Reykjavík - 21.05.1904, Síða 2

90
höfði „Þjóðviljans" eitt hugsnildarinn-
ar stjórnvizku-leiftur, og þeiiri elding
var ekld lengi að slá niður í „fsa-
fold“. — „Fjallkonan“ er reyndar,
ekki farin að hrópa „heureka!“ enn
*þá; en pað kemur bráðum.
Og að|þeim skyldi ekki hafa dottið
þetta fyr í hug! Þetta lá þó svo
„snublende nœr“, eins og Ibsen segir.
En svona er það oft. Það er eins
og með eggið hans Columhusar.
Það er einn þessi auðsæi sannleik-
«r, sem alla furðar á, að þeir hafi
okki séð uridirjeins. En það eru að
^ins andans stórsnillingar með hug-
vitsins innblæstri, sem sú goðborna
gáfa er gefin að koma auga á slíkan
vísdóm og uppgötva hann.
En vísdómurinn var þessi:
Nú höfum vér fengið þingræðis-
stjórn. Þingræðis-stjórn er sú stjórn,
sem er til valda* kvödd í samræroi
við meiri hlutafþings og hefir hans
fylgi og traust. Missi stjórnin það, verð-
ur hún annaðhvort þegar að farafrá
völdumí, eða rjúfa þing og vita, hvort
þjóðin er henni ekki svo fyigjandi,
að hún vilji kjósa nýtt þing, er
stjórninni veiti fylgi. Yilji þjóðin
það ekki gera, þokar stjórnin sæti
fyrir þeim, er þingfylgi hefir. Þann-
ig er þetta-, og ekki öðruvísi, hjáöðr-
um þjóðum, er þingræði hafa. En
vér íslendingar eigum að gangalengra,
taka öllum öðrum þjóðum fram að
„frjálslyni“ og*göfuglyndi. Yér eig-
um að heimta það af vorri stjórn,
að hún láti sér ekki nægja, að vera
til orðin í samræmi við meiri hluta
alþingis og njóta trausts þess; hún
á að segja við þjóðina: „Eeyndar
sýndir þú oss traust^þitt í fyrra við
kosningarnar, en mótstöðumönnum
vorum vantraust, svo að þeir urðu í
minni hluta; vér höfum ekki verið
nema þrjá mánuði^við^stjórn aðvísu,
og ekkert heflr fram komíð, er gefi
tilefni tíl að ætla, að þú hafir teklð
sinnaskifti; en þú ert dul og ófram-
færin kæra þjóð; væri nú ekki hugs-
anlegt, að þú vildir losa oss við
stjómarstörfin þegar að óreyndu, og
miskunna þig yfir vora elskulegu
mótstöðumenn og veita þeim meiri
hluta? Vér skulum rjúfa þing og
boða til nýrra kosninga. Viltu nú
ekki reyna? Heldur þú ekki, þú
vildir gera það fyrír þá og oss að
steypa oss af stóli?“
Svona á stjóinin að fara að, ef
hún vill heita frjálslvnd og göfug-
lýnd.
Er það ekki auðsætt og sjálfsagt,
að það er fyrsta skylda stjórnar:
ekki að fullnægja þeirri köllun, sem
þjóðin hefir henm í hendur fengið,
heldur að leika blindingaleik við
þjóðina henni til skemtunar og reyna
að losa sig við óþægilegt meirihluta-
fylgi, en reyna að rétta mótstöðu-
mönnum sínum hjálparhönd, þegar
þeir geta ekki hjálpað sér sjáifir.
Þetta er stjórnvizka! Þetta er
þingræði! Þetta er ið sanna frjáls-
lyndi!
Þetta er snillinganna gáfu-bragð.
Þeir Bakkabræður sálugu, Gísli—
Eiríkur— Helgi, hefðu ekki getað
fundið meira snjallræðl, hefðu þeir
verið enn á lífi og verið orðnir póli-
tíkusar!
Það er svo sem ekki hætt við að
þetta stjómvizku-kerald leki — bara
„botninn“ sé nú ekki „suður í Borg-
arfirði."
III.
Eitt er nú gaman, en annað alvara, samt.
Og þó að uppgerðar-einfeldni tveggja blaða,
sem hvorugu er vits vant, en virðast treysta
nokkuð freklega á, hvað einföld alþýða sé
og hvað henni sé bjóðandi, gefi ærið
næga freisting til að henda gaman að
Bakkabræðraskapnum, þá eru alvarlegar
umræður um landsins mál ekki hafandi í
fíflskaparmálum, en það er örðugt að taka
téða uppgerðar-eipfeldni alvarlega.
