Reykjavík - 03.09.1904, Side 2

154
Kjósenda-fund
Tiéldu þingmannaefnin (G. Bj. og J.
J.) hér á Laugardagskvöldið kl. 8^/a
I Iðnaðarmannahúsinu. Komu þing-
mannaefnín sér saman um að láta
"'tand. theol. Har. Níelsson stýra íundi.
Guðm. Björnsson tók fyrst til
máls. Hann gat þess, að hann hefði
ekki tekið neinn þátt áður í inni póli-
tisku baráttu: hann kvaðst ekki kalla
sig heimastjórnarmann, af því að
liann þættist ekki eiga rétt til þess,
þ>ar sem hann hefði ekki tekið þátt í
þeirri baráttu flokksins, sem nú væri
nnnin. En hann kvaðst fagna þeirn
sigri og vilja að vér hagnýttum hann
sem bezt. Hann sagðist vera þing
næðismaður, og því væri sér það sér-
legt gleðiefni, að konungur hefði fylgt
þingræðisstefriunni með því að skipa
ráðherrarm úr flokki meiri hlutans
á þingi.
Undirskriftina undir útnefningar-
skjalið þætti sér auðvitað ekki einskis
um vert, en miklu minna þó, en um
hitt, að vér hefðum stigið fyrsta spor
á þingræðisbrautina. Hann kvaðst
gjarnan vilja stuðla til með gætni og
stillingu, að undirskriftinni yrði öðru
vísi hagað framvegis; en af því að sér
virtist það mál þýðingarminna í fram-
kvæmdinni, heidur en þingræðið, þá
vildi hann ekki heyja svo harða bar-
áttu um það, að þingræðinu yrði í
voða stofnað.
Hann kvaðst vera algerlega mót-
failin þeim tilefnisiausu árásum, er
svo látlaust væri fram haldið af sum-
um blöðum, á ráðherra íslands og
stjómarstörf hans.
Hann kvaðst bjóða sig fram sem
fylgismaður stjórnarinnar; maður, sem
vildi styðja hana, meðan hún ynni ekk-
ert til að brjóta af sér það traust,
sem hann og aðrir bæru til hennar.
Hann sagði það væri ekki stór
pólitíkin, sem kæmi sér til að
bjóða sig fram, heldur áhugi sinn
á ýmsum atvinnumálum þjóðarinnar.
Að þeim langaði sig til að vinna;
ýmis þeirra hefði hann kynt sér tals-
vert, og þættist því bera nokkurt skyn
á þau.
Jón Jensson talaði næst. Kvað
það ósatt, að konungur hefði farið
eftir þingræðisreglunni, er hann skip-
aði Hannes Hafstein ráðherra. Hann
(H. H.) hefði alls ekki með sér meiri
hluta alþingis, heldur væri hann al-
einn sér 1 aigerðum minnihluta. Hann
væri skipaður í ráðherrasæti af kon-
'ungi, en undir skipunarskjaiið hefði
ásamt konungi skrifað forsætisráð-
herra Danaríkis. Þetta væri brot á
stjórnarskránni; því að útnefning ísl.
ráðherra væri þó sérmál íslands.
Alþingi síðasta, og hr. H. H. þar
fremstur í flokki, hefði gert það, að
útnefning íslandsráðherra yrði undir-
skrifuð af íslandsráðgjafa, að beinu
skHyrði fyrir því að samþykka stjórn-
arskrár-fiumvarpið.
Hann kvaðst og vera þingræðismað-
ur, ogþví að sjálfsögðu vilja fylgja ráð-
herranum að máli, að svo miklu leyti
sem hann yrði í samræmi við þingið.
Sitt erindi á þing væri, að berjast
fyrir landsréttindum vorum og verja
jgau gegn yfirgangi Danastjórnar. —
Að öðru leyti kvaðst hann láta sér
ant um framfaramál landsins, og
þá einkanlega þessa kjördæmis.
Einar Benediktsson málflytjandi
tók þá til máls, og kvaðst verða að
lýsa þeim óumræðilega fögnuði, sem
hann fyndi til yfir því, að hann nyti
þess heiðurs að vera kjósandi í þessu
upplýsta kjördæmi, höfuðstað landsins.
Af því væri hann stoltur. Þessi til-
finning væri svo rík í huga sér, að
gnægð bjartans leyfði sér ekki að bind-
ast orða; hann yrði (hér lyfti ræðu
maður augum upp til loftsúgs-stromps-
ins og barði sér á brjóst) — hann
yrði að lofa forsjónina fyrir það, að
hún hefði veitt sér þetta ynfli og æru.
