Reykjavík - 21.10.1905, Blaðsíða 2

194
REYKJAVÍK
vísi en meö áskorurium um pingrof
ið bráðasta og nýjar kosningar.
I*ingrof er sú aðferö, sem sjálf
stjórnarskráin gerir ráð fyrir og lög-
helgar, er mikiö ósamræmi kemur upp
milli þings og þjóðar eða milli stjórnar
og þings í stórmáLum. Sú þjóð er sof-
andi, en ekki vakandi, sem horflr á það
hljóð og aðgerðalaus, að réttur hcnnar
og hagsmunir séu fyrir borð bornir af
þeim, sem hún heflr falið mál sín til
meðferðar.
í’jóðinni ríður á þvi flestum hlutum
framar, að láta ekki bæla sig eða svæfa
óðara en hún héfir byrjað sjálfsfor-
ræðis-vegferð sína. Hún er alveg frá,
ef hún gerir það. Hún þarf að gerast
stórum árvakrari og íhlutunarsamari
um stjórnarhagi sína, einmitt fyrir það
aukið sjálfsforræði, er hún hefir hlotið,
og þar með fylgjandi miklu meiri á-
b\rgð en áður.
Fyrir utan inar alkunnu aðfarirþings
og stjórnar í ritsímamálinu og undir-
skriftarmálinu bryddi mjög á i sumar,
á fyrsta þinginu eftir stjórnarbótina
nýju, meiri og sterkari tilhneigingu til
að láta undan síga fvrir dönskum áhrif-
um, en dæmi eru til hér áður alla tíð
frá því er alþingi var endurreist. Ráð-
gjaflnn nýi, sem hugsað var gott til að
gerast mundi öflugur uppihaldsmaður
sérmálavaldsins íslenzka, virtist mörg-
um koma fram miklu fremur eins og
hann stefndi í gagnstæða átt, og hafði
hann þar sem ella fylgi meiri hlutans
á þingi. Má þar til nefna, auk ritsima-
málsins og undirskriftarmálsins, auð-
sveipni hans og meiri hlutans, er farið
var fram á skifting botnvörpungasekt-
anna'), uppgjöfina á umráðum yfir
gufuskipaferöastyrknum úr rikissjóði7),
o. fl. o. fl. Er í margra augum engu
líkara en að Danir hafl látið eftir oss
færslu ráögjafans hingað með þeirri
hugsun, að gera hann að þeim mun
öflugri erindreka sínum liér.
þvi cr von, að mönnum fari aó lit-
ast ekki á blikuna, og að þeir kvíði enn
frekarí illum búsifjum i þessa átt eða
því líka með sömu mönnum í löggjafa-
sessi og nu eru þar. Peir spyrja sjálfa
sig og aðra, hvar þetta muni lenda.
um verður safnað hér í höfuðstaðnum
sem annarstaðar. Og þarf vona ég
ekki að minna á það, að ekki er ann-
að samboðið virðingu kjósenda í stjórn-
frjálsu landi en .að þeir séu hátt-upp
hafnir yflr hróp og hnjóð miður vand-
aðra og ósjálfstæðra eða ánetjaðra
valdhafa-fylgiflska, sem hyggja sig
gera húsbændum sinum þægt verk með
því að smána og svívirða sérhverja við-
leitni til að reisa rönd við þvi, að
traðkað sé réttmætum áhrifum þjóðar-
viljans á stjórn landsins.
Vér hugsum oss áskorunina svo orð-
aða sem hér fer á eftir eða sama efnis,
skrifaða.með tilgreindri stöðuogheimili
undirskrifenda, og vottorði yðar aftan
við um að undirskrifendur séu alþingis-
kjósendur, svo og, hve margir séu á kjör-
skrá í hreppnum:
TJndirskrifaðir alþingiskjóscndur í N.-
hreppi í N.-sýslu lýsa hér mcð óánœgju
sinni gfiv gjörðum síðasht alpingis í ýms-
um mikilvœgum landsmálum, og skora
alvarlega á sljórn landsins, að rjúfa ping
sem fgrst og stofna til nýrra kosninga8)„
Bezt er að sæta mannfundum til
undirskriftanna, verði því við komið,
svona meðfram að minsta kosti, og:
þarf ekki að flýta þeim meira en svo,,
að þær yrðu hingað komnar um ára-
mót í vetur.
