Reykjavík - 30.07.1903, Side 2

2
Stjórnarskrárnefndarálit e. d.
Úr ]>ví tökum vér upp pennan
aneginkafla:
Nefndin getur eigi kannast við það,
"að í meðferð málsins að undaníörnu
^elist nokkuð pað atvik, né heldur
að stjórnarskrárfrv. sjálft hafi nokkuð
það ákvæði, er bendi til pess eða
skilið verði á ]>á leið, að vér með
frv. afsölum oss rétti til pess siðar-
meir að krefjast frekari umbóta á
•stjómarhögum vorum eða gerum
oss það erviðara, ef reynslan skyldi
ieiða 1 ljós, að þær væri æskil'egar.
Vér fullyrðum það, að engin sönnun
liafi verið sýnd fyrir þessu, enda vit-
um vér það vel, að þeir, sem hér
á þingi hafa mest staríað að þessu
máli, hafa gert það með þeirri öruggu
sannfæringu og fullvissu, að ekkert
slíkt gæti til mála komið. Og vissu-
lega ber þó þeim að sanna hið gagn-
stæða, sem halda því fram. Frum-
ararpið sjálft gefur enga átyllu til
þess, áð Iíta svo á. —-
Þá getur nefndin með engu móti
kannast við það, að ákvæðið í 1. gr.
írv., að ráðherrann skuli bera upp
upp fyrir konungi í ríkisráðinu lög
©g mikilvægar stjórnarráðstafanir, feli
í sér viðurkenningu um það, að
grundvallarlög Danmerkur-ríkis hafi
lagagildi fyrir þetta land. Það er
«r hverjum manni augljóst, að frv,-
•greinin segir ekkert um það, hvorki
beinlínis né óbeinlínis, og ákvæðið
gæti staðíst sem sjálfstætt ákvæði,
þött áminst grundvallarlög væri eigi
til, þvi að konungur mundi alt að
einu hafa sitt „ríkis-ráð“. Það
sýnist full-augljóst, að með þessu
'ákvæði eru hin dönsku grundvallar-
lög eigi lðgleidd hér á landi, hafi þau
eigi verið orðin lög hér áður; en
það hafa þau eigi verið, því að þau
hafa eigi verið gefln fyrir ísland,
eigi samin á íslenzku né þýdd á ís-
lenzku, eigi birt fyrir þegnunum hér
á landi, og eigi lögð fyrir þing þjóð-
arinnar. — Háskasemi ákvæðisins
í 1. grein frv. um ríkisráðið getur
því eigi verið fólgið í því, að grund-
vallarlögin dönsku séu lögleidd með
því hér á landi, eða gildi þeirra fyrir
oss viðurkent, því að hvorugt hefir
gert verið, en það er með öllu ó-
heimilt, að leggja frekara í orð frv.
en þau sjálf segja. —
En nú mætti segja, og það hefir
verið sagt, að ákvæðið að efni til
sé háskalegt fyrir stjórnarfarslegt
sjálfstæði vort og sérstöðu, alveg án
tillits til þess, í hvaða sambandi það
standi við grundvallarlög Danmerkur.
» Þessu verður eigi svarað, nema með
því- að rannsaka ákvæðið sjálft. Það
hljóðar þannig: „Hann (ráðherrann)
skal . . . fara . . . til Kaupmanna-
hafnar til þess að bera upp fyrir
konungi í ríkisráðinu lög og mikil-
■vægar stjórnarráðstafanir. “ Yér vilj-
um þó fyrst taka það fram, sem að
vísu er vikið að áður, að vér erum
þess fullvissir, að vérði ákvæðinu „í
ríkisráðinu“ ldpt úr frv., þá höfum
vér skapað oss endalok þessa máls
að sinni, þau sem sé, að frv. verður
neitað staðfestingar, málið lagt á
hylluna, og stjórnarbótin greftruð um
ófyrirsjáanlegan tíma. En hugsum
oss alt að einu hitt, að frv. þannig
breytt næði konungsstaðfestingu;
mundu þá eigi áminst mál vor alt
að einu verða borin upp í ríkisráð-
inu? Jú vissulega; vér erum í eng-
um efa um það, það mundi verða
gert eftir gamalli stjórnarvenju og
fyrir „stjómarfarslega nauðsyn." Og
nefndin fær með engu móti séð það,
að vér værum betur settir, þegar
mál vor væru þannig borin upp í
stjórnarráðinu, eftir gamalli venju eða
„fyrir stjórnarfarslega nauðsyn,“
heldur en ef þau væru borin þar upp
eftir beinu ákvæði í stjórnarskrá vorri.
