Reykjavík - 19.05.1908, Blaðsíða 1

1R e £ k j a \> t fc.
AIT FÆST f THOWISENS WAGASÍNI. ‘gg
<>íixa <>ÍJ eldayélar selur Kristján Þorgrimsson.
„EEYKJAVlK"
Árg. [minnst 60 tbl.] koetar innanlands 2 kr.; erlendis
kr. 3,00—3 sn.— 1 óoll. Borgist fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Auglgsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,60;
S. og 4. bls. 1,25 — Útl. augl. 331/*0/® hærra. —
A/sláttur að mun. ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „ReykjaTÍk“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Ma«>:nús B. JBlöndal
Þingholtsstræti 23. Talsimi 61.
Ritstj. er áreiðanl. að hitta heima
á Yirkum dogum
kl. 1S—1 ogr 4—S síöd.
Skrit'stofa og afgreiðsla „Ryíkur“
es» jflutt í
ÞSnghoItsstræti M 23.
Þeir kaupendur „Reykja-
vikur“ sem skifta um bústad
nú um krossmessuna, eru
beðnir að tilkynna það sem
allra fyrst d skrifstofu blaðs-
ins i Þingholtsstrœti Nr. 23.
rum vari
Tsainbaiidslaganefndarijinar.
i.
Síðastl. flmtudag flutti „Reykjavik"
iesendum sínum frumvarpið, en þá
voru engin tök á að minnast frekara
á það, því að blaðið var fullsett, er
því barst skeytið. Skal því nú farið
nokkrum orðum um aðdragandann að
skipun sambandslaganefndarinnar og
um frumvarpið sjálft, eins og það ligg-
ur fyrir, en ítarlega er ekki unt að
ræða það fyr en nefndarálitið ásamt
danska frumtextanum er hingað komið.
Eins og kunnugt er, voru tildrögin
til skipunar sambandslaganefndarinnar
þau, að alþingismenn vorir áttu í utan-
för sinni 1906 fund með sér og 30
ríkisþingsmönnum i Kaupmannahöfn
til þess að ræða um endurskoðun
stöðulaganna og nokkrar breytingar á
þeim og sambandinu við Dani, sem
teldust æskilegar. Af hálfu þingmanna
vorra voru kröfnrnar þessar:
Að stöðulögin væri endurskoðuð og
þeim breytt og ríkisþing og alþingi
skyldu eiga jafnt atkvæði um það mál.
Að ríkissjóður Dana greiddi lands-
sjóði íslands eitt skifti fyrir öll þann
höfuðstól, sem árgjaldið svaraði til 4°/o
vaxta af, en það eru 1,500,000 króna.
en aftur á móti skyldi árgjaldið falla
burt eftirleiðis.
Að framvegis skyldi fráfarandi eða
viðtakandi íslandsráðherra, en ekki
forsætisráðherra Dana, rita undir skip-
unarbréf Islandsráðherrans.
Og loks skyldi nafn íslands tekið
upp í titil konungs.
Ríkisþingsmennirnir og nokkrir við-
staddir ráðherrar Dana tóku heldur
vel í þessar kröfur vorar. Þingmenn
vorir léku við hvern sinn fingur, og
ekki trútt um, að sumir þeirra vildu
eigna sér frumkvæðið að kröfunum,
þótt margir vissu, að þeir komu þar
hvergi nærri. Hér heima fyltust menn
fögnuði yflr hinum væntanlegu réttar-
bótum, og sum flokksblöðin lýstu því
yfir, „að auðvitað hefði engum kröfum
verið hreyft“, ef þjóðræðismennirnir
hefðu ekki lcnúið stjórnarliðana fram.
Þetta voru að vísu helber ósannindi,
en þau gengu samt í marga menn.
Þegar frá ieið munu forkólfar stjórnar-
andstæðinga hafa séð og skilið, að ó-
tækt væri að láta hér staðar numið;
þeir yrðu að setja örvum sínum hærra
mark og spila út hærri trompum, ef
þeir ættu að fá áheyrn hjá þjóðinni.
Af slíkri skoðun var Blaðamannaávarp-
ið sprottið. Er það ekki nema vel
farið, ef drengileg samkepni stjórnmála-
flokkanna kemur þeim til að taka hver
öðrum fram í þarflr fósturjarðarinnar
og vinna henni sem mest gagn. En
komist sú viðleitni ekki lengra en á
pappírinn, eins og mörgum þótti um
ávarp þetta hið sæla, er minna vert
um hana. Stöku menn voru auk þess
svo slysnir að gleypa það, eins og það
lagði sig, enda reið það stjórnmála-
þekkingu og stjórnmálaviti þeirra hinna
sömu manna því nær að fullu, svo þeir
hafa ekki síðar tekið á sér heilum í
pólitíkinni.
Þegar svo ávarpið varð ekki að til-
ætluðum notum og datt máttlaust
niður, kom Þingvallafundnrinn 29. júlí
f. á., og átti hann nú að taka af skarið.
Hann krafðist þess, að ísland yrði
„frjálst land í konungssambandi við
Danmörku með fullu jafnrétti og fullu
valdi yfir öllum sínum málum“. —
Þetta var nú ekki nema gott og blessað,
en svo hugkvæmdist fundarmönnum
af einskærri stjórnspeki að áskiija sér,
að „þeim sáttmála mœtti hvor aðili
um sig segja upp“, þ. e. að íslending-
ar gæti t,. d. einhvern góðan veðurdag
sagt við konung: „Nú ætlum við að
fara að eiga með oss sjálfir, vertu nú
blessaður og sæll og kæra þökk fyrir
alt gamalt og gott“.
Auk þess taldi fundurinn „sjálfsagt
að lsland hafi sérstakan fána“ og
krafðist þess, „að þegnréttur vor“ yrði
„íslenzkur“.