Hvaða ástæöu ætti stjórnin að hafa,
til að fara að rjúfa nú þing upp úr þurru
— hvaða skynsamlega ástæðu ? A siðasta
þingi sátu, ef oss minnir rétt, einir þrír
NÝra þingmenn, er kjósendur höfðu ekki
áct kost á að reyna áður (Ó. Th., E. Þ.,
Jóh. 0.). Enginn þeirra mup hafa gert
neitt það fyrir sér á þinginu, að nein lík-
indi sé til að kjósendur mundu óska um-
skifta. Hinir eru allir reyndir menn, sem
kjósendur rendu ekkert blint í sjóinn um.
Hinsvegar er því haldið fram, að þótt
síðustu kosningar ættu að gilda til 6 ára,
þá hafi þær mjög aiment verið miðaðar
af kjósendum eingöngu við úrslit stjórnar-
baráttunnar, forlög stjórnarbótarfrumvarps-
ins, en lítið hugsað um almenna þing-
menskuhæfileika. En einmitt þau sömu
blöð, sem nú halda þessu fram, þau prédik-
uðu hástöfum í fyrra, að um stjórnbótar-
frumvarpið væru allir samdóma, og þvi
þyrfti ab eins að taka tiilit 'til almonnra
þingmensku-hæfileika; þetta væri svo vit-
anlegt og víst, að engin minsta hætta,
ekkert ísjárvert væi-i við það, að kjósa
einn mann eða tvo, sem fylgdu alveg
„meinlausri sérkreddu“ (o: landvarnar-
firrunni) í stjómarskrármálinu. Samþykt
stjórnarskrárinnar væri svo örugg, að til
hennar þyrfti minst tillit að taka við kosn-
ingarnar.
Annaðhvort hefir nú þjóðin fylgt ráðum
þessara blaða þá, verið þeim samdóma um
ketta, og þá væru það vitanleg ósannindi,
er þau nú halda fram; eba þjóðin hefir
alment vantreyst sauðargærunni þá og
þózt þekkja úlfinn undir, ekki treyst hrein-
skilni þeirra og einlægni — og er þá nokk-
ur ástæða til að ætla, að þjóðin trúi þeirn
betur nú?
Hin ástæðan, að nú hafi verið rýmkað
með lögum um kosningarréttinn, er varla
í alvöru takandi. Aftur og aftur hafa
Bretar rýmkað um kosningarrétt, en aldrei
fundið ástæðu til að rjúfa þing fyrir þá
sok. Þau lög koma eðlilega til fram-
kvæmdar við allar kosningar, er fram fara
eftir að þau öðlast gildi, hvort heldur sér-
stakar (eins og í haust komandi) eða al-
mennar. En að ætla, að þjóðin fínni sér-
staka hvöt hjá sér til að velta að óreyndu
stjórn úr sæti fyrir þá eina orsök, að meiri-
hluti sá sem liún styðst við, hefir rýmk-
að kosningarfrelsið, það þarf sérstaka
„framsóknar“-heila til að gera sér í liug-
arlund.
IV.
Eins og áður hefir tekið verið fram,
er óhugsandi og óeðlilegt annað, en
að stjórnmálaflokkar myndist, þar
sem þingræðis-stjórn er.
En þar sem þingræðis-stjórn hefir
ékki verið og engir stjórmnála-f\okk-
ar, eins og hér, en þingræðis-stjórn
er alveg ný-komin á, fyrir 3 mánuð-
uðum — þar geta stjórnmála-fíokk&r
(fylgisflokkur og mótstöðuflokkur
stjórnarinnar) ekki myndast eðlilega,
fyr en þing er háð og stefna stjórn-
arinnar kemur í ljós. Þá — og þá
(yrst — kemur tilefnið til að verða
■með eða móti stjórninni, styðja hana
eða reyna að steypa henni.
Og flestir sanngjarnir menn, hvor-
um þihg-flokki sem þeir hafa til heyrt,
eru nú samdóma um það, að vor
fyrsta innlenda stjórn eigi siðferðis-
lega heimting á að fá að vinna sem
mest i friði að undirbúningi mála fram
til næsta þings; hún þarf í flestum
atriðum að reisa bú af nýju, ef svo
mætti segja. Hún tekur við af stjórn,
er lét sig lands vors mál nær
engu varða, þekti ekki til þeirra og
tók ekki frumkvæði eða hafði neina
fasta stefnu í neinu.
Vor nýja stjórn þarf að leggja grund-
völl og undirstöðu svo að segja í
öllu. Það er engin von að hún geti
gert alt í einu; hún verður að fá
tóm til að byrja á því, sem henni
brýnast þykir, og draga nokkra helztu
aðaldrætti stefnu sinnar — í stuttu
máli, vinna í friði að því, að undir-
búa störf næsta þings.
Þetta hefði gilt, hvor þingflokkur-
inn gamli sem orðið hefði í meiri
hluta og tekið við stjórn.
