hliðar af þjólifi voru,
pá er samt málverk peirra nauðsynlegt til að sýna pað,