Reykjavík - 17.09.1907, Qupperneq 1

15 löggilta blað til
VIII, 72
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
stj órnarvalda-birtinga á Islandi.
t^riðjudag 17. September 1907. | Áskrif^dur^bænum j VIII., 72
ALT FÆST j THOMSENS MAGASÍWI.
< (»<> el(laV éla 1 * selur Kristján Þorgrimsson.
,,REYKJAYÍK“
Árg. [60 -70 tbl.] kostar innanlands 2 kr.; erlondis
kr. 8,00—3 8*i.— 1 úoll. Borgist fyrir 1. Júlí. Blla 8 kr.
Auglýsingar innlendar : k 1. bls. kr. 1,50;
8. og 4. bls. 1,25 — Útl. augl. 3Z'l»°lo hærra. -
A/sláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
•Jón Oltiísson.
Afgreiðsla Laufásvegi 5, kjallaranum.
Ritstjórn: ----n stofunni.
Telef ónar:
29 ritstjóri og afgreiðsla,
71 prentsmiðjan.
Fjárhagurinn.
Reikningsáætlanir dr. Valtýs og
ísafoldar hraktar.
Ræða ráðherra í efri deild
9. September.
(Niðurl.)
6. En tólfunum kastar, þegar hann
að lokum slær fram þeirri dómadags-
kenning, að ábyrgð, sem landsjóð-
ur stendur í lyrir veðdeild landsbank-
ails, að upphæð 200,000 kr., sé að
skoða sem útborgun og því sem
tekjuhalla við lok fjárhagstímabilsins
1908—1909. Þessi upphæð og meira
þó, 215,200 kr., er til í inniritunar-
skírteini, tiiheyrandi viðlagasjóði, fyr-
ir utan veltufé landsjóðs, er
heyrir jarðabókarsjóði. Þetta innrit-
unarskírteini hefir, síðan veðdeildin
komst á stofn árið 1900, verið
geymt utanlands, og verður það
auðvitað áfram. Hvernig þessi upp-
hæð snögglega ætti að bregða sér
til þess að bætast við tekjuhallann á
næsta fjárhagstímabili, er víst öllum
hulin ráðgáta, nema ef til vill h. þing-
manni, sem hefir svo góðan og greið-
an aðgang að æðri opinberaðri vizku
gegnum einn vin sinn og málgagns-
meistara hér í bænum. Sama er
að segja um ábyrgð þá, scm land-
sjóði er ætlað að hafa fyrir skuld-
bindingum brunabótasjóðs íslands,
þegar hann verður stofnsettur. Þar
býr þingmaðurinn það til, að land-
sjóður eigi að »leggja fram 600,000
kr. sem tryggingarfje®, og talar heil-
mikið um, að þessa upphæð þurfi
hann jafnan að hafa handbæra. En
ekkert í þessa átt stendur í lögun-
um, né liggur í hlutarins eðli, enda
væri sjóðsstofnunin allvarhugaverð.
ÚRSMÍÖA-yiNNUSTOFA.
Vönduð íTr og Klukk u r.
lísinkastræti 12.
Helgi Hannesson.
ef svo væri. Þvert á móti er gert
ráð fyrir, að þegar er landsjóður hef-
ir orðið að leggja fram 50,000 kr.,
skuli jafna niður aukagjöldum á vá-
tryggjendur, og þar sem sjóðurinn
auðvitað endurtryggir ábyrgðir sínar,
eins og lögin fyrirskipa, eru, sem betur
fcr, harla lítil líkindi til, að til þess geti
nokkurn tíma komið, að landsjóður
þurfi að leggja fram mjögstórar upp-
hæðir í þessu skyni. En þingmaðurinn
lætur sér nú ekki alt fyrir brjósti
brenna. Hann gengur út frá því
sem sjálfsögðu, að alt brenni til kaldra
kola, að eins til þess að hækka töl-
ur hans. Hann hikar sér ekki við
að brenna upp í anda heila kaup-
staði og eyðileggja heil héruð í huga
sínum, að eins til þess að geta í
svipinn þeytt fjárhagsflautir sínar hátt
upp í hæðir, svo fávísum mönnum
blöslcri, og eldur grunsemdar og tor-
trygni læsi sig um hugi manna eins
og sá heljar-eldur, sem geysa þyrfti
til þess, að landsjóður þyrfti að ieggja
fram 600,000 kr. á næsta fjárhags-
tímabili vegna ábyrgðar sinnar fyrir
væntanlegan brunabótasjóð.
Eg get ekki verið að eltast við
fjarstæður þingmannsins lengur; allt,
sem hann segir um ástand viðlaga-
sjóðsins, er byggt á þeim reikningum
hans og tölum, sem ég hefi nú verið
að athuga um hríð, og veltur alt um
koll með þeim. Viðlagasjóð-
urinn stendur eins vel eins og
hann nokkurn tíma hefir staðið, nema
hvað 100,000 kr. í skuldabréfum fyrir
þilskipalánum voru lögum samkvæmt
færðar yfir á fiiskiveiðasjóðsins nafn.
Handbært fé jarðabókasjóðs var um
árslokin síðustu yfir 360 þúsund kr.,
og útlitið fyrir tekjuhalla hefir oft
verið miklu meira en nú, án þess
mein hafi af orðið. Þar með er alls
ekks sagt, að fjárhagsástandið sé
neitt afbragð. Það er nauðsynlegt,
að fara varlega og gætilega, en þó
eigi svo, að holl og sjálfsögð fram-
sókn og framfaraviðleitni stansi af
ótta fyrir ímynduðum grýlum.
Eg öfunda þingmanninn ekki at
þeim fögnuði, sem hann kann að
hafa vakið sumum sálum í bráð með
tjárhagsvísdómi sínum. Það er spá
mín, aðþað verði skammgóður vermir.
Hann hefir gert fífldjarfa og ófyrir-
leitna tilraun til þess að vekja rangar
hugmyndir og ástæðulausan tortryg-
niseld, en tilraunin hefir mishepnast.
Hann hefir tekið þetta of geist.
Meðulin, sem hann notar, eru of
Ú rsm í öav i n n ustof a
Carl F. JBartels
Laugavegi 5. Talsími 137.
stæk. Hann heldur sig geta boðið
íslendingum alt. En það er hætt við,
að þeir þykist bráðum vaxnir upp úr
því. Það getur verið, að honum
finnist það stundum hafa gefist vel,
að rangfæra sannleikanum. En það
gefst aldrei vel til lengdar. Hið illa
bítur sinn eigin hala.
Um landsréttinði Islanðs.
ísleiizlva ágreiiiing§niálið.
Eftir Mag. Art. Holger Wiehe.
[Framh.]
Menn geta því ekki blátt áfram vísað
frá sér íslenzku óánægjunni með því
að segja, að íslendingar verði aldrei á-
nægðir, eða kasta allri skuldinni yfir
á flokkadeilurnar íslenzku.
Fyrst er að líta á lögréttindin, og
þar virðist mér sú danska skoðun, að
ísland hafi orðið innlimað í danska
ríkið á einveldistímunum, standa á mjög
veikum fótum. Ef svo hefði verið,
hvernig gæti þá skilningurinn á því,
hver staða íslands sé, verið svo reikull
og óljós? Að ísiand hafi ekki hiklaust
verið skoðað hérað, það sannar Ijóslega
meðal annars skjal eitt frá 7. Marz
1787, sem blátt áfram nefnir ísland
ríki („ísland eða önnur ríki vor í
Norðurálfu"). Dönsk lög giltu heldur
ekki á Islandi fyrri en þau vóru sér-
staklega birt þar. Þannig var stjórnar-
skrá Danmerkur-ríkis ekki birt þar og
náði þar aldrei gildi, þó að menn reyndu
að „þenja" hana til íslands líka. Hefði
ísland ekki verið nema hérað úr Dan-
mörku, þá hefði ekki þurft að „lögleiða"
hana þar; hún hefði þá gilt þar eo ijpso
[að sjálfsögðu].
En það er þjóðernis-hlið málsins,
sem mestu varðar. Islendingar kenna
sig ekki að eins sem menn, er tala
aðra tungu en dönsku, en þeir kenna
sig sem þjóð, sem hefir sama rétt sem
Svíar, Norðmenn og Danir. Auk þess
á sór stað nú sem stendur sterk endur-
vakning meðal innar íslenzku þjóðar,
og þessi vakningarandi vill heimta
vlðurkenning á þjóðlogum réttindum
sínum einnig í ytri mynd. íslending-
ar munu tæplega ganga að því að
samþykkja [stöðu]-lögin 1871 með fám
einum breytingum; þeir munu krefjast
fyrirkomulags, sem einnig í orði kveðnu
taki ótvírætt fram, að ísland sé „frjálst
sambandsland".