Með virðingarf. alúðarkveðju.
Fyrir hönd Þjóðræðisfél. í Reykjavik..
Björn Jónsson.
IRcWiíavíft 09 grenö.
Hr. Tryggvi Gunnarsson
bankastjóri varð sjötugur þann 18. þ.
m. Af því tilcfni héldu ýmsir bæjar-
búar og Seltirningar lionum kvöldverð-
ar-gildi. Vóru þar um 115 manns, af
öllum stéttum og sljórnmála.skoðunum..
Klemenz Jónsson landritari rnælti fyrir
skál heiðursgestsins, en hann svaraði
með því að mæla fyrir minni íslands..
Jón Olafsson mælti fyrir minni »barn-
anna hans Tryggva« (o: þeirra þjóðþörfu
fyrirtækja sem hann hefði verið fröm-
uður að). Ilannes Þorsteinsson mælti
enn fyrir minni heiðursgcstsinS,
Frá herbiíðum övinanna.
Úr leyndarskjalasafninu.
v.
Þjóðræðisfél. i Reykjavík
9. Okt. 1905.
Iláttv. kæri herra!
Málaleitunin um frestun á staðfesting
ritsímalaganna m. fl. hefir að vísu
fengið viða um land mjög eindregið
fjdgi, en þó eigi svo alment sem þurfti
til þess, að stjórnin hlgti að láta und-
an1). Hingað komu i tæka tíð undir-
skriftir undir frestunar-áskorunina frá
að eins rúmum J/t af kjósendum lands-
ins2), í stað þess að það hefði þurft
að vera rúmur helmingur í minsta lagi.
Fyrir því var sýnilega gagnslaust að
vera að gera menn á fund ráðgjafans
frá Þjóðræðisféiaginu með áskoranir-
nar til að flytja málið fyrir honum
munnlega því til frekari áréttingar, og
eins hitt, að safna undirskriftum hér í
höfuðstaðnum, sem áformað hafði verið
að fylti liópinn, ef hann hefði getað
orðið nógu stór mcð þvi móti; það var
tilgangslaust, er fullséð var, að það
gæti ekki orðið3).
Mjög mikið lof og innilegt þakklæti
eiga þeir skilið, sem lagt hafa i sölur
dýrmætan tíma og töluverða fyrirhöfn
til þess að gera kjósendnm greiðan kost
á að láta í ljósi einbeittan vilja sinn í
máli því, er hér um ræðir, með því að
rita undir áminstar áskoranir, liver í
sinu bygðarlagi. Fyrirhöfnin heflr að
1) Ja, svo! Þar játar núgeneralinn
i sinn hóp máttleysi sitt og árangurs-
leysi æsinganna. ísa kvað við dálítið
annan tón, er hún gat um áskoranirnar.
2) Osannindi fer generalinn hér með
að vanda. Þegar frá eru talin nöfn
þeirra undirskrifenda, sem ekki ern
kjósendur, þá verður tala undirskrif-
aðra kjósenda til Atpingis ekki '/» af
tölu kjósenda samkvæmt þeim kjör-
skrám, er síðast eru til skýrslur um.
Eftir þeim var tala kjósenda 10110 alls
á landinu. En síðan hefir kosningar-
réttur verið rýmkaður að mun, og má
óhætt ætla, að kjósendatalan sé nú
12000.
3) Undirskriftar-skjalanna var ekki
von hingað fyrri en 1—2 dögum áður
en ráðgert var að þau yrðu afhent
ráðherranum. Ef generalinn og bur-
geisar hans hér hefðu nokkru sinni
œtlað sér að skrifa undir, þá hefðu
þeir verið búnir að þvi löngu fyrri,
og þá salnað undirskriftum liér í bæ-
num. En pað gcrðu peir ekki
Þjóðræðisfélagið ætlaði þó að reka
þá til þessa og kaus á kvöldfundi, 2
nóttum áður cn skjalið skyldi afhenda,
4 menn til að sjá um að fá í snatri
undirskriftir í bænum: generafinn, séra
Einar i Hjáleigunni, þjóðræðis-trúboð-
ann Jónas poeticula, sem yrldr um
»ættjarðar storð« og gefur kærustunni
glóðaraugu (sbr. »ekki er mér létt uni
aðlýsa | ljósMáum hvörmum«), ogein-
hvcrn 4. mann, er vér munum ekki að
nefna. Hvað þcir hafa að gert, er oss
ekki fullkunnugt um. Sumir segja að
þeir færi um í 2 stundir með skjölin,
en fengi iáa eða enga undir, og hættu
svo við alt saman. Það eitt er víst,
að ekkert ávarp eða áskorun kom úr
Reykjavík.