Þess má og geta hér, að þegar á-
kvæðið um flutning málanna í ríkis-
ráðinu er tekið upp í stjórnarskrá
vora, þá er það orðið sannarlegt og
viðurkent sérmál vort, sem vér höf-
um rétt til að breyta á stjórnskipu-
legan hárt, eins og vér að öðru leyti
höfum lagalegan rétt til að breyta
stjórnarskrá vorri.
Þegar vér skoðum efni hins um-
rædda ákvæðis í 1. gr. frv., er rétt
að skoða það með hliðsjón af orðum
ráðherrans sjálfs um það í athuga-
semdunum við frv., því að vér höf-
um augljósan rétt til þess að taka
þessi orð sem lögmæta og skuld-
bindandi skýringu á ákvæðinu. En
ráðgjafinn segir þó í ástæðunum [bls.
5): „að þessar stjórnarathafnir séu
bornar upp í ríkisráðinu, er nú sem
fyr stjörnarfarsleg nauðsyn, og eins
og það er sjálfsögð meginregla, að
málin séu borin upp af þeim ráð-
gjafa sjálfum, sem stendur fyrir
þeirri grein mála, sem þau heyra
undir, eins mun það og, þegar um
íslenzk mál er að ræða, vera hagan-
legast í raun og veru, að þau séu
borin upp af ráðgjafa íslands sjálfum
þar sem hann er nákunnugur hög-
um og háttum landsins, og stendur
í beinu sambandi við alþingi. Og
návist hans þar yrði með öllu nauð-
synleg, er vafi kæmi upp um það,
hvort eitt eða annað af þeim mál-
um, sem hann vildi hafa fram í
ríkisráðinu, stofnaði eigi eining rík-
isins í liættu eða kynni eigi að skerða
jafnrétti allra danskra ríkisborgara.
Því að þar sem það auðvitað gæti
eigi komið til mála, að nokkur hinna
ráðgjafanna færi að skifta sér af
neinu því, sem er sérstaklegt mál
íslands, þá er það hinsvegar eins
sjálfsagt, að það væri skylda allra
hinna ráðgjafanna að mæla í móti,
ef íslandsráðgjafinn gerði tilraun til
að ráðast á annaðhvort þessara tveggja
atriða, alveg á sama hátt og það
væri réttur og skylda íslandsráðgjaf-
ans að mæla í móti, ef reynt yrði
frá Dana hálfu að losa unr sambandið
við ísland eða halla jafnrétti íslend-
inga í konungsríkinu á við aðra
danska þegna“.—•
Þannig farast ráðherranum orð.
Þar sem hann telur það stjórnarfars-
lega nauðsyn að málin, sem um er
að ræða, séu borin upp fyrir kon-
ung í ríkisráðinu, þá skiljum vér
þetta á þá leið, og teljum að það
verði eígi skilið á aðra leið en þá,
að það að hans áliti sé og hafi verið
óhjákvæmilegt samkvæmt stjórnar-
fyrirkomulagi ríkisins, in specie sam-
bandi íslands og Danmerkur, að
þessi mál vor komi fyrir konung í
ríkisráðinu. Yér teljum það allsendis
óheimilt, að vitna til þessa ákvæðis
sem sönnunar fyrir því, að grund-
vallarlög Dana séu að áliti ráðherr-
ans lög hér í landi eða lög fyrir
málefni vor. Ef það hefði verið á-
lit hans, og hann leittþessa „stjórn-
arfarsnauðsyn“ þar af, þá hefðihann
alveg vafalaust skírskotað með bein-
um orðum til gi-undvallarlaganna,
til þess að staðfesta þessa skoðun
sína. Að hann eigi gerir það, bend-
ir augljóslega í þá átt, að hann fyrir
sitt leyti álítur að nefnd grundvall-
arlög nái ekki til íslenzkra mála.