Og vér viljum segja meira : einmitt
fyrstu árin vor á þingræðisbrautinni
eru sérstaldeya vandfarin — bæði
stjórninni og mótstöðumönnum henn-
ar, sem verða kunna. Fyrstu árin
eiga að marka brautina og festa spor-
ið í svo mörgum atriðum. Það get-
ur haft afleiðingaríka þýðing fyrir
alla pólítíska framtíð þjóðarinnar og
velferð hennar, að vér gerumst ekki
alt of pólverskir í sundrung og sér-
drægni.
Oss virðist ekki að eins siðferðis-
leg skylda allra blaða og allra góðra
manna, að styðja stjórnina til að
vinna verk sín í friði og*næði, þar
til er landsmála stefna hennar knýr
meiri eða minni hluta þings og þjóð-
ar til mótspyrnu.
En jafnvel þegar mótstöðuflokkur
fer eðlilega að myndast, af gildum
skoðanamismun, jafnvel þá er það
skylda mótstöðumannanna og allrar
þjóðarinnar, að taka tillit til þeirra
örðugleika, sem byrjun þingræðis-
stjórnar hefir í för með sér.
Vér eigum að vera umburðarlynd-
ir og ekki of heimtufrekir við vora
fyrstu stjórn (og ef til vill við vora
næstu lika). Ekki svo að skilja að
vér eigum ekki einarðlega og hreín-
skilnislega að benda á, er oss virðist
henni skeika, ekki að tala um, ef
hún skyldi gera meiri háttar afglöp
nokkur eða rangsleitni. En vér eig-
um elclá að gera sjálfa osshlægilega
með því að gera að deiluefni við*
stjórnina gardínu-kaup fyrir 6—8~
glugga, eða tína upp annan slíkan
titlinga-skít, eða rangfæra gerðir
hennar, kveikja upp persónulegan ó-
hróður, sem hvorki vér sjálfir eða
neinn annar trúir á, til að vekja tor-
trygni og kala móti henni að óreyndu
— alt í því trausti, að eitthvað-
muni við loða, ef nógu lengi og þrá-
látlega sé rægt.
Eins verður með fylgismenn stjórn-
arinnar að sinu leyti. Þeir eiga ekki
að slíta fylgi sitt fyrir smámuni, svo-
lengi sem þeir eru samþykkir aðal-
stefnu hennar og sannfærðir umráð-
vendni hennar og heiðarleik. En þéir-
eiga heldur ekki að fylgja henni gegn
sannfæringu sinni gegn um þykt og
þunt.
Hvort heldur n ú, áður en stjórn-
mála-flokkarnir geta myndast, eða
síðar, er þeir eru myndaðir, þá er
það um fram alt skylda allra, að-
meta málefnin meira en mennina —
að lát i velferð lands og þjóðar í nú-
tíð og framtíð sitja í fyrirrúmi fyrir
valdgræðgi og metnaði sjálfs sín, og
fyrir vild eða óvild við einstaka menm.
Þetta er mörgum örðugt, og jafn-
an örðugast i fámenni, eins og hjá-
vorri þjóð; en það er skýlaust skil—
yrði fyrir velferð lands og þjóðar.
Vatnsleiðlsumálið
var aftur til umræðu á bæjarstjórn-
arfundi í fyrra kvöld. — Þetta þótt-
umst vér henda eftir, af umræðunum„
enda leitað oss upplýsinga nokkui'ra
hjá héraðsl. G. B., sem ásamt bæ-
jarfógeta hefir raest að unnið af bæ-
jarstjórnarinnar hendi að leita hófanna
hjá Englendingum um mál þetta. En
með því að tími vor var mjög af
skornum skamti, má oss einum um
kenna, ef oss skyldi hafa eitthvað-
misskilist eða vér hafa eitthvað skakt,.
stórvægið vonum vér það reynist ekki.
Mr. Ware verkfræðingur, sem er
þaulvanur 'vatnsveitingum í stórum
stýl og smáum, og hefir því manna
bezta reynslu í þessu efni, segir ó-
ráðlegt með öllu, að fara að kosta
hér upp á brunngrefti og ætla að
hafa vatnið úr þeim. Eftir öllu lands-
lagi að dæma litlar líkur fyrir, að
nóg vatn fengist með því móti, og
það vatn að líkindum að miklu leyti
ofanjarðar vatn, og því ekki gott
vatn. En jafnvel þótt nœgt vatn feng-
isti í bráð, engin trygging .fyrir að
það héldist. Hér er jarðvegur lands-
skjálftum undirorpinn, og í þeim þarf
ekki nema sprungu til, að vatnið
hyrfi, og þá væri öllum brunngraft-
ar-kostnaði á glæ kastað.
Elliða-árnar telur hann langtiltæki-
legasta (eða öllu heldur einu tiltæki-
legu) vatnsuppsprettu vora til leiðslu
í bæinn. — Vér heyrðum á fundin-
um í fyrrakvöld þá skoðun gægjast