Það vóru blöðin »Reykjavík« og
»þjóðólfur,« sem gerðu þeim þann
grikk, að koma því upp um þá, for-
sprakkana, að þeír hefðu svikist um
að skrifa undír sjálfir. Það eru því
þessi blöð, sem hafa hýtt þá á stað til
að afsaka sig og gera nú tilraun til að
smala undirskriftum i Reykjavík —
undir alt annað og enn lævíslegar orð-
að skjal.
vísu vcrið minni en margur hyggur,
sakir ins einlæga áhuga almennings að
vera með4). En án ósérhlífinnar for-
göngu mundi lítið sem ekkert hafa
orðið úr þessum undirskriftum, sakir
vana- og framtaksleysis, efablendni um
nokknrn árangnr o. fl., sem dregur svo
mjög úr mönnum til slíkra hluta,
hversu mikið sem þeim býr niðri fýri r',
— auk tímaskortsins.
Að enn vantar alveg áskoranir rir
miklu meira cn helming af sveitarfé-
lögum landsins, er aðallega að kenna
hræðslu um, að hér mundi unnið fyrir
gýg. Stjórnin mundi engan bilbug láta
á sér íinna, þótt allir kjósendur lands-
ins eða sama sem allir skoruðu á hana.
Suma hefir það gert liikandi, að þeir
vissu ekki, hvað aðrir mundu gera.
Enn aðra hefir bagað sá misskilningur
eða athugaleysi, að farið væri fram á
lagastaðfestingar-si/n/íi/í, þó að í áskor-
uninni standi berum orðum að eins
frestun á staðfesting, í þeim réttmæt-
um tilgangi, að veita þjóðinni kost á
að lýsa sínum vilja í þessu máli, áður
en þvi yrði til lykta ráðið, — einliverju
inu stórvægilegasta velferðarmáli fyrir
hana6). Loks hefir tímanaumleikinn
valdið því, að ekki hefir verið hægt
að komast yfir nærri því eins mikið
og ella mundi; sumir jafnvel lagt alveg
árar i bát þess vegna. Má þó raunar
heita furðanlegt víða, hvað safnast hefir
á jafn-naumum tíma.
Þrátt fyrir þennan ónóga árangur af
umræddri undirskrifta-tilraun leikur
enginn eíi á mjög almennri og mjög
magnaðri óánægju yfir gjörðum síð-
asta alþingis bæði í hraðskeytamálinu
og fleiri stórmálum þjóðarinnar. En
sii óánægja parf að koma fram og «
að koma fram í ákveðinni yfirlýsing
frá kjósendum landsins, þeim cr ekki
hafa enn láliö til sin heyra. Og er þá
naumast hægt að koma því við öðru-
4) Já, svo brennandi hefir áhuginn
verið, að þótt smalarnir riðu um sveitir
nœtur og daga, hefðu frammi bæði
lognar fortölur, og sumstaðar hótanir,
fyltu skjölin með nöfnum karla og
kvenna. sem ekki vóru kjósendur, og
jafnvel hnupluðu nöfnum i heimildar-
leysi, þá varð þó árangurinn ekki meiri
en þetta.
5) Hvaða mál er þetla wstórvægi-
legasta velferðarmál ?« Það er eitt lítið
lagaboð i 3 köflum, er Alþ. samþykti
og konungur nú hefir staðfest Efni
þess er i stuttu máli þetta: 1. Landið
hefir forgangsrétt fyrir einstaldingum
eða félögum íil að leggja ritsíma og
talsínia innanlands; 2. heimilt er að
leggja símann yfir land einstaks manns,
en greiða skal fullar bætur fyrir tjón,
er af því leiðir; 3. starfsmenn við síma
skulu skyldir að þegja um skeyti og
samtöl.
Petta er sú voða-löggjöf Alþingis, sem
þjóðræðisliðið vill afstýra með stað-
festingarfrestun og þingrofi.
Um þetta eitt, og annað ekki, eru
þessi lög. Þótt þau væri engin til, þá
hefði það engin áhrif á ritsímalagning-
una, hvorki yfir landið og því siður
millí landa.