Hann kvaðst finna sig knúðan til
að lýsa yfir því, að með skipun ráð-
herrans væri stjórnarskráin brotin,
vor helgustu landsréttindi fyrir borð
borin. Hannes Hafstein sé alls ekki
í meiii hiuta á þingi. Hann hafi
verið það í fyrra; en hann kvaðst
kenna í brjóst um hann, er hann íhug
aði, hvar hann stæði nú og hvar hann
hafi staðið þá. Þá heíðu allir þingmenn,
H. H. með, sett það sem beint og
<ótviræt,t, eindregið skilyrði fyrir sam
þykkt stjórnarskrárinnar, að ísl.ráð-
gjafi undirskrifaði útnefning íslands-
ráðherra. Þetta hefðu báðar deildir
aiþingis samþykt með Ullurn atkvæð-
um. Þetta skilyrði heíði verið brot-
ið; vor núverandi ráðherra hefði svikið
sín heityrði og skilyrði um þetta
mál síðan í fyrra.
Svona stæði hann frarnmi fyrir
þjóðinni, og ætti þjóðin að refsa hon-
um með því að kasta honum frá völd-
um þegar í stað.
Jón Olafsson ritstj. kvaðst vilja
brýna eitt fyrir mönnum, og það væii
það, hvað vér værum að gera við
þessa kosningu, sem í hönd fer; hún
snerist öIJ um eitt, og eitt að eins,
að styðja eða feJla ina nýju stjórn —
og um meira þó: um að viðhalda og
helga með venju þingræði í landinu
eða hafna því.
Guðm. Bjöinsson hefði sagt, og
sagt það dagsatt, að vorn fyrstainn-
lenda ráðherra hefði konungur kvatt
sér samkvœmt þingræðisreglunni. Það
sem hitt þingmannsefnið (J. J.) og
annar ræðumaður hefði sagt í gagn-
stæða átt, það væri blátt áfram ósatt.
Þetta vita allir, sem hér eru inni,
alJir þeir sem vita, hvað þingræði er.
Því að hvað er þingrœði?
Það er sú stjórnarfarsregla, að lög-
gjafar-þingið, fulltrúasamkoma þjóðar-
innar, ráði stjórnarstefnu landsins;
en þingið er: meiri hluti þingsins.
Þetta verður ekki á þann hátt, að
þingið stjórni sjálft, heldur þannig,
að konungur kveður sér þann einn
(eða þá einu, ef fleiri eru) til ráðgjafa,
sem nýtur trausts og fylgis meiri
hluta þingsins; og að hver stjórn
fari frá völdum, þá er hún hefir mist
þetta traust.
Þetta, og ekkert annað, er þing-
ræði. Með þessu móti ræður þjóðin
sér sjálf. I þessu er frelsið fólgið.
Hér hefir verið talað mikið um,
að framið hafi verið stjórnarskrár-
brot með því, að forsætisráðherrann
skrifaði nafn sitt undir kvaðningu
ráðherrans. Bæðum. kvað það engan
veginn að allra skoðun ólöglegt. Hann
kvaðst ekki ætla sér að fella neinn
dóm um það, hvort svo væri. En
eitt væri víst: að einmitt á þennan
sama hátt hefði útnefning hvers ein-
asta íslandsráðgjafa verið hagað í
þau 30 ár, sem vér hefðum haft ís-
landsráðgjafa, og vér hefðum haft þá
býsna-marga þessi ár. En enginn
maður, ekkert blað — ekki Jón Sig-
urðsson, ekki Bened. Sveinsson, ekki
Jón Jensson, ekki „ísafold", ekki
“ÞjóðviJjinn" — enginn hefðinokkru
sinni látið í Ijósi, að við þetta væri
neitt að athuga, eða að hér væri
einu sinni nærri gengið stjórnarskrá
vorri. Þangað til í vetur, að hr.
Hannes Hafstein var kvaddur til að
vera ráðherra.
Sé undirskriít forsætisráðherrans
undir útnefning ísl. ráðherra nú stjórn-
aiskrárbrot þá hefir undirskriftin und-
ir útnefning allra inna fyrri ísl. ráð
gjafa verið það líka — alveg jafnt.
Hafi enginn háski af þessu staðið und-
anfarin 30 ár, þá er torvelt að sjá,
hver háski nú er því alt í einu sam-
fara þrítugasta og fyrsta árið. En
hvað snertir ábyrgðina á þessari út-
nefning í þetta sinn, þá hvílir hún
ekki á hr. H. H., sem var milli landa
í hafi og ekki nærstaddur, er útnefn-
ing hans var undirskrifuð. Hún hef-
ir farig fram á embættistíð hr. AJ-
berti.
