Reykjavík - 17.02.1906, Blaðsíða 3

REYKJAVÍK
29
P. S. Ég er ekkert í ætt við Jónas, en
ég bið að heilsa séra Einari mínum, og
skila til hans að ónáða mig sem sjaldnast.
* *
*
Eins og allir vita erum vér tortrygnir
við alla anda. Öndungarnir segja oss lika,
að til séu lyga-andar og spottunar-andar,
og því fórum vér að grenslast eftir, hvort
nokkuð sé hæft í þessu. Vér höfum nú
séð í merka tímaritinu ,,Knowledge“ (sem
stjarnfræðingurinn Rich. Proctor stoinaði),
að þetta er alveg rétt hermt. Sjá Jjnúar-
heftið af „Knowledge & Scientific Iíews.“
Ritstj.
Um ágang búfjár.
Þó ýmialegt hafl verið ritað um
ágang búfjár á síðari árum, þá held
ég óhætt sé að fullyrða að af öllum
þeim lögum, sem setja reglur fyrir
daglegri hegðun eða breytni manna,
sóu engin lög eins ókunn og svo
gjörsamlega íallin í gleymsku sem-
einmitt lögin um áyang búfjár. Mér
virðist jafnvel sem sú tilfinning sé
komin inn hjá almermingi, að það mál
sé nokkurs konar „noli me tangere"
Því þótt 3 þingnefndir (1845 og 1870—
1880 og 1894) hafi samið frumvarp
um ágang búfjár og amtmaður Páll
Briem útskýrði Jónsbóka.r-lögin og
róttarbót Eiríks konungs mjög ítar-
lega í 3. árg. af „Lögfræðingi," þá
só ég ekki betur, en það hafi farið
fyrir ofan garð hjá alþýðu.
Þegar minst er á ágang búfjár, þá
vita reyndar flestir, að einhverjar
reglur og iög eru til um það atriði,
en fæstir vita, hvernig þau lög eru
og helzt enginn, sem sé svo fróður
að vita, hvernig eigi að beita lögun-
um. Þetta kom berlega í ljós er
landbúnaðarnefndin in síðasta leitaði
upplýsinga hjá öllum hreppstjórum
landsins um, hvort þeir vissu tii þess
að lögunum um ágang búfjár hefði
nokkurn tíma verið beitt og allir
undantekningarlaust svöruðu því neit-
andi. Þjóðin hefir þannig sjálf upp-
hafið lögin, ef svo má að orði kom-
ast, því ekki er þetta fyrir þá sök,
að umburðarlyndi og kærleikur sé á
svo háu stigi hór á landi að hvergi
só kritur, kurr, óvild eða jafnvel fjand-
skapur milli nágranna einmitt út af
ágangi búfjárins, eða þá fyrir þá sök
að rnenn séu svo athugulir og nær-
gætnir að þeir forðist sem auðið er
að veita nágranna sínum ágang eða
yfirgang, heldur er sannleikurinn sá,
að hver beitir hins land umsvifalaust
eftir því sem lönd liggja og skepnur
sækja og hver einn er maðurinn til.
Af þessu virðist mér ljóst að lögin
séu alls ekki hagkvæm né heppileg.
Til þessa fundu menn þegar er Jóns-
bókar-lögin voru gengin í gildi og því
var réttarbót Eiríks konungs fengin
árið eftir, en hún hefir heldur ekki
reynst hentug. Þá sjaldan reynt
hefir verið að beita lögunum, hefir
það vakið mjög mikla óánægju og
óvild og loks hafa menn alveg gefist
úpp og láta alt ganga sem bezt
getur. Má því heita svo að hnefa-
rétturinn sé orðinn að hefð í þessu
máli. En það kalla ég hnefarétt
að yfirgangsseggurinn, kæruleysinginn,
nú, jafnvel dugnaðar- og atorkumaður-
inn eða stórbóndinn, í einu máli hver
sem meira má sin, notar land eða
lönd nágranna sinna eins og honum
býður við að horfa, og hver sem
minni máttar er stendur verjulaus
og líður alt bótalaust, hvort heldur
þab er fyrir meinleysi og gunguskap,
góðvild og friðsemi eða heimsku og
fáfræði.
Þessu til sönnunar mætti færa
mörg dæmi,en af því það yrði alt of
langt mál, vil ég ekki gera það að
þessu sinni, enda mun nægja að
benda á að hver landbúnaðarnefndin
eftir aðra álítur óhjákvæmilegt að
setja lög um ágang búfjár.