Að öðru leyti éru hin tilvitnuðu orð
ráðgjafans mjög ljós; hann segir, að
það sé fullkomin fjarstæða (að það
geti alls ekki komið til mála), að
nokkur hinna ráðgjafanna fari að
skifta sér af sérmálum íslands, eða
yfirleitt þvi, sem íslandsráðgjafinn
vildi hafa fram í ríkisráðinu, nema
því að eins, að vafi kæmi upp urn
það, hvort mál þessi eigi stofnuðu
eining ríkisins í hætiu eða kynnu eigi
að skei'ða jafnrétti adlra danslcra ríkis-
borgara. Með þessum orðum er af-
mörkuð og viðurkend sérstaða ís-
landsráðgjafans í ríkisráðinu. Enginn
annar en hann getur borið sérmál
íslands upp fyrir konungi; hinir ráð-
gjafarnir liafa engan rétt til þess að
hafa áhrif á úrslit þessara mála,
nema því að eins, að spurning sé
um, að með þeim sé eining rikisins
stofnað í hættu eða skert jafnrétti
borgaranna. Þessu getum vér varla
haft á móti, meðan vér erum í sam-
bandi við Danmörku. Vér getum
eigi með réttu andmælt því, að þeir
hafi þetta eftirlit, það ei', gæti þess,
að löggjöf vor og stjórnarráðstafanir
stofni eigi eining ríkisins í hættu
eða misbjóði jafnrétti ríkisborgar-
anna. En sé þetta viðurkent, þá
þykir oss það einsætt, að það liggur
beinast við, að eftirlit þetta fari
fram í ríkisráðinu, og að ráðherra
vor fyrir því beri mál vor þar upp.
Hvort sem mál vor eru borin upp í
ríkisráðinu eða ekki, verður með
engu móti fyrir það bygt, að annar-
leg áhrif geti komist að. Vér getum
engu um það ráðið, hverir tala við
konung vorn eða ráðgjafa vorn, en
vér vitum þó, að í ríkisráðinu eru
það eigi aðrir en ráðgjafar ríkisins,.
sem hafa tækifæri til þess, að leitast
við að beita áhrifum sínum.
Þegar margnefnt ákvæði i 1. gr..
frv. er skoðað í sambandi við ofan-
rituð ummæli ráðherrans, og skilið*
með hliðsjón af þeim, en til þess-
höfum vér fylstu heimild, þá fáum
vér eigi annað séð, en að það við-
urkenni sérstöðu í'áðherra vors í
ríkisráðinu, lögskilnað mála vorra
frá ríkismálunum og sérmálum Dan-
merkur, og sjálfstæði vort og frjáls-
ræði, að því er meðferð sérmála
vorra snei'tir. Álcvæðið segir eftir-
vorum skilningi, að ráðherra vor og
enginn annar skuli bera upp lög vor
og mikilvægar stjórnarráðstafanir i
ríkisráðinu, og að hnnn skuli
bera þau þar upp fyrir konungi
vorum og engum öðrum. Hinir ráð-
gjafarnir geta engin afskifti haft af
málum vorum þar, nema því að eins„
að konungur leiti ráða þeirra um.
þau, — en það getum vér vitanlega
ekki meinað lionum að gera, hvorki
utan ríkisráðs né innan — eða þeir
álíti, að eining iíkisins sé stofn-
að í hættu eða jafnrétti ríkisborgar-
anna skert, ef tillögur ráðherra vors
fái framgang. Það er oss að minsta
kosti Ijóst, að það er á engan hátt
hættara við því, að mótstaða sé haf-
in gegn tillögum ráðherra vors í rík-
isráðinu en utan þess. En hvernig
sem á þetta er litið — og má vera,.
að ýmislega verði á það litið — þá
er hitt þó víst, að engin framkvæmd
í sérmálum íslands verður ályktuð í
ríkisráði af konungi, nemameðsam-
þykki og að fenginni meðundirskrift
ráðherra vors, hversu svo sem hinir
ráðgjafarnir kynnu að styðja álykt-
unina. Hinu vei'ður eigi neitað, að>
það kunni að geta komið fyrir, a&'
konungur synji um samþykki sitt til
ráðstöfunar, er ráðherra vor vill fá,
framgengt, og að þetta kunni að-
stafa af tillögum hinna ráðherranna
í ríkisráðinu1. En við þetta er það
að athuga, að konungur hefir,.
hvernig sem á er litið, stjórn-
lagalegan r.étt til að neita að sam-
þykkja ráðstafanir eða gera ályktanir„
sem ráðgjafar hans bera fram fyrir
hann, og að engin tök eru til þess,.
að vér getum ráðið við áhrif þau,.
sem í þessu efni kunna að ná til
konungsins og verka á vilja hans,
Afleiðingin hlýtur þá að verða sú
ein, að ráðherra vor leggur niður
embætti sitt, ef tillögur lians eru
ekki teknar til greina, en í því ligg-
ur einmitt veruleg trygging fyrir
því, að mjög sjaldan muni koma til;
þess, að konungur neiti að taka til-
lögur hans til greina.
1) Þetta er að eins Imgsanlegt i þeiirt.
málum, er snerta ALP.ípjfi, ekki i öði'unA
málum. Ritstj. „Evikur.“