Reykjavík - 27.03.1909, Blaðsíða 1

X., 16
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
Laugardag 27. Marz 1909
Áskrifendur í b æ n u m
yffir 1000.
X., 16
KT ALT FÆST 1 THOMSENS MAGASÍNI. TBl
Ofna Og eldayélar selur Kristján Þorgrimsson.
Augalsekning ók. 1. og 3. þrd. 2—3 á spítal.
Balhúsii virka daga 8—8.
Kosning prests í 2. prestsembættid við dómkirkfuna
fer fram i barnaskólabyggingu Reykfavikurbœjar laugar-
daginn 3. n. k. (3. apríl); hefst kl. 10 árdegis.
Kjalarnesprófastsdœmi.
p. t. Reykjavík 19. marz 1909.
c3ens <3*álsson.
Bi8kup$skrifstofa 9—2.
Bargarstjóraskrifstofa 10—3.
Bókasafn Alþ.lestrarfél. Pósthússtr. 14, 5—8.
Bréfburlur um bæinn 9 og 4.
BúnaðarfélagiQ 12—2.
Bæjarfógetaskrifstofa 9—2 og 4—7.
Bæjargjaldkera8krif8tofa 11—3 og 5—7.
Bæjar8Íminn v.d. 8—10, sunnud. 8—7.
Fomgripasafnið mvd. og ld. 11—12.
.slandsbanki 10—2l/a og 51 /2—7.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. Id. 7—8 e.m.
Landakotsspítalinn 10'/->—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—2lp.
Landsbókasafnið 12—3 og 7—8.
Landskjalasafnið á þrd., fmd. og ld. 12—1.
Landsjpðsgj.k. 10-2, 5-6, þrjá 1. d. í m. 10-2, 5-7.
Landssíminn v.d. 8—9, sunnud. 8—11 og 4—6.
Læknaskólinn ók. lækning þrd. og fsd. 11—12.
Náttúrugripasafnið sunnud. l'/a—21/*.
Pósthúsið 8—2 og 4—7.
Stjórnarráðið 10—4.
Söfnunarsjóður 1. md. í mán. kl. 5.
Tannlækning ók. í P.str. 14, 1. og 3. md. 11—12.
-REYKJAYÍK"
Arg. [minnst 60 tbl.] koatar innanlands 3 kr.; erlendii
kr. 3,50—4 sh.—l doll. Sé borgað fyrir 1. Júlí, 1 kr, afsl.
Auglýsingar innlendar: & 1. bli. kr. 1,50;
3. og 4. bls. 1,35 — Útl. augl. 33l/»°/o h»rra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýit.
Útgef.: Hlutafélagið „BeykjaTÍk“.
Afgreiðslumaður og gjaldkeri Lúövík Jakobsson,
Lækjargötu 6A (békyerzlun Guðm. Gamallelssonar,).
Talsími 86.
Ritstjóri Jónas Griiðlaugsson,
Suðurgötu 2. Talsími 199.
Ritstj. „Reykjavíkur“
að hitta á skrifstofu blaðsins í
•jsekjargötu 6A (uppi) kl. 12—2 e. h.
Talsími 36.
Heima í Suðurgötu 2 frá 4—5 e. m.
Talsími 199.
Afgreiðslum. og gjaidkera ,Rvíkur‘
er að hitfa á virkum dögum í Lækjar-
götu 6 A kl. 8—10 f. h. og kl. 12—3
og 5—6 e. h. Talsími 36.
Eins og kunnugt er, hefir herra
Sveinn Björnsson lagt fyrir alþingi
tilboð nokkurt frá hinu danska
guíuskipatélagi »Thore« í Kaup-
mannahöfn. Aðalefni þessa tilboðs
er þetta:
1. að landssjóður gerist hluthafi
í þessu félagi að 500 þús. krónum,
en félagar »Thore«-félags að 300
þús. krónum.
2. að »1 hore«-félagið selji skip
sín landssjóði fyrir 850 þús. krón.
eða fyrir það verð, sem óvilhallir
dómkvaddir menn meti, og
3. að hlutir landssjóðs í félaginu
verði forréttindahlutir.