En hvernig eru þá tillögur þessara
nefnda?
í stuttu máli þær, að endurbæta,
skýra og auka gömiu lögin. Jónsbókar-
lögin, en halda öfium þeirra grund-
vallarreglum. En þegar um lög er
að ræða, sem haldist hafa í gildi í
meir en 6 aldir, en aldrei að notum
komið, þá virðíst mér öll ástæða til
að athuga, hvort þær grundvallarregl-
ur, er lögin hvíla á, séu heppilegar og
ábyggilegar, eða hvort ekki sé ein-
mitt ástæða til að skifta um þær,
ef unt væri að fá annan betri grundvöll.
En hverjar eru þá þessar grund-
vallarreglur.
I stuttu máli þessar:
1. Hver landráðandi hefir rétt til
að verja sitt land fyrir ágangi,
ef hann vifi ekki áganginn þola,
en hann verður að bera allan
kostnaðinn, sem af því leiðir,
hversu mikill sem hann er.
2. Hver fjárhafi hefir leyfi til að
láta fénað sinn ganga sjálfala
og eftirlitslausan hvert sem hann
vill halda.
Með öðrum orðum, hver landráð-
andi verður að halda uppi lögvörn
fyrir land sitt, en sú vöin verður
flestum landráðendum svo fyrirhafnar-
og kostnaðarsöm að allir hafa gefist
upp og vilja heldur þola áganginn.
Bætur fyrir áganginn er sömuleiðis
mjög erfitt aö fá og heita má að
lögin séu svo úr garði gerð, að ill-
vinnandi só að krefjast þeirra. Fyrir
landráðendur eru lögin því óhafandi,
og fyrir þjóðina eru þau gagnslaus,
því þeim er aldrei fram fylgt.
En sannarlega má ekki láta þetta
ganga svo lengur, þegar nú er farið
fyrir alvöru að ieggja stórfó árlega
í ræktun landsins, þá er óhjákvæmi-
legt að vernda ræktaða landið fyrir
öllum ágangi, því ella má búast við
að það standi jarðræktinni fyrir þrif-
um. En til þess að landráðanda verði
unt að verja sitt land, verður löggjaf-
inn að veita honum öflugan stuðning,
og til þess álít ég þann veg beinast-
an, að breyta grundvelli laganna
þannig:
1. að.það sé skylda hvers fjáreig-
anda að gæta fjár síns, að það
ekki í óleyfi gangi í annara lönd.
2. að það liggi hegning við ef
nokkur víssvitandi notar land
annars manns móti vilja hans.
Mór hefir verið sagt, að þetta sé
gagnstætt réttarvenju annara þjóða.
Um þetta get ég ekki dæmt, en i
fornlögum vorum(Grágás) var ákveðið,
að allur ágangur á tún eða engjar
varðaði. við lög, og gæti það ekki átt
sér stað nema fjáreigandi væri skyldur
að gæta fónaðarins.
Að þetta ákvæði var felt burtu í
Jónsbókarlögunum og lagagrundvell-
inum breytt, má vel sjá að ekki var
að skapi landsmanna, heldur þvert á
móti, enda var þetta tekið eftir norsk-
um lögum. Það má því lita svo á
sem reynsla forfeðranna bendi til
þess, að heppilegt sé að breyta lögun-
um í þessa átt. Þá get ég enn frem-
ur til nefnt annað dæmi. í landbún-
aðarlögum Argentinu iýðveldsins
(Codico Rural) er þetta ákvæði: „Án
leyfis landráðanda hefir enginn heim-
ild til að fara inn á annars manns
land til að leita að týndum fénaði.
Aðkomu-fó, sem kemur í land ein-
hvers landráðanda, skal skila eiganda
þess gegn því að hann gjaJdi 1 Centavo
(o: 4 aura) fyrir hverja kind um sóiar-
hringinn og auk þess skaðabætur
fyrir usla þann eða skaða, sem það
kann að hafa gert. Ferðamerin hafa
leyfi til að á í landi annars manns
með fónað sinn, ef þeir hafa áður
látið iandráðanda vita af, svo hann
geti vísað þeim á, hvar hann viiji
helst þeir beiti fénu, að það fari ekki
saman við hans eigið fé.“
Yera má að fleiri þjóðir hafi lík
ákvæði.
