Reykjavík - 24.08.1907, Síða 2

202
R E Y K J A V I K
Oliver 'I'm ísI
er heimsfraeg skáldsaga eftir Charles Dickens. Hún faest
nú í vandaðri ísl. þýðingu hjábóksölum víðsvegar um land
alt. Góð, hentug og mátulega dýr taekifaerisgjöf fyrir unga
og fullorðna. Menn hafa sagt um Njálu, að hvað oft sem
þeir litu í hana, loerðu þeir eitthvað af henni. Sama má
segja um Oliver Twist: hversu oft sem hann er lesinn, finst
nóg til íhugunar og auk þess er bókin víða mjög skemtileg.
Yilji íslandsbanki auka hlutafé sitt
nú um nokkrar millíónir eða fá alla
takmörkun hlutafjárins afnumda, sem
eðlilegast væri, þá mætti hann vera
fús til að afhenda seðlaútgáfuróttinn
fyrir sanngjarnt verð eftir þeim arði,
sem hann o: seðlaútgáfurétturinn gef-
ur nú af sér. Væntanlegan arð kaup-
um við auðvitað ekki, enda krefjumst
við einkis hluta þess arðs, sem :auk-
ning hlutafjárins hefir í för með sór.
Önnur hlunnindi ísl.b. ætti að láta
halda sér sem áður, nema réttinn til
að auka seðlaútgáfu Landsbankans.
Gangi íslandsbanki ekki að þessum
kaupum eða að líkum kjörum og ég
nú hefl bent á, vil ég hiklaust skora
á þing og stjórn að synja algerlega
beiðni hans.
Það sem þá liggur næst að gera, er
að bæta úr peningaþörfinni með því,
að taka lán til handa Landsbankanum;
ekki ofurlítinn sultarbita, heldur nægi-
lega mikið fé, eins og nú er þörf til,
og setja sem tryggingu fasteignir bank-
ans, skuldabréf, bankavaxtabréf og ann-
að sem verður að veði haft, að ó-
gleymdum höfuðstól þeim sem við
væntanlega fáum innan skamms frá
Dönum, í stað árlega tillagsins.
Ég vona að það líði ekki á löngu
áður en peningamarkaðurinn batnar
svo, að hægt sé að fá lán með bæri-
legum kjörum, þó það sé dýrt nú sem
stendur, en hvað um það, hlutafó handa
íslaudsbanka er heldur ekki ódýrt nú.
Að endingu vil ég geta þess, að
þessar línur eru ekki skrifaðar af neinni
sérstakri óvild til íslandsbanka, því óg
er einmitt viss um að hann getur gert
oss stórmikið gagn, en ég vil ekki
eyðileggjapeningamállandsins nó stofna
Landsbankanum í voða með þvi, að
gera íslandsbanka að ofjarli hans. Ég
vil, einsog ég hefi áður á vikið, leysa
af íslandsbanka öll óeðlileg bönd, en
ég vil líka að Landsbankinn fái sinn
sjáifsagða rétt til seðlaútgáfu og til
þess að vaxa og þróast, eftir því sem
■honum er eðlilegast, því hann er nauð-
synlegur til að halda á jafnvægi og
viðhalda heilbrigðri samkeppni í pen-
ingaverzluninni.
Ég vona að ég hafi nú sannfært Jón
Ólafsson, eða ef það er ekki, þá veikt
að minnsta kosti málstað hans og enaa
svo línur þessar með þeirri ósk og von
að Alþingi skifti svo réttvíslega „sól
eg vindi“ meðal bankanna, að jafn-
vægið, sem nú er þó nokkurt, viðhaldist,
en íslandsbanki fái ekki alla sólina en
Landsbankinn tóman vindinn.
Merkator.
II.
Svar til Merkators.
Maður getur verið allra bezti reikn-
rn^s-maður, þ. e. kunnað aðferðir til
að reikna og verið leikinn í þeim, en
skort þó alla þekking á lögum stærð-
fræðinnar. Við slika menn er örðugt
að ræða almenn stærðfræðileg sannindi,
ÍRSMlfiA-YINNUSTOFA.
