Reykjavík - 25.06.1903, Qupperneq 2

2
Hvað næst ligfgur.
ii.
Til ástæðu gegn óþarílega háum
launum og eftirlaunum færðum vór
síðast ina óhæfilegu útgjalda-hyxði
íyrir vora fátæku þjóð. — En önnur
ástæða er til fyrir þessu enn sterk-
ari, og hún er þær óbeinu afleiðing-
ar, sem há laun um þörf fram hafa
í för með sér.
Yið það að fáeinir menn eru svo
ihátt launaðir, að þeir lifa miklu
iostnaðarsamara lífi, en þörf er á,
«g eyða fé til glæsilegs munaðar og
óþarfa — við það vaknar tiihneiging
ihjá þeim, er lægri hafa tekjur, til
að láta ekki sitt minna og iifa jafn-
glæsilega, jafn-dýrt. Við þetta auk-
-ast kröfurnar til lífsins um skör
iram.
En skilyrðið fyrir efnalegri velmeg-
■un manns er ekki það, að harrn hafi
Jiáar tekjur (ef hann annars hefir
nægt til að geta lifað af vansalaust),
lieldur hitt, að hann í eyðslu sinni
sníði sér stakk eftir vexti, kosti ekki
meiru til en efni hans leyfa. Ef oss
minnir rétt, munu það vera eitthvað
€—9 sýslumenn, sem dáið hafa í
emhætti síðan 1875, og hver einn
«g einasti þeirra hefir dáið meira en
öreigi, dáið gjaldþrota (að einumund-
anteknum, er dó á 1. embættisári
sínu), og sá hæst launaði (með 6000
ikr. laun) dó með stærst gjaldþrot
<80,000 kr.) Meðal læknanna, sem
■eru lægra launaðir, hafa gjaldþrot
'verið fátíðari; og meðal prestanna,
æem hafa lægst laun emhættismanna
~vorra, hafa gjaldþrot verið lang-fátíð-
'ust, þótt margir þeirra séu vitanlega.
látækir.
Þetta sýnir það, að eyðslan vex
með launahæðinni, og vexlangtfram
iyfir hana að hlutfalli réttu.
Og það er rétt að segja það hér,
þótt það vafalaust hneyksli suma,
sem ekki hafa hugsað það mál, að
það er ein „þjóðdygð“ vor íslend-
inga svo kölluð, forn „þjóðdygð",
sem oss hefir einatt verið hrósað
Jyrir og vér stærum oss af sjálfir,
sem á mikinn þátt í efna-þroti margra
emhættismanna vorra til sveita og í
kauptúnunum inum smærri. Þessi
„þjóðdygð“ er gestrisnin, og höfum
'vér hana sameiginlega með flestum
■villiþjóðum. Því gestrisnin er eigin-
lega villiþjóða eða villimanna dygð.
Yér eigum ekki við það, þótt maður
lagni vel vini eða ættingja, og jafn-
vel þótt nokkur tilhreytni sé við
liöfð, ef hann ber sjaldan að garði.
En menn eiga ekki að gleyma því,
að það má gera gesti viðkomu hans
eða dvöl Ijúfa og skemtilega með
lleiru en krásum og vínum. En að
gera sér fremd í stórum tilkostnaði
ókeypis fyrir hvem sem að garði
Þer, hvort sem hann er þektur eða
óþektur, það er blátt á fram elchert
tit.
En embættismenn vorir til sveita
hafa sumir komið þeim landssið á,
að til þeirra eru gerðar þær gest-
risniskröfur, sem engri átt ná og
enginn fær undir risið að fullnægja.
En ekki eru það venjulega bók-
mentirnar, sem valda óhófseyðslu
' embættismanna vorra, því að yfir-
leitt munu þeir (ef til vill helzt að
nokkrum prestum undan teknum)1
kaupa minna af bókum, en alþýðu-
menn, tiltölulega. Sumir þeirra, eink-
um í höfuðstaðnum, mega heita í
algerðu bókakaupa-bindindi. Nei,
Það er munnur, magi og prjál,
sem magnar óhófs-greiðslu,
svo háar verða tekjur tál,
sem teygja menn til eyðslu.