Það sem fyrst og fremst ynnist
við þetta fyrirkomulag, er, að menn
mundu gæta fjár síns miklu betur en
hingað til og alstaðar þar sem því
yrði við komið hafa fó sittí girðing-
urn eða róttara sagt girða um beiti-
haga sína og óneitanlega finst mér
eðlilegra að bóndi kosti girðingu til
að gæta síns eigin fjár, heldur en til
þess að verjast yfirgangi annara.
Annað er það, að kæmist þetta á,
myndi ekki, eins og þó á sér stað,
einstaka menn komast á það lag að
láta nágranna sína gæta fónaðar síns
í sinn stað, en hérmeð meina ég
þá menn, sem helzt aldrei smala land
sitt fyrr en þeir einhvern tíma á
vetrinum taka fó á gjöf, þrátt fyrir
áskoranir nágranna sinna og áminn-
ingar sveitarstjórnarinnar. Þá tel ég
það í þriðja lagi, að þetta myndi
stuðla til þess að sá siður komist á
að vakta alt sauðfé á afréttum, en
um það er ég fyrir löngu sannfærð-
ur, að það margborgaði sig, þó ég
geti ekki fært sönnur á mál mitt,
þar eb allar skýrslur um vanhöld á
afrétta-fé vantar. Reyndar hygg ég
að ekki muni langt um líða áður
farið verði að reyna þetta, því nú
þegar svo er komið, að í fámennum
syeitum, sem hafa víðlendar afréttir,
má heita ómögulegt að gera fjallskil
í lagi. Fæstir munu gera sér i hug-
arlund allan þann beinan og óbeinan
hagnað, er leiða mundi af þessari
nýbreytni.
Auðvitað er ekki meining mín að
óþarft yrði að girða um tún og garða
eins og að undanförnu, því eins og
allir vita er lögð hegning við að fara
í hús annara Æg hagnýta sór þau og
það sem í þeim kann að vera sem
sitt eigið, og þykir þó engum ofaukið
lás fyrir skemmu sinni, enda ætlast
ég til að í lögunum verði gerður
greinarmunur á, hvort búfé gengur á
girtu eða ógirtu svæði.
Ég fjölyrði svo ekki um þetta meir
að sinni, ég geng að því vísu að
skoðun mín muni mæta andmælum,
en álít mikið unnið, ef þessi grein
mín gæti orðið til þess að korna á
stað umræðum um þetta þjóðarmál.
Vopnafirði í árslok 1905.
Jón Jónsson.
Heimsendatvrta tniUi,-
Til íslands. 23. f. m. var Yil-
hjálmur Þjóðverjakeisari að skoða
landslagsmyndir frá Noregi og íslandi,
er Hans Bohrdt hefir málað. Hann
hafði þá orð á því, að mikinn hug
hefði hann á að kynnast íslandi.
Kvað sig oft hafa langað að koma
þangað, en það hefði jafnan tálmað för
sinni, að þangað væri ekkert síma-
samband. — Nú rætist úr því í haust,
og má þá ef til vill búast við keis-
araheimsókn sumurið 1907.
Cruðm. Björnsson héraðslæknir
segir „Polit.“ 21. f. m. að þá sé 1
Höfn á heimleiðinni frá Berlín, París
og Lundúnum til íslands.
„Islands Falk,“ fiskigæzluskipið
nýja danska, hljóp af stokkunum 22.
f. m. frá skipgerðarstöðinni á Hels-
ingjaeyri.
Útför Kristjáns níunda fer fram
í Hróarskeldu á morgun kl. 2 síðd.
Iíáðlierra H. Hafstein kom heilu
og höldnu til Hafnar fyrir tveim dög-
um.
Ráðaneyti konungs ið danska
sótti, eins og siður er til, alt um
lausn við fráfall konungs, en inn nýi
konungur bað það kyi't vera.
Ekki sótti forsætisráðherra um
lausn fyrir hönd íslands-ráðherra
(hafði enga heimild né uiöboð til
þess); og beið það þess er H. Hafstein
kæmi ril Hafnar.
Fepfíjavífí oq grenö,
„Fyrirlestur“ um Chicago og lífið
þar hélt hr. Arnór Árnason 2. þ. m.
í Bárubúð. Var þar vel að sótt. Ræðu-
maður gerði sér auðsjáanlega far um
að segja svo fiá sem hann vissi bezt