Þegar konungur vor kom hingað í
Kaupmannahöfn 18. maí meðt. kl. 4,37.
Flest dönsk blöð með nefndarfrv.: Þó segir »Vort Landa:*
»Nefndarálitið hefir getað sameinað þessar tvær skoðanir á þann ein-
falda hátt, að skoðun íslendinganna hefir i öllum atriðum haft yfir-
höndina. Þetta er heigulskapur, uppgjöf, svívirðing. Eina vonin er
að íslendingar verði svo drambsamir yfir því, hversu vel þeir hafi
komið ár sinni fyrir borð í nefndinni að alþingi dirfist að setja ný
skilyrði, því að þá fellur frumvarpið niður og alt situr við það sem
nú er.
Útlend blöð, ensk og þýzk líta svo á, að ísland sé með frum-
varpinu viðurkent fullveðja riki. — Lundborg (ritstjóri í Uppsölum sem
harðast hefir haldið fram kröfum Íslendínga) segir ísland viðurkent
konungsríki með fullveldi og sambandið verði nálega eins og sam-
band Noregs og Svíþjóðar var. — Óuppsegjanlegu sameiginlegu málin
séu hin sömu sem milli Austurríkis og Ungverjalands. Þessu muni
Þjóðræðismenn óefað taka og Landvarnarmenn ættu að gera það líka.
Hagerup sendiherra (Norðmanna) hefir leyft að hafa eftir sér
að ísland sé með frumvarpinu viðurkent sjálfstætt riki (»suveræn Stat«).
fyrra sumar skipaði hann sambands-
laganefnd þá, sem hefir nú lokið störf-
um sínum og samþykt frumvarp það
sem hér ræðir um. Beri menn það
saman við kröfur þær sem fram hafa
komið af hálfu íslendinga, bæði í utan-
för alþingismanna og síðar í Blaða-
mannaávarpinu og á Þingvallafundin-
um, dylst mönnum ekki, ef litið er
til örðugleika þeirra, sem nefndarmenn-
irnir íslenzku hafa átt að sjálfsögðu
við að stríða, að þeir hafa leyst verk
sitt éins vel af hendi og menn gátu
frekast vœnst.
Yarast skyldu menn að leggja ein-
strengingslegan mælikvarða flokks-
ofstækis á gjörðir nefndarinnar. Starf
hennar ber að skoða og meta í ljósi
stjórnmálabaráttu vorrar fyr og síðar,
og vér munum síðar leiða rök að því,
að hún hefir í ýmsum verulegam at-
riðum komizt feti framar en vorir
mestu og einbeittustu stjórnmálamenn,
eins og Jón Sigurðsson og Benedikt
Sveinsson, hafa talið fært eða séð sér
fært.
Á öðrum st.að hér í blaðinu er vikið
að nokkrum agnúum, sem sum blöð
hafa fundið frumvarpinu til foráttu.
Þar er ótalin kostnaðargrýlan (Kon-
ungsmata, borðfé ættmanna konungs
og önnur gjöld til konungsættarinnar
og kostnaðurinn við rekstur íslenzku
skrifstofunnar í Kaupmannahöfn), sem
gjöra má ráð fyrir að verði óspart
veifað að alþýðu manna. Höfum vér
þvi rannsakað þetta atriði, eins vand-
lega og unt er að svo vöxnu máli, og
komist að þeirri niðurstöðu, að allur
þessi kostnaður fer eftir núverandi
tekjum Danmerkur og íslands ekki
fram úr 20,000 krona á ári hverju.
Fyrir rúmum mannsaldri síðan gerði
Jón Sigurðsson (sbr. Ný Félagsrit 22.
ár, 95. bls.), ráð fyrir „að tillag ís-
lands til allsherjar útgjalda væri á-
kveðið 20,000 dali eða 40,000 kr. á
ári og telur hann sjálfsagt, að ísland
verði „að bera þann kostnað, sem öll
stjórn þessi, æðri og lægri" hafl „í för
með sér“.
Annars ber „Reykjavílc" engan kvíð-
boga fyrir því, að störf íslenzku nefndar-
mannanna muni léttvæg fundin af
mönnum hér á landi og erlendis, sem
skyn bera á málið. Hún hefir frá því
nefndarmennirnir lögðu á stað borið
gott traust til þeirra allra og alloft
orðið til að bera blak af þeim. Það
eitt angrar hana, að einn nefndar-
manna heltist í lestinni á síðustu
stundu, og má vera, að það verði, áður
en lýkur, hvorki honum né flokk hans
til gagns eða sóma.
í^lcMltíiiieí iicl ii i
er nú hætt störfum að sinni, en gerir
ráð fyrir að koma saman aftur á Akur-
eyri í ágúst til að ljúka við álit sitt
og tillögur.
Nefndin er búin að koma sér saman
í öllum aðalatriðum, þó einhverjar
breytingar kunni að koma fram síðar
áður en nefndin lýkur störfum sínum.
Tillögur nefndarinnar eru þessar:
I. Breytingar á beinum sköttum til
landssjóðs þannig:
Ábúðar- og lausafjársk., sömul.
húsask. eru afnumdir, og ennfr.
tekjusk. í því formi sem hann er nú.
í stað þessara skatta stingur nefndin
upp á:
1. Fasteignaskatti af öllum jarð-
eignum með tilheyrandi húsum,
húsnm í kaupst. og kauptúnum og
öðrum húsum, hvar sem þau eru
á landinu. Svo af lóðum, ítökum
og hvers konar hlunnindum, ennfr.
af skipum og bátum sem ná 2000
*) »Vorl I.and« er Stór-Dana blað
Heíir jafnan verið örðugt í garð Islend-
inga, og sjaldan unt peim sannmælis.