Tilboð þetta hefir að vísu verið
nokkuð rætt hér í blöðum, og sýnt
hefir verið fram á það hæði í
»Lögréttu« og »Reykjavík«, að það
væri mesti háskagripur. Samt sem
áður er margt enn þá ótalið, sem
finna má tilboði þessu til foráttu.
og mörg atriði ónefnd, sem standa
í svo nánu sambandi við það, að
tilboðið væri ótakandi — hversu
gott sem það væri annars — fyrr
en þau atriði eru nánar íhuguð.—
Hins vegar hefir erindreki »Thore«-
félagsins hr. Sveinn Björnsson, son-
ur Björns Jönssonar, ráðherraefnis
lagt af sér »skrií« nokkur í »ísa-
fold« til þess að gylla tilboð fé-
lagsins, þótt illa haíi tekist, eins
og sýnt skal verða hér. Eru mann-
inum þessar gyllingartilraunir ekki
alls koslar láandi, því að bæði er
það, að hann hefir tekizt á hendur
að afla »Thore«-félaginu þessa fjár
og selja landssjóði lleytur þess og
svo vita allir, að maðurinn fær
stórfé fyrir þessa starfsemi sína —
varla minna en 20—30 þúsund kr.
Þar sem málið snertir Sv. Bj.
jafn mikið, bæði siðferðislega og
fjárhagslega, þá hljóta allir að láta
hans orð um það inn um annað
eyi-að og út um hitt. Hann er
ekki og getur ekki verið neitt full-
gilt sannleiksvitni i þessu máli.
Til þess að sanna þetta, mun
hér síðar verða minst á helztu
íirrurnar og blekkingarnar, sem
Sv. B. hefir látið »isafold« flytja
eftir sig um þetta mál. Munu sum
þau atriði sýna það, að maðurinn
heldur þar fram atriðum, sem litlar
líkur eru til, að hann leggi sjálfur
trúnað á. því að ráð má gera fyrir
því, að hann sé almennri skyn-
semd gæddur.
Stelnan.
Ein ástæðan fyrir því, að til-
boðið sé gott og að þingið eigi því
að taka það, er sú, að með því sé
stórt spor stigið í sjálfstæðisáttina.
Stefnan er sú, að landssjóður eigi
að taka að sér samgöngur á sjó,
að hann eigi sjálfur að eiga sam-
göngufæri sín, halda skipunum úti
fyrir sjálfs síns reikning og áhættu.
í'etta kann nú sumum að
þykja all-glæsilegt. Munu þeir
vitna til þess, að þjóðfélagið eigi
sjálft að eiga framleiðslutæki sin
og fargögn. Þetta má lengi þrátta
um. Én þótt rétt væri, þá er ekki
sagt, að sú stefnuskrá geti átt við
hér eða verið framkvæmanleg hér
á landi, sízt að svo komnu.
Fyrsl er á það að líta, að ísland
er fátækt. F*að vita allir. Auð-
mögn hér í landi eru bundin að
mestu enn. Vér höfum mjög litlu
úr að spila. En veikt og fátækt
þjóðfélag má eigi leggja sín litlu
efni í nein glæfra — eða áhættu-
fyrirtæki — og sízt þegar enga
nauðsyn her til. Það fer alveg eins
að þessu leyti um fátæka þjóð og
fátækan einstakling.
Nú munu einhverir svara því,
að riki annist þó llutninga á landi,
á járnbr^utum, sem þau láti sjálf
leggja, póstílutijipg, haldi uppi rit-
og talsímum o. s. frv. Petta geri
island lika.
Þetta er satt, en sá er munur,
að þar getur ríkið bægt öðrum frá.
Það getur iekið sér einkarétt. Svo
Iðnaðarmenn I
Munið eftir að ganga i »Sjúkrasjóð Iðnaðarmanna«,
Sveinn Jónsson gjk.
Heima kl. 6 e. m. Bóklilöðustig 10.
er hér um símann, eins og allir
vita. Þar sem ríkið hefir lagt járn-
braut yfir ákveðinn landshluta, þar
ter enginn að leggja járnbraut sam-
hliða, því að slíkt getur ekki borið
sig. Þess konar fyrirtæki eru því
að jafnaði hættulaus, oft ríkinu
stórgróðavænleg.
En þegar til ílutninga á sjó kem-
ur, getur enginn bægt öðrum frá
samkepni. Hafið er öllum þjóðum
opið og landhelgi líka til friðsam-
legra starfa, verzlunar- og siglinga.
Engri þjóð getur haldist það uppi
nú á dögum, að girða sig kín-
verskum múr, enda kemur slíkt
þeim eigi hvað sízt í koll, sem
slíkt gerir. Og engum mundi koma
til hugar, að bæja öðrum frá sigl-
ingum eða flutningi fjár og manna
hér tíl lands, þótt Iandið ætti meira
eða minna af skipum.
Samkepni við þetta nýja félag
er því fjarri því að vera útilokuð.
Hún er sjáljsögð.