Það ótrúlegt, að nokkur sá sem skrif-
aði undir áskoranirnar, liafi vituð, hvað
í lögum þessum stóð.
Pað er óskiljanlegt, að nokkur mað-
ur geti fært fram nokkra skynsamlega
ástæðu gegn ákvörðunum þessara laga.
Vesalings afvegaleitt fólk má það vera,
sem heflr látið narra sig til annars
eins.
Og skiljanlegt er það, að forsnrökk-
um æsinganna, eins og Einari'Bene-
diktssyni, Birni Jónssyni, Einari Iíjör-
leifssyni, Skúla Thoroddsen hafi pólt
skömm að pví að skrifa nafn sittundir
aðra eins vitleysu.
Ef þér, sem ég vona og trevsti fast-
lega, eruð þessu samdóma, er nú hefi
ég tekið fram, veit ég, að þér rnunuð
vilja gangast fyrir með fleiri góðra
manna fulltingi almennri áskorun úr
yðar bygðarlagi (hreppi) þess efnis, er
aö framan greinir, og senda liana síöan
Þjóðræðisfélagsstjórninni hér, er koma
mun henni á framfæri.ásamt sams konar
áskorunum úr öðrum héruðum og til
viðbótar þvi, sem stjórninni er þegar
sent af sama tægi, ef takast mætti að
fá saman þann veg almenna yfirlýsing
um ákveðinn þjóðarvilja á öllu landinu
eða því sem næst. Slikum undirskrift-
6) Eins og sýnt var fram áísíðasta
tbl. »Rvikur,« er þaðsjálfur þjóðræð-
isgeneralinn, ritstjóri Björn Jónsson,
scm fer fram á skifling botnvörpunga-
sektanna, í blaði sinu ísafold 7. Júní
í vor, fyrstur allra íslendinga, ogtelur
hana svo sjálfsagða þá, að annað sé
oss ekki vanvirðulaust.
Er þessi framkoma Bjarnar Jónsson-
ar honum »vanvirðulaus?«
7) Hvorki íslands-stjórn né Alþingi
hafa nokkru sinni haft nokkur »umráð«
yfir styrknum úr ríkissjóði til gufuskipa-
ferða. Þing og stjórn hafa því ekki
getað »gefið upp« umráð.sem þa’u aldrei
hafa haft.
Þetta er því, eins og fleira, eintómur
ósanninda-uppspuni, algerlrga tilefnis-
laus — ekki minsti flugufótur fyrir
honum,
8) Þessi yfirlýsing er með svo alveg
óákveðnu orðalagi, að hún er gersam-
lega þýðingarlaus. 500 kjósendur kynnu
að vera óánægðir með símalagningar-
málið, en haröánægðir meö alt annað;
500 óánægðir með tollhækkunina, en
ámegöir meö alt annað; þriöju 500 ó-
ánægöir meðsveitarstjórnarlögin, fjórðu
500 með fátækralögin, íirntu 500 aflur
með heföarlögin, sjöttu 500 mcð skulda-
fyrningarlögin, sjöundu 500 með lögin
um varnarþing í skuldamálum, áttundu:
500 með lögin um styrk til samvinnu-
smjörbúa niundu 500 með einhverja
fjárveiting eða fjárbónar-synjun þings-
ins — og svo koll af kolli.
A þennan hátt getur vel verið, aði
ekki sé nokkur kjósandi á landinu,
sem ekki sé óánægður með einhverja
eina eða fleiri af gerðuin þingsins, og
að hverjum þyki sitt óánægjumál »mik-
ils vert;« en þrátt fyrirþað gæti veríð,.
að ckki væri nokkur ein alliöfn þings-
ins, sem allur fjöldi kjósenda væri
ehki ánægður með eða sampykkur.
Hér vantar nefnilega algcrlega nokk-
urn einn sameiginlegan óánægjugrund-
völl.
Því er slík yfirlýsing þýöingarlaus
markleysa, en auðgefið að narra at-
hugalitla menn til að skrifa undir hana
í hugsunarleysí.
En er nú ekki tími til kominn fyrir
kjósendur að fara að gœta að sér, og
hugsa sig vandlega um, áður en þeir
láta telja sig á að skrifa undir það,
sem getur orðið landinu og þeim ti]
tjóns og vansa?