Þetta er í raun og veru takmark
allra íslendinga, þó að þeir taki það
ekki allir fram jafn-berlega eða með
jafn-mikillióþolinmæði. Blaðið „Reykja-
vík“, sem á íslandi er álitið mjög vin-
gjarnlegt í Dana garð, hefir eitt sinn
sagt, að fullnaðar-takmarkið hlyt.i að
vera fult sjálfstæði íslands, annaðhvort
í konungssambandi einu eða alveg út
af fyrir sig, en að hitt stæði á minnu,
þó að þetta tæki nokkuð langan tíma,
ef menn hóldu að eins rétta leið í
áttina. Aftur eru aðrir, er krefjast
þess, að ísland sé nú þegar viðurkent
frjálst sambandsland. „Pijálst sam-
bandsla.nd. Það er ekkert samnings-
atriði lengur. Það er grundvöllurinn
fyrir öllum samningum", segja þeir.
Á ýmsum kjósendafundum víðsvegar
um land hafa upp á síðkastið verið
samþykt ákvæði, er sem næst eru
svona orðuð.
Yér þurfum nú ekki að missa still-
inguna yfir þessu. Samþyktir geta nú
litið býsna ægilega út, og þarf ekki
að vera svo mikið mark á þeim tak-
andi fyrir það. Yerum stiltir og hlýð-
um á, hvað íslendingar bera fyrir
brjósti. Má vera, að þá er til kastanna
kemur, sætti þeir sig við smærri breyt-
ingar — í bráð. Því að um hitt er
ég sannfærður, að sé ekki kröfunni um
frjálst sambandsland fullnægt nú, þá
kemur hún fram á ný innan skamms.
Ég hygg því, að það sé skammsýn
pólitík að skjóta málinu á frest. Kom-
um nú Ijósu skipulagi á málið, sem
báðir megi að öllu við una, eins vel
fyr sem síðar; það mun báðum máls-
aðilum bezt gegna. [Niðurl. næst].
r
Islendingar erlendis.
ísl. rltstjóri skýtur sig. Að Gimli
í Nýja-íslandi, Manitoba, kemur út viku-
blað allstórt, er „Baldur“ heitir. Rit-
stjóri þess var Einar Ólafsson frá Firði
í Mjóafirði í Suður-Múlasýslu. Hann
var um eina tíð ráðsmaður „Heims-
kringlu". Einar var gáfaður maður,
en nokkuð sérvitur, vandaður og bezti
drengur. Hann var sósíalisti og anar-
kisti að skoðunum in síðari ár, en
Únítari að trú lengst af. Þó hafði hann
ýmsar kreddur, er vér köllum hjátrú,
svo sem þá, að stokkar og steinar hefðu
meðvitund. Síðustu missirin var hann
orðinn andatrúarmaður og prentaði upp
eins og evangelíum alt andatrúarrugl
Einars Hjörleifssonar. í vor, er leið,
snerist hann gegn þeim stjórnmálaflokki,
sem hann hafði alla tíð til heyrt, og
veitti Sigtryggi Jónassyni lið við kos-
ningarnar. Sjálfan hafði hann langað
til að gera kost á sér, en hafði ekkert
fylgi, sem lið gæti í heitið.
Laust eftir hádegi Föstud. 16. f. m.
fanst hann dauður á skrifstofu sinni,
hafði skotið sig með skammbyssu. í
bréfi, er hann- ritaði séra Jóhanni Sól-
mundarsyni, kveðst hann ekki vilja
lifa lengur.
lslendingur lætur líflð fyrir vís-
Indin. Hr. Vilhjálmur Stefánsson
B. Sc., mannfræðingur frá Harward
háskóla, sem ferðast hafði tvívegis hér
heima, fór í fyrra vor í könnunarferð
norður í heimskautshöf á skipi þvl er
Duchess of Bedford hét. Sá hót Einar
Mikkelsen, danskur maður, er því stýrði.
En í förinni vóru með vísindamenn frá
ýmsum háskólum. Þeir lögðu upp frá
Victoria (B. C.) í fyrra 20. Maí. Skipið
lá fast í ís í vetur, og í Febrúar þ. á.
lögðu þeir norður á 2 hundasleðum
Mikkelsen, Mr. LeiTingwell jarðfræðing-
ur (Chicago), Dr. Howe (Cambridge),
Hr. Ditlevsen náttúrufræðingur (Kaup-
mannahöfn) og Vilhjálmur Stefánsson
(Islendingur, Harward). Þeir höfðu
vistir til 60 daga og ætluðu að leita
ókends lands, er vei a mundi þar norð-