Reykjavík - 30.11.1909, Qupperneq 1

1R fc ] a v í k.
X, 57
lítbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
P
riðjudag 30. Nóvember 1909
Áskrifendur í b æ n u m
yfirlOOO.
X, 57
Danska byrjendabókin.
Einhver „Kennari11 hefir skrifað ritdóm
um bók okkar Jóhs. Sigfússonar í síðastatbl.
„Rvíkur“. Kann ég honum þakkir fyrir þær
aðfinslur, sem vit er í. Er ekki vanþörf að
geta þess strax, því að nógu margt mun það
verða, sem ég vanþakka honum áður en
lýkur. Vel hefði t. d. mátt geta um mis-
muninn á rnen og end, den ene og den
aildeil og jatnvel hvor og hvad, og hefði
ég að líkindum gert það, ef ég hefði munað
eftir því i svipinn. Annars finst mér
„Kennari“ gleyma því helzt til oft, að bókin
er ekki nema 10 arkir alis og málfræðin
mátti alls ekkt bera leskaflana ofurliði.
Verður þá alt af nokkuð álitamál hvað
taka eigi og hverju sleppa.
Mér finst óþarfi að fjöiyrða um málfræðis-
ágripið. því að hann telur það þó bæði fyrst
og siðast með kostum bókarinnar. Skal þess
þó getið að um margt er ég honum ósam-
dóma, og ekki finst mér hann alt af rækja
starf sitt nðgu samvizkusamlega, jafn harð-
lega og hann ámælir öðrum ritdómurum,
t. d. þegar hann álaear okkur fyrir að hafa
slept að greina sundur merkingarnar jeg
har kört og jeg er kört. Um það er þó
heillöng neðanmálsgrein á bls. 29 og þar
reynt að lýsa aðalmorkiugunum. Likt er
að segja um fleiri aðfinslur.
Hljóðfræðiságripið fær harðastan dóminn.
Telur „Kennari11 það mjög svo gallað og
ófullkomið og mikla spurning, hvort ekki
hefði verið betra að sleppa því alveg. —
Ég veit ekki hver þessi „Kennari“ er, þó
virðist einkum fyrri greinin benda á það,
að höfuudurinn sé einhver kennaranna við
„Mentaskólann“, og þykjast sumir þekkja á
því fingraför dönskukennarans, mag. art.
Ágústs Bjarnasonar. Ég á háif bágt með
að trúa því að aðal-dönskukennari landsins
sé jafn-illa að sér í dönskum framburði og
heimildarritum þess efnis eins og höfundur
þessarar greinar, en hann er svo bágborinn,
að mig stórfurðar á, að hann skyldi þora
að minnast einu orði á hljóðfræðina. —
Skal ég nú sýna fram á það, að aðfinningar
hans eru litilsvirði eða verra en það:
1. Ekki skal ég reiðast „Kennara“ þó
honum falli betur orðið hngkkhljód en
hljóðrof (=Stöd), en saklaust er að benda
honum á, að mitt orð hefir þó það til síns
ágætis, að eitthvert vit er í því, hitt orðið
er vitleysa: „Stöd“ er ekki hljóð, hvorki
hnykk/i//ód né annað (skárra væri hljóð-
hnykkur).
Einna veigamest finst mér það sem
„Kennari11 segir um prentvillurnar, og sýnir
það, að hann er líklega talsvert natinn við
að lesa prófarkir. Og fallist get ég líka á
það, að reglurnar um hljóðrof séu lítjls-
virði, þvi að hljóðrof er svo vandlært, bæði
hvernig eigi að segja það og i hvaða orð-
um og orðmyndam eigi að nota það.
Þannig verður veslings „Kennara“ sú skyssa
á, að nota orðmynd, sem að mínu viti og
mér fróðari manna er hljóðrofs/aas (læse),
egar hann er að fræða okkur um, hvernig
ezt sé að tákna það. Ske kynni að hann
hefði sloppið við þá villuna, ef við hefðum
táknað hljóðrof í bókinni. En ekki fæ ég
annars séð, að neitt vit væri f að eltast við
að tákna hljóðrof í byrjendabók, því að
„Kennara11 ætti ekki að vera ókunnugt um
að mörg eru þau orð í dönsku, sem ýmist
fá eða fella niður hljóðrof þegar endingar
bætast við, og væri það Ijóti eltingaleikur-
inn í bók, sem aðallega er ætluð börnum.