Vönduð í'r og Klnkkur,
Bankastræti 12.
Helgi Hannesson.
m-----------------—-----é
því að þá skortir skilyrðin fyrir að
skilja þau.
A sama hátt er örðugt að ræða al-
ment viðskiftalögmál við mann, sem
kann að hafa gengið á verzlunarskóla
og lært þar verzlunarreikning, bókhald,
ef til vill verzlunarlandfræði og vöru-
þekking, en ekki auðfræði eða viðskifta-
fræði (economics), sem kennir in al-
mennu lög og gerir þar með skiljan-
lega fyrirburði viðskiftalífsins.
Mér skilst ekki betur en að svona
sé á komið með „Merkator". Stafróf
almennrar viðskiftafræði virðist mér
hann ekki þekkja. Elia hlyti hann að
vita, að það er tvent ólíkt: að lána
öðrum fé sitt eða að verzla (kaupa eða
seija). Að kaapa verðbréf, hvort sem
það er nú ríkisskuldabréf, hlutabréf í
fyrirtækjum eða skuldabréf stofnana,
er verðmæti hafa á almennum mark-
aði („bors"), er verzlun, og alls annars
eðlis en að lána öðrum peninga með
venjulegum lánsskilyrðum.
Að kaupa hlutabréf stofnunar (t. d.
banka) er því alt annað en að lána
henni peninga. í fyrra tilfellinu (ef
maður kaupir hlutabréf) verður hann
meðeigandi stofnunarinnar, en í síðara
tilfellinu lánardrott.inn hennar.
Éetta eitt sýnir, hve .gersamlega alt
annað það er fyrir banka, að selja
hlutabréf eða að taka lán.
Með hverjum kjörum fé fæsttilláns
er ákaflega breytilegt. Nú um meira
en missiri hafa lánskjör verið alveg ó-
venju þung í heiminum, lækkuðu að
eins lítið eitt um tíma í vor, en eru
nú aftur að stíga. Þetta gildir meira
og minna öll lán.
En hlutabréf stofnana, sem líka stíga
einatt og falla, eru alt öðrum lögum
háð. Þau fara eftir því, hve trygg
stofnunin er og hvern arð hún gefur.
En þó að svo væri, að hlutabréf ein-
hverrar öruggrar stofnunar stæðu svo,
að arðsvon af þeim væri minni en af
þvi að lána út fé, þá eru ávalt til
ýmsir menn, er heldur mundu kaupa
hlutabréfin.
Éað eru nl. ýmsir peningamenn, sem
heldur vilja kaupa arðbær verðbréf,
sem þeir álíta trygg, þótt þau gefi
minni arð, heldur en að þurfa að eiga
í því að lána út peninga sína einstök-
um mönnum eða stofnunum1).
Af þessu kemur það, að beztu rík-
isskuldabréf (sem jafnaðarlega gefa
minstan arð) seljast ávalt, þó að auð-
velt væri að fá hærri vöxtu af pen-
ingunum með því að lána þá út. Það
þykir umsvifameira og ábyrgðarmeira.
Nú vona ég að Merkator skiljist, það,
að ísl. banka er öruggara að starfa
með eigin fé, en með lánsfé, sem get-
ur orðið sagt upp þá er hver vill, og
og að honum yrði það ódýrra nú, er
lánsfé er svo dýrt, en hlutabréf sjálfs
hans standa y§r nafnverði (102). Af
lánsfénu verður hann að borga ákveðna
vöxtu, hvort sem hann hefir stóran
arð eða lítinn eða engan, en hluthöf-
unum greiðir hann meiri eða minni
arð eftir því, hvern arð hann hefir
sjálfur.
„Merkator" segir ísl. banki sé dansk-
ur banki. Þetta er ekki rétt. Tæpir
!) „Landmandsbanken“, sem gaf hlut-
höfum 8°/o arð fyrir 1906, hefir í ár aukið
hlutafí sitt um 20 milíónir kr. (úr 40 mil.
upp í 60 mil.).