Þar sem nú eignir landsmanna
eru afarlitlar — því mun enginn
neita — og það á fyrst að taka alt
að miljónar krónu láni — að eigi
nægi minna, skal síðar sýnt — og
hefir þó nauðalítil efni til úthalds
sliku fyrirtæki, svo lítil meira að
segja, að engu má skakka til þess
að alt sé fallið um koll, í saman-
burði við þau efni sem öll stærri
eimskipafélög eiga yfír að ráða, og
þar sem einmitt er von harðsnú-
innar samkepni — því að hennar
er hér von — þá sést það, að stefnan,
sem »Thore«-félagið og Sv. Bj.
ætlast til, að landið hverfi inn á,
er svo skökk og svo stórhættuleg,
að i tilboðinu liggja falin
f j ö r r á ð v i ð frelsiogsjálf-
stæði landsins.
Ástæður þessa eru:
SamkepnÍD.
Sv. Bj. ætlar að þyrla ryki í
augu þingmanna og annara með
þeirri staðhæfingu í erindi sinu
með tilboðinu, að landið fái með
því að taka tilboðinu ráð allx a far-
gagna. Hann virðist fyrst og fremst
halda því fram, að þessar 4 eða 5
íleytur, sem nýja íélagið hans á
að eignast til millilandaferða, nægi
til þess að flytja allar vörur og fólk
frá landinu og til landsins. Slíkt
er mesta firra, eins og allir vita.
Það þarf miklu meira til. Það er
ljóst, að þéssi skip flytja ekki einu
sinni 3. hluta þess, er inn er flutt
til landsins. Par af sést aftur, að
nýja félagið ræður alls eigi fargjaldi
eitt, þvi að margir fleiri hljóta að
verða um þá atvinnu. Pegar af
þessari ástæðu er staðhæfing Sv.
Bj. liin mesta fjarstæða. Þá ætlast
Sv. Bj. til þess í erindi sínu, að
ríkissjóður Dana leggi þessu nýja
félagí fé það, sem það veitir til
skipaferða milli íslands og Dan-
merkur. Sv. Bj. hlýtur þó að vita
það, að Danir geta sjálfir ráðið því,
hverjum þeir veita þetta fé. Þótt
einhver skylda hvildi á þeim til
þess að veita íslandi full ráð yfir
notkun þess fjár, þá væri sú skylda
pappírsgagn, því að hvaða ráð ætli
Sv. B. vildi benda á til þess að
þröngva Dönum til þess að full-
nægja þeirri skyldu. Hún er engin
til, og kemur þetta af þeirri á-
stæðu ekki til greina.
En þegar betur er aðgætt, þá
eru allar líkur til þess, að Danir
mundu aldrei verja þessari um-
getnu fjárhæð í þágu nýja félags-
ins hans Sveins. Sv. B. teílir í
erindi sínu með sjálfstæðishug-
myndinni. Þetta á að vera til þess,
að gera ísland sjálfstætt, slíta það
úr sambandi við Dani. Þetta
hyggur Sv. B. sjálfur líka, að Danir
mundu skilja, eftir því sem ráða
má af ummælum hans í erindi
hans til þingsins. Samt heldur
hann — eða læzt halda —, að
Danir mundu fara að styrkja nýja
félagið með fjárframlögum. Þetta
er svo ósennilegt, sem verða má.
Allir vita það, að það er eindreg-
inn vilji Dana, að halda sambandi
við ísland í lengstu lög. Hvernig
getur þá nokkrum heilvita manni
komið til hugar, að Danir fari að
styrkja félag eða fyrirtæki, sem,
eftir orðum Sv. B. á að hafa það
takmark, að leysa eða losa sam-
bandið milli landanna?
Af þvi, að Danir vilja halda
sambandi milli landanna, vilja
þeir auðvitaö halda í skilyrðin til
þess, að samband haldist. Eitt
tyrsta skilyrðið, er einmitt sam-
göngur og verzlunarskifti milli
landanna, Danmerkur og íslands.
Danir hetðu fulla ástæðu til þess,
að ætla, að þetta nýja félag mundi
lítt sinna þeim óskum, heldur t.d.
reyna til að einangra Dani írá öll-
um verzlunarviðskiftum við ísland,
að því leyti, sem unt væri. Þess
vegna væri það einmitt til hags-
muna fyrir Dani, að koma nýja
félaginu fyrir kattarnef, og þeim
væri það satt að segja ekki láandi
eftir þau skifti, sem farið hafa
fram nú fyrir skemstu milli meiri
hluta íslenzkra stjórnmálamanna
og Dana.
Af þessum ástæðum liggur nær
að ætla, að Danir mundu veita
skipaferðastyrkinn öðru félaginu,
eins og áður hefir verið. Petta
féjag er Sameinaða gufuskipafélagið.
Og það er ekki líklegt, að Danir