Engu að síður óskar ráðherrann,
eins og allir aðrir, að þetta hefði
getað verið öðruvísi. En þess hefir
enn ekki verið kostur. Danastjórn sú
sem nú er, heidur því fast fram að
hafa þetta þannig. Eins og hr. G.
B. benti á, getur þing og þjóð reynt
á hvern hátt, sem hagfeldastur þykii',
að fá þessu breytt, ef kostur er.
En sú aðferð, sem blöð hér sum
hafa viJjað viðhafa — sú aðferð, að
alJir menn, sem hafa meirihlutafylgi
á þingi, geri verkfall (strilie) ogneiti
að verða ráðherrar, hún er svo voða-
leg, að ég vil biðja alla menn að
aihuga með mér afteiðingarnar af
henni.
„Endinn skyldi í upphafinu skoða.“
Það er jafnan hygginna manna hátt-
ut, að Jíta á afteiðingar gerða sinna.
Ef hvei maður, sem hefir fylgi
meiri hluta þings, neitar að verða
ráðherra — hver verður þá afleiðing-
in? Yerður hún sú, að enginn fáist
þá til að vera ráðherra? Færi svor
þá félli vor vor nýja stjórnarskrá nið-
ur, af því að eigi yrði auðið að fram-
kvæma hana. — Óska menn þess?
En það kæmi aldrei til. Dettur'
nokkrum í hug, að meðal 80000 ís-
lendinga fengist enginn til að vera
ráðherra? Það er varla hætt við
því. Eða að ekki fyndist neinn dansk-
ur maður, er fengist til að læra að-
fleyta sér í íslenzku til að taka að sér að
verða ráðherra íslands?
Jú, vér yrðum sannarlega ekki ráð-
herralausir. En hvaða ráðherra feng-
jum vér þá?
Yér fengjum minni-hluta-mann -—
mann, sem litla eða. alls enga sto&
hefði í þinginu og nyti alls einskis-
trausts frá því.
Yér fengjum einhvern Estrup, —
vér fengjum sama stjórnarfyrirkomu-
lag, sem Danir bjuggu við heilaií-
mannsaldur, áður en vinstrimenn
komust til valda og með þeim þing-
ræðið.
Og vér ættum sjálfum oss um a&-
kenna, að vér þannig glötuðum þing-
ræðinu — þingræðinu, sem er frelsiðt'
Vér seldum þetta, seldum frelsið,-
og fyrir hvað?
Já, mér liggur við að segja fyrir
eitt hár úr keisarans skeggi. Fyrir
ofurkapp um meira eða minna vafa-
samt lögfræðisspurnsmál, sem ekki er '
sýnilegt, að hafi neina praJctiska þýð-
ingu fyrir oss að þreyta um úrlaus-
nina á, svo hraðfara eða með svo-
miklu kappi.
Vér getum haldið vorri skoðun á
undirskriftinni fram við Danastjórn, -
„stillilega og með gætni“, eins og hr..
G. B. sagði.
En er ekki of mikið í sölurnar lagt
í baráttunni, að beita þeim óyndis- -
úrræðum, að vér glötum með því
þingræðinu — frelsinu sjálfu?
Þetta bið eg hvern ofstækislausan >
mann að íhuga rólega og svara sér
svo sjálfur.
Tveir virðulegir ræðumenn hafa tal--
að hér um skilyrði, sem alþingi hafi>
sett, og síðan hafi verið brotið. Þetta>
„skilyrði* átti að vera það, að þáver-
andi Ísl.ráðgjafi ritaði með konungii
undir útnefningu ins nýja ísl.ráð-
herra.
Það er að eins eitt athugavert við-
þetta „skilyrði“, og það er það, að-
það hefir aldrei verið til! [Hér gerðut
þeir nokkurt fótastapp þessir 23 menn,.
sem leigðir vóru annars til að klappa
í hvert sirin, er hr. E. B. sagði vit-
lausustu axarsköft sín].
Já, það kann að vera beiskt að
renna því niður, en sannleikur er það
samt, að nokkurt slíkt skilyrði frá
þingsins hálfu hefir aldrei verið til.
í frumvarpinu um stjórnarskrár-
breytinguua, sem nú er að lögum orðið,.
stendur, eins og allir geta sóð, ekkert
sJcilyrði fyrir gildi hennar. Engin
þingsályktun, engin tillaga í neinni
mynd var upp borin á þingi, því síð-