Það er eitt af því, sem þjóð vorri
þarf að lærast, að umskapa gestrisni
sína og takmarka hana, og yfir höfuð
að sníða sér stalclc eftir vexti — gæta
þess, að oft má lítið laglega fara, en
oft minna varið í stóran tilkostnað,
sem einatt verður jafnvel ógeðslegur
við það, að menn vita, að hann er
gerður um efni fram.
III.
Þá er eitt, sem varhuga verður
við að gjalda í sumar. Vér höfum
heyrt, að sumir (stjórnin? eða ráð-
gjafa-efnin ?) hugsi sér að fá alþingi
til að veita 150,000 kr. til að reisa
höll hér handa ráðgjafanum og breyta
landshöfðingjahúsinu, sem nú er, í
stj órnarskrifstofur.
Hér verður þingið alvarlega að taka
í taumana. Yér íslendingar höfum
ekki ráð á að reisa 150,000 kr. höll
til bústaðar ráðgjafa; og þó að vér
hefðum ráð á því, svo gerðum vér
það, vonandi, ekki samt. Þó ekki
væri nema fyrir afleiðinganna sakir
Nei, það látum við vera.
Ráðgjafi vor er fullsæmdur af að
búa í landshöfðingja-húsinu, því frem-
ur sem þar rýmkar um, er skrif-
stofa og skjalasafn verður flutt burtu
úr húsinu. Þá má auka húsrýmið
að mun með herbergjum uppi á
kvistinum og loftinu.
En fyrir skrifstofur þarf nýtt og
vænt húsrúm.
En þetta húsrúm má fá fyrir ekk-
ert. Alt neðsta gólfrými þinghúss-
ins, þar sem landsbókasafnið er nú,
er yfrið stórt og ákjósanlegasta hús-
næði fyrir æðstu embættisskrifstofur
landsins.
Og þetta húsnœði er nú orðið al-
veg ónotandi handa bólcasafninu
fyrir þrengsla salcir. Safnið með
sínum 64 til 65 þús. bindum, auk
6000 handrita (sem sum eru í mörg-
um bindum), er alveg vaxið upp úr
húsnæðinu. Þar verður að tvísetja
í hillur og hrúga bókum á gólfin,
svo að eigi verður að þeim komist.
Og safnið vex nú um 2—3000 bindi
á ári.
Það getur því eigi dregist úr þessu
að reisa bókasafns-hús, ef eigi á að
loka safninu og hætta tilveru þess.
Það rúmar ekki frí-.eintökin og gjaf-
irnar, sem því berast árlega, hvað
þá meira. Það rúmar eJcJci einu
sinni það, sem nú er dyngt ujpp í
því.
Úr því þannig óumflýjanlega ligg-
ur fyrir að reisa bókhlöðu næstu ár-
.in, þá er hyggilegast að gera það nú
undir eins og hagnýta svo húsrúmið,
sem safnið hefir nú. Það er lands-
ins eign, eldfast hús, hentugt í alla
staði fyrir skrifstofur og liggur svo
vel sem ákosið verður.
Sé bþkhlaða reist þar sem nóg er
lóð til viðauka síðar, þá má reisa
gott bókhlöðuhús og haganlegt, sem
duga megi einn eða tvo mannsaldra
án viðbótar, fyrir 70—80 þús. krón-
ur. Það er verk, sem ekki verður
hjá komist lengur, hvort sem er.
Og sé það unnið nú, þá sparar það
alveg allan húsa-kostnað við stjórnar-
breytinguna, nema til dálítillar við-
gerðar landshöfðingjahúsinu og her-
bergjafyrirkomulags handa skrifstof-
unum.
Þetta ætti menn að athuga. Það
tjáir ekki að kasta tugum eða hundr-
uðum þúsunda út að óþörfu. Vér
höfum nóg annað þarfara við féð að
gera.
Heimsendanna milli.
Xonungs-morð
og stjórnbylting i Serbiu.
Xonungur, ðrottning,
systkin hennar og ráð-
gjafar konungs o. jl.
alt myrt á einni nóttu.
Hryðjuverk, sem ekki
eru dæmi til í
kristnu landi síðan á
miðöldum.