Orsmíðavinnustofa
: Carl F. Bartels |
i Laugavegi 5. Talsími 137. j
2/s af hlutafé hans er nú eign danskra
manna, en fullur x/g eign Norðmanna
og íslendinga; hlutabréfaeign ís,enú-
inga í honum er sífelt að aukast —
mun nú vera orðin. um 200,000 kr.
En það sem mestu varðar hér er það,
að lögheimili bankans er hér á landi,
og að Islendingar hafa meiri hlnta í
stjórn hans, og er þeim trygt það fram-
vegis. Þetta gerir bankann íslenzkan.
Ég þykist geta fullyrt, að ísl. banki
hafi aldrei gert neinn mannamun að
því, hvort kaupmenn, sem við hann
skifta, verzli aðallega við Danmörk eða
öunur lönd. Éað eru ekki þeir sem
bundnastir eru við dönsk viðskifti, sem
helzt þurfa á bönkum liér að halda,
heldur öllu fremur hinir, sem óliáðir
eru dönskum viðskiftum.
Einmitt með því að gefa bönkum
vorum (báðum) kost á að auka starfs-
fé sitt, vænti ég þess að hugsjónir
minar rætist um það, að vér getum
skift við hverjar þær þjóðir, sem oss
er hagfeldast.
Éað er nú einnig í ráði, að gefa
Landsbankanum kost á að auka- hluta-
fé sitt með sölu bankavaxtabréfa (um
2 milíónir).
Þetta er gott og æskilegt. Það er
hvorugum bankanum skaði að hinn
ankist. Öllu heldur ið gagnstæða.
Því að báðar þessar aukningar bank-
anna munu tæpast, og alls ekki, nægja
til að bæta úr þörfinni til fulls.
Að fara að binda leyfi til hlutafjár-
aukningar við afnám seðlaútgáfuréttar,
er ekki annað en að segja beint nei
við beiðni bankans.
Bankarnir hvor um sig geta vel
staðist og haft nokkurn arð af rekstri
sínum, þótt þeim verði synjað um
aukning fjár síns.
En geta landsmenn staðist það ?
Bankarnir geta þá endurnýjað lán,
sem nú eru, en ekki veitt nein ný lán
eða keypt nýja víxla, nema fyrir það
sem inn kemur, af því sem nú er úti.
Það heftir öll ný fyrirtæki og dreg-
ur magn úr þeim fyrirtækjum, sem
nú eru, og mun að sjálfsögðu verða
drepmein allra atvinnuframfara, og að
líkindum valda almennu verðfalli og
stórhnekki.
Það er þjóðin, sem mundi bíða stór-
tjón við ina skammsýnu pólitík „Mer-
kators".
„Merkator" heldur því fram, að fé,
sem til láns væri tekið nú, yrði engu
dýrara en hlutafjáraukning. Af hverju
eru þá bankar erlendis nú að auka
hlutafé sitt ? Er það ekki til þess að
vera síður háðir sviplegum breyt.ingum
lánkjaranna ?
iMerkator" segist viss um, að Isl.
b. „geti gert oss stórmikið gagn“. Það
hafa báðir bankarnir vissuiega gert.
En hvort svo verði að sama skapi fram-
vegis, að þeir geti haldið áfram að
gera oss meira gagn, það er undir því
komið, að þeir hafi eitthvað til að gera
oss gagn með.
Landssjóði er heldur ekki arður í,
að minka starfsemi isl. banka eða
draga úr henni. Landssjóður fær nl.
10°/o af öllum þeim arði, sem bank-
inn fær umfram 10°/0. Og aukning
á starfsfé hans þýðir því auknar tek-
jur fyrir landssjóð af honum.
Hafi mér nú eigi tekist að sannfæra
hr. Merkator með þessum fáu línum,
þá vona ég þó að málið hafi samt
heldur orðið ljósara við þær.
J. Ó.
Til íslenzkra barnakennara.
Eftir roskinn bónda.
(Niðurl.)
Já, ég endurtek það, 300 kr. eru í
boði fyrir 5—6 stunda skólavinnu á
dag, alla heimavinnu og forstöðu skól-
ans. Undirkennara-embættin(!)eru laun-
uð með 150—200 kr.! —
Síðan er áskilið að kennarinn kenni
söng. — Það geta þeir líka margir.
Væri ég söngkennari, mundi ég ekki
vilja taka að mér söngkenslu í heilum
skóla — þótt ekki væri nema 2-—3
bekki — fyrir 300+200 kr. Við skul-
um dvelja ofurlítið lengur við 300 kr.
skólastjóraembœttiðl
Setjum svo að heimilisfaðir sækti
um eitt þetta íslenzka skólaembœtti!
Við skulum láta hann hafa létt heim-
ili. Hann á 2 börn og hefir eina inni-
stúlku. í heimili eru þá 5 manns, því
hann hefir konu með sér í embættið!
Nú flytur hann með fjölskyldu sína
og tekur við skólanum. Það er erfitt
að segja, hvað flutningurinn muni kosta,
það verður undir vegalengdinni komið.
Samt skulum við gera flutningskost-
naðinn 100 kr. Stúlkunni verður hann
að borga 70 kr. Fyrir hvern mann í
heimili sínu þarf hann 1 kr. um dag-
inn, 5 kr. á dag alls. Látum hann
nú lifa svo spart, að í því felist hús-
næði, Ijós, hiti og fatnaður. Til bóka-
og blaða-kaupa þarf hann 80 kr., og
er lítið ílagt. Það sem kennarinn þarf
að borga út um árið er þá þetta:
Fæði, húsn., Ijós, hiti og fat-
naður 5 kr. á dag . . 1825 kr.
Ferðakostnaður* .... 200 —
Vinnukonukaup .... 70 —
Bækur og blöð** .... 80 _
Samtals 2175 kr.
Þegar skóli er úti, langar kennara
til þess að fara á vorskóla kennara,
sem er að fæðast. Þar dvelur hann í
2 mánuði sér að kostnaðarlausu, nema
fæði. Þrátt fyrir launin er hann svo
samvizkusamur að halda áfram að
fullnuma sig.
Þá eru 4 mánuðir eftir af árinu.
Einn mánuð tekur hann sér frí með
konunni eftir 8 mánaða strit. Þá 3
mánuði, sem eftir eru, fer hann í
kaupavinnu, því nú sér hann að skóla-
launin ætla ekki að duga!
Hann fær 12 vikna vinnu hjá okk-
ur sveitakörlunum og við gjöldum hon-
um 22 kr. um vikuna. Fæði hefir
hann frítt. Það verður þá samtals
með fæðinu, 348 kr. Og 348 kr. á-
samt skólal. 300 kr. verða samtals
648 krónur.
Til heimilisins þurfti hann 2175 kr.
Arstekjurnar verða 648 kr.
Árshallinn verður því 1527 krónur.
Haldi nú kennarinn þessu skólastriti
áfram í 10 ár, hvernig er efnahagur
hans að þeim liðnum ?
Bágborinn. Mjög bágborinn. Falli
nú kennarinn frá, þá er skuldasúpan
eini ekknasjóður konunnar.
Foreldrar! hamlið börnum yðar frá
að ganga inn á þessa braut. Beinið
þeim á annan lífvænlegri veg. Sjálfstæð-
ir menn, gætið ykkar sjálfir.
Takið eitthvað annað fyrir. —
Ef þið kenpararnir getið ekki reiknað
þetta út í upphafi, þá má einhver
annar vorkenna ykkur en ég. En ef
þið sjáið það í byrjun, þá segið við
*) Það verður að gera við ferðakostnaði
árlega, því kennarinn verður ekki mosavax-
inn i svona embætti, honum býðst kanske að
ári liðnu 350 kr.
**) Ótaldir eru skylduskattar.