En því taldi ég upp helztu reglurnar um
hljóðrof, að mér fanst ekki ég geta slept
algerlega jafn merkilegu atriði úr danskri
hljóðfræði.
2. Kennarinn segir: „Alveg er rangt, að
danskt tt líkist ísl. ó í orðum eins og Hul
(fbr.: húll) og Unge fbr.: únge; ónge er
argasta mállýska)11.
Það sama er að segja um þessa aðfinning
„Kennari“ eins og þær sem á eftir koma,
að ekki eru þær annað en staðhæfingar,
sannanalausar, og gæti ég með sama rétti
látið mér nægja, að fullyrða að allar stað-
hæfingar hans væru vitlausar, og væri sjálf-
sagt ekkert ósanngjarnt að ætlast til að
menn treystu eins vel nafni minu og dul-
nefni „Kennara“; en ég skal gera betur,
Eg skal sanna, að ég hafi rétt fyrir mér með
tilvitnunum í beztu heimildarrit, sem til eru
um danskan framburð, meira verður varla
heimtað. — f „Kortfattet Dansk Lydlære af
Verner Dahlerup og Otto Jesperson stend-
ur skráð berum orðum (bls 10). að stutt 0-
hljóð (þ e. danskt o, likt isl. stutlii o) sé
skrifað, stundnm o (Onsdag), en oftast u
(t. d. Hlllt). — Enn fremur segir próf.
Jespersen (Fonetik § 348) um u í orðinu
Hul, sem hann hljóðritar þannig: hol,
þegar það sé sagt, sé lengra bil milli
Varanna og tungan fjter gómnum on þegar
sagt sé íi. Sama hljóð segir hann t. d. að
sé í orðunum Ost og Bonde. Mér þætti
gaman að vita, hvort „Kennari“ heldur þvi
Fram i fullri alvöru, að segja beri orð með
ti-híjóðíl — f nýrri dansk-þýzkri orðabók
eftir 2 danska menn, Mohr og Anker Jen-
sen, er orðið Unge hljóðritað þannig eftir
framburði: ó’ng-e, og í hljóðskýringunum
framan við sagt, að Ó’ tákni sama hljóð og
O i þýzka orðinu solid. Ef „Kennari11 kann
nokkuð í þýzku, þá veit hann líklega, að
ekki er sagt lí í því orði.
Hver hefir þá á réttara að standa, ég eða
„Kennari11 ?
3. „Kennari“ segir: „Ekki er það heldur
rótt, að cev í rikismálinu danska sé borið
fram sem eú. Hœvn er ef til vill borið
iram heún i jósku og öðrum mállýskum, en
þó tíðast: hevn«.
Albr merkir hljóðfræðingar danskir, sem
ég veit um telja œv (t. d. i Hævn) tvíhljóð
(ekki tvö hljóð, e-j-v) ogmeðal annars segja
þeir Jespersen og Dahlerup (bls. 32 að seinni
hluti tvíhljóðsins sé millihljóð milli dansks
n og o (ísl. ií og oií). Þeir segja sama
hljóðið í orðunum havne og hœvne, og
þætti mér gaman að heyra „Kennara“ bera
fyrra orðið fram þannig: h-j-a-þv+n-fe;
býst ég við, að hann mundi kveinka sér við
að gera það. — Að segja hevn er því „svo
fráleitt, að það nær engri átt“, svo að ég
taki mér orð »Kennara„ i munn.
4. „Kennari“ segir: „Alveg er lika frá-
leitt í kenslubók að koma með aðra eins
mállýzku og þá, að bera b fram sem v.
Mentaðir Danir myndu naumast vera þakk-
látir manni fyrir að kenna slíkan framburð
(köbe=köve; gabe=gave)“.
Þess ber fyrst að gæta, að „Kennari11
segir ekki rétt frá; í bókinni stendur (bls.
5), að b sé oft borið fram líkt og v, og vona
ég, að ég geti fundið þeim orðum mínum
stað: Um orðin köbe, gabe o. fl. segir
próf. Jespersen (Fonetik § 168), að þegar
menn í dönsku ríkismáli beri ekki fram b
í orðum þessum, muni allur þorri manna
(det overvejende Flertal) segja v. Má hvorki
telja Jespersen né neinn úr þessum hóp
meðal mentaðra manna, mér er spurn?
5. Þá kemur rúsínan hjá „kennara“ : „Þá
trúir lesandinn naumast augum sínum, er
hann á (bls. 7) les: „Kurv (frb.: kor)“. Þetta
er sve fráleitt að það nær engri átt. Kurv
er borið fram annaðhvort koúrv eða korT ,
rceð því að tæpa á v-inu“.
Má ég fyrst benda „kennara11 á það, að
ekki er mikill munur á hans framburði og
mínnm þegar hann tæpir á v-inu? Og
skyldi „kennari“ trúa sínum eigin augum
ef hann sæi þennan „fráleita11 framburð í bók-
um eftir merka danska menn? Þá gæti
ég nefnilega sýnt honum fram á, að fleira
er rétt en það sem hann hefir heyrt. í orða-
bókinni, sein ég nefndi áðan, er framburð-
ur orðsins Kurv táknaður þannig: kárj[w];
ö er sama hljóð og i þýzka orðinu Sonne,
og þvi ekki = oú; / táknar hljóðrof og []
táknar að sleppa megi eða bera fram w
(— v) eftir vild. — Hvar er þá fjarstæðan?
Ég valdi þann framburðinn, sem ég hafðí
oftar heyrt, miklu oftar, og lái „kennari“ mér
þad ef hann getur.
Þetta er nú það, sem „kennari11 segir að
ég hafi skakt táknað, og vona ég að menn
hafi nú skilið, hve mikils virði þær aðfinn-
ingar eru. Betur má ef duga skal, „kenn-
ari“ góður!
Þá segir hann, að margt hafi fallið úr,
nefnir raunar ekki nema þrent. Það er
satt, en fátt óviljandi, heldur flest viljandi.
Hljóðfræðiságripið Varð að vera stutt og því
mörgu að sleppa, og það ýmsu, sem mér
finst meira um vert en dæmi „kennara“.
Ætli t. d. ekki væri þörf á einhverju frem-
ur en að segja frá því, að e og œ á und-
an ng og iiA' sé = ei? Því hvernig ber-
um við í islenzku e fram áþeimstað? Eins
og ei, auðvitað (enginn)! „Kennari11 gerir
ekki ráð fyrir að íslenzkan hafi þar nein
áhrif, en gerir talsvert úr því, livílík hætta
stafi af henni við framburð orða eins og
Kejser, gengælde. Það er ekki samkvæmni.
Líklega hefði mátt geta um síðara atriðið,
en varla ónýtir það eitt ágripið!—Þá kem-
ur „kennari“ loks með reglu, er hann láir
okkur að hafa slept Satt er það, að „æði
auðveld11 er hún, en gallinn er bara sá, að
hún er ekki 1'étt! Eftir henni ætti t. d. að
segja höne (Höne), göre (göre), cu — brul
(Bröl). þann greinarmun kann ég illa við,
og ég býzt við að fie.iri segi hið sama (sbr.
lika Jesp. Fonetik § 341 . Um orðin före
og föde segir Jespersen (§ 339) að mis-
munurinn á ö-unurn sé sára-lít-'ll (aldeles
ubetydelig) og táknar hvorttveggja með
sama tákni, en eftir reglu „kennara11 ætti í
fyrra orf)inu að vera ö, en þvi síðara u. I
orðinu Onske ætti samkvæmt reglu „kenn-
ara“ að segja ö, en réttur framburður á
því orði er línske o. s. frv.
Þetta eru nú allar aðfinningar „kennara11
og varla trúi ég, að mönnum finnist þær
rýra ágripið til muna. En trúað gæti ég
að einhverjir hefðu gott af