Heimurinn vaknaði upp við hrylli-
legan draum að morgni 11. þ. rn.>
er auka-útgáfur allra morgunblaða
fluttu þá fregn, að nokkrir herfor-
ingjar með tilstyrk tveggja herdeilda
hefðu um kvöldið og nóttina fyrir
myrt Jconunginn í Serbíu, drottningu
hans og brœður hennar tvo, forsœt-
isráðJierrann, hermálaráðherrann og
ýmsa fleiri Jwfðingja, scert innan-
ríJcisráðJierrann, ef til vill tcl ólifls,
sett nýja stjórn á laggir og nefnt
Péhir Karageorgevitsj til Jconungs.
Vér höfum að eins í höndum
„Dannebrog“ frá 12. þ. m., semj
flytur yfir 5 dálka af símskeytum
frá Serbíu, Þýzkalandi og Austurríki,
öll dagsett 11. þ. m. (Blaðið kem-
ur út snemma á morgnana og var
því út komið þann 11. áður enfregnin
barst til Danmerkur.) — Auðvitað ber
ekki fregnskeytunum öllum saman
um smærri atriði: in fyrstu þeirra
eru send frá Belgrad (höfuðborg Ser-
bíu) kl. 7.20 um morguninn, in síð-
ustu siðdegis sama dag (11. þ. m.),
og má ætla að það sé réttast, sem .
in yngri segja.
Nokkra daga eða nær viku undan-
farið hafði Alexander konungur orð-
ið var við, að eitthvað óvanalegtvar -
á seiði, og var mjög var um sig;
hætti sér ekki út úr höll sinni og
hafði allsterkan vörð um sig í höll-
inni. Klukkan hálf-ellefu um kvöld-
ið (aðrir segja kl. 1 lx/a» enn aðrir
kl. 12 eða kl. 1) var gefið merki af
samsærismönnum með einu fallbyssu-
skoti. Herlið dreifði sér um öll stræti
borgarinnar og hefti alla umfei’ð
manna. Her manns umkringdi kon-
ungshöllina í einni svipan og fall-
byssum var ekið að henni.
í höllinni var lífvörður konungs,
um 100 manns, og var yfirforingi
þeirra Naumovitsj ofursti. Hannvar-
á bandi samsærismanna og lauk ujip
fyrir þeim; en þá ruddust samsæris-
menn inn, og vóru fyrir þeim Lju-
bomir Sjívkovitsj og Vojislav Yeljko-
vitsj. Sá fyr nefndi af þessum tveinx
var einn aðalforsprakki rótnema-
flokksins eða frekustu frelsismanna..
(„radicals"). Yfir höfuð vóra það
foringjar úr hernum, er fyrir sam-
særinu stóðu. Lífvarðarmenn kon-
ungs vildu þó hefta för hermann-
anna, er inn ruddust, og veittu við-
nám eftir megni. Segja sumar fréttir,
að um 100 manns félli þar af kon-
ungsliði, þ. e. nær allur lífvörðurinru
Hitt er þó sennilegra, sem stendur
í skýrslu nýju stjórnarinnar (morð-
ingjanna sjálfra), að þar hafi fallið
um eða yfir 20 af konungs liði. —
Konungur hafði læst sig inni í svefn-
herbergi sínu, er hann varð ófriðar
var, en Naumovitsj ofursti kastaði
sprengikúlu á hurðina og sprengdi
hana upp. Óð síðan inn til konungs.
og lagði fram fyrir hann skjal, er
hann heimtaði að konungur skrifaði
nafn sitt undir; en skjalið var þess.
efnis, að konungur játaði að haun
hefði svívirt þjóðina með því að
kvongast alræmdri vændiskonu, og
afsalaði sér því konungdómi í hend-
ur Pétri Karageorgevitsj prinzi. Kon-
ungur las skjalið og þreif því næst
skammbyssu sína og skaut Naumo-
vitsj, er féll þegar dauður niður.
Þá tók Mitsjtitsj ofursti skjalið
upp og lagði fyrir konung á ný. og-
kvað honum þann vænstan, að skrifa
þegar nafn sitt undir það. Þá sá
konungur, að hér var meiri hætta á
ferðum, en hann hafði hugsað, og
lagði á flótta með drottningu sinni,