Reykjavík - 28.04.1908, Síða 2

70
REYKJAVIK
G/eðilegt sumar!
Nú skín sólin á grund,
vakna blómin af blund,
kemnr brunandi þröstur úr suðri á ný.
Yíir lognkyrrum sjó
hvílir friður og fró
og nú færir sig Eykonan blómskrúðann í.
Hendir fossanna fall
sér af stalli á stall,
iðar straumbreiðan glituð á dimmbláum hyl.
Syngur fossbúinn hátt,
gnýr hann hörpuna dátt
er hann hleypur og steypist af brún niðr’í gil.
Enn er Fjallkonan fríð;
hennar fegursta tíð
er þó framundan ennþá og koma mun senn.
Fyr en nýbyrjuð öld
sér hið síðasta kvöld
mun það sagt, — en ei spurt um, — að hér séu menn.
Hún á nægtanna brunn,
hina auðsælu unn,
hún á atlið í fossanna hrynjandi straum.
Og með skínandi gull
munu skrín hennar full
nær sem skeytt er því breytt sé í vöku úr draum.
Pví skal ljóma svo dátt
og skal hljóma svo hátt
að það hvervetna sjáist og bcrgmáli snjalt:
hún sé fögur og rík,
engin fold henni lik
eða fremri en hún, — ef hún notar sitt alt.
H. S. (B.
ofríki sem landsmenn urðu fyrir af
hendi Danastjórnar um þessar mund-
ir, og að alls engin innlimum hefði
átt sér stað, eins og talið er að
Noregur hafi sætt 1537.
Hinar ólöglegu fjárheimtur Krist-
jáns III. hér á landi og vanefndir
hans, að setja skóla á klaustrunum
verða skiljanlegar, þegar litið er til
hins afarhágborna fjárhags ríkisins
um hans daga. Mætti rita um það
langt mál, ef þörf þætti, en hér er
nóg að geta þess, að aukaskattar er
hann lagði á þegna sína í Danmörku
frá 1536—1559 námu auk margvís-
legra annarra skatta um 26 miljónum
króna í vorum peningum.
í athugasemdum þessum hefði
vel átt við, að höf. hefði einnig litið
dálítið á mál og málavexti þeirra
biskupa Ögmundar og Jóns frá
sjónarmiði Dana, eins og Jón sagn-
fræðingur Jónsson hefir gert, (ís-
lenzkt Þjóðerni 141 og 150 bls.)
Eiðatakan 1649 er merkileg að
því leyti, eins og höf. leiðir ítarlega
rök að, að telja má víst, að fulltrúi
konungs hafi fullvissað lögmann um,
»að íslendingar fengi framvegis að
halda heilum og óskertum réttindum
þeim, sem þeim bæði hefði verið
veitt af mildi hinna fornu konunga,
og svo landsmenn smátt og smátt
fengið af eftirkomendum þeirra með
réttarbótum og bréfum«.
Ummæli þessi sýna bert, að fornu
réttindin hafa verið hugstæð lands-
mönnum. Bréf konungs er og að
sumu leyti merkilegt og skoðað í
sambandi við fyrnefnd ummæli
lögmanna sýnir það og sannar, að
báðir málsaðilar hafa verið nokkurn
veginn á eitt sáttir um það, að landið
ætti forn einkaréttindi og frelsi.
-- !■ ♦ ■! -
Stimpilg'j
Fjárhagsmálið er annað stærsta inál-
ið, sem nú er á dagskrá hjá þjóðinni.
í þessu máli eru tvær leiðir, sem hægt
er að fara, annaðhvort að auka tekjur
landssjóðs eða draga úr gjöldunum.
En það liggur í augum uppi, að þjóð,
sern fer hratt á framsóknarbrautinni,
getur ekki að neinum mun dregið úr
gjöldunum, heldur hljóta þau að auk-
ast við hvert framfaraspor, enda þótt
hagur einstaklinga þjóðarinnar batni
við það, óg tekjurnar fari þannig sí-
felt óbeinlínis fram úr útgjöldunum.
Landssjóður leggur fram fé til fram-
faranna og bætir þannig hag lands-
manna óbeinlínis, en svo verða líka
landsmenn að leggja eitthvað af mörkum
fyrir þann hagnað, sem þeir hafa af
framförunum. Nú á síðustu árum
hefir landið stigið hvert framfarasporið
eftir annað, en þau hafa haft mikinn
kostnað í för með sér fyrir landssjóð,
um leið og þau hafa verið til ómetan-
legs hagnaðar fyrir allan þorra lands-
manna. Eina ráðið til að bæta fjárhag
landssjóðs er að auka tekjur hans.
En með hverju móti er unt að gjöra
það svo að nokkru nemi og gjaldið
komi jafnframt nokkurn veginn rétt-
látlega niður á menn ? Oss kemur ekki
til hugar að reyna að svara þeirri
spurningu út í hörgul; að eins viljum
vér drepa stuttlega á eitt atriði eða
eina tekjugrein, sem vér hyggjum að
sé full ástæða til að íhuga.
Þessi tekjugrein er stimpilgjaldið.
„Stimpilgjald" er á vísindamáli sér-
stök skattheimta; með „stimpilmerkj-
um“ eru í ýmsum löndum heimtir
inn skattar af alls konar vörum; t. d.
er skattur af öli heimtur inn á þann
hátt, að stimpilmerki er límt á hverja
flösku. Merkin kaupa bruggararnir og
ber þeim að líma þau á hverja flösku,
sem þeir senda útsölumönnum sínum;
gjörum ráð fyrir, að ölskatturinn sé
tveir aurar af V2 flöskunni, þá ber að
líma 2ja aura stimpilmerki á hverja
flösku. Nú kemst upp, að flaska án
merkis hefir seld verið, og verður þá
bæði kaupandi og seljandi að borga
sekt. Af þessu má sjá, hve innheimta
og eftirlit er sérlega auðvelt, er notuð
eru stimpilmerki.
En þegar talað er um stimpilgjald
er þó vanalega átt við lögboðið gjald
af verðviðskiftum manna, sem er heimt
inn á þann hátt, að þar að lútandi
skjöl eru stimpluð eða límt á þau
stimpilmerki. — Skýrum þetta strax
með dæmi: Hús er selt fyrir 5000 kr.
Segjum, að stimpilgjald af afsalsbréf-
um og kaupsamningum sé 2/3 af hndr.
Stimpilgjaldið af þessari hússölu verður
þá 37,50 kr. eða 7,50 kr. af hverju
þúsundi. Gjald þetta greiðist á þann
hátt, að þeir, sem samninginn gjöra,
kaupa stimpilmerki hjá útsölumönnum
merkjanna, og líma þau svo á kaup-
samningsskjalið. Setjum nú svo, að
þeir lími ekki merki á kaupsamnings-
skjal sitt, og mál rísi af samningnum,
eða þeir afhendi skjalið til þinglesn-
ingar, þá kemst fljótt upp brot þeirra
gegn stimpillögunum, er yfirvöldin íá
skjölin í hendur. Skjölin eru þá vana-
lega gerð ógild, en bæði kaupandi og
seljandi verða að greiða margfalt
stimpilgjald í sekt, t. d. 5falt. Þá yrði
sektin samkvæmt dæmi okkar 5 X 37,50
=187,50 kr., og verður kaupandi og
seljandi hvor fyrir sig að greiða sektina,
svo að hún í raun og veru nemur
375 kr. Það er því ekki mjög líklegt,
að menn fari mjög í kringum slík lög,
þar sem eftirlitið er þar að auki svo
auðvelt.
Nú skulum vér líta ofurlítið á fyrir-
komulag stimpilgjaldsins í nokkrum
löndum.
Stimpillinn mun fyrst hafa verið
notaður á Spáni, en árið 1624 var
hann tekinn upp í Hollandi. Verð-
launum hafði verið heitið fyrir tillögur
um nýjan og hagkvæman skatt, og
Hollendingur einn hlaut verðlaunin
fyrir uppástungu um stimpilgjöld.
Síðan hafa hollensku lögin um stimpil-
gjöld verið tekin upp í flestum lönd-
um Norðurálfunnar, auðvitað víða með
stórvægilegum breytingum.
í Danmörku var 1657 lagt á bráða-
byrgða stimpilgjald í tilefni af stríðinu
við Svía, en 1660 var ákveðið að gjald
þetta skyldi haldast framvegis. Stimpil-
lögin, sem nú eru í gildi þar í landi
eru frá 19. febrúar 1861. Gjaldinu er
samkvæmt þeim lögum skift í 2 aðal-
flokka. í 1. flokki nemur gjaldið 2/3
af hundraði, t. d. aí aísalsbréfum, kaup-
samningumogarfleiðsluskrám; í 2.flokki
nemur gjaldið l/6 af hundraði, t. d. af
byggingarbréfum og leigusamningum.
Þá eru og viss ákveðin gjöld lögð á
ýms skjöl, svo sem víxla, hlutaveltu-
seðla, málskjöl og einkaleyfisbréf.
Stimpilfrelsi, þ. e. undanþága frá að
borga stimpilgjald, er veitt bönkum,
, J r/..)im..T7».
*» r
ÚrsmíðaYinriuStofa
i Carl F. Bartels :
\ Laugayegi 5. Talsími 137. j
----------------------.........
sparisjóðum og (sbr. lög 2. febr. 1870)
ýmsurn nytsemdar- og líknarfyrirtækj-
um, svo sem pöntunarfélögum og
sjúkrasjóðum. Brot gegn stimpillög-
unum varða sektum, sem nema 5-földu
stimpilgjaldinu. Stimpiltekjurnar voru
1906 4'/2 miljón kr.
í Noregi var sama fyrirkomulag sem
í Danmörku þangað til 9. ágúst 1839;
þá var gjaldið lækkað að miklum mun
og að nokkru leyti afnumið með öllu,
svo sem af skuldabréfum. Nú ætla
Norðmenn að hækka gjaldið stórvægi-
lega og segja, að það hafi verið glappa-
skot að lækka gjaldið. Stimpiltekjur
þar hafa síðustu árin verið um 2
miljónir króna.
í Svíþjóð er gjaldið álíka hátt og í
Danmörku, en fyrirkomulagið að öðru
leyti mjög frábrugðið; stimpillögin eru
þar mjög flókin og þykja óheppileg.
Tekjur þar 8 miljónir króna.
í Englandi er afarhátt og víðtækt,
stimpilgjald; það hvílir þar jafnvel á
dagblöðum, bankaseðlum og öllum
kvittunum. Brot á lögunum varða
miklum sektum og auk þess eru ó-
stimpluð skjöl alveg ógild. Tekjur eru
þar 108 miljónir króna.
I Englanki eru póstfrímerki mikið
notuð sem stimpilmerki.
í Þýzkalandi, Frakklandi, Rússlandi
og Belgíu eru mjög há stimpilgjöld.
Hvers vegna heflr gjald þetta fengið
svo mikla og víðtæka útbreiðslu ?
Það er fyrst og fremst af þvi, að
innheimtan og eftirlitið er svo ákaflega
auðvelt. Mönnum er ljóst, að það
stoðar ekki að brjóta stimpillög, því
að það getur varla hjá því farið, að
brotin komist fljótt upp, og sektirnar
eru svo tilfinnanlegar, að menn gæta
sín vel. Innheimtukostnaðurinn er og
svo að segja enginn, því að sú skylda
hvilir á öllum embættismönnum að
sjá um, að engin óstimpluð skjöl fari
í gegnum hendur þeirra. Og fyrir
þetta eftirlit er ekki borgað neitt sér-
stakt gjala.
í öðru lagi kemur stimpilgjaldið
rétt niður, því að það hvilir aðallega
á þeim, sem eitthvað hafa á milli
handa, en kemur létt niður á öll-
um þorra almennings. Það þykir
og mikill kostur, að gjaldið kemur
injög svo þungt niður á öllum fjár-
glæframönnum og fasteignabröllurum.
Menn borga það og oftast með glöðu
geði; því að hvað munar mann, sem
hefir selt vel eign sína, að borga
nokkrar krónur í stiinpilgjald.
Ennfremur vex gjaldið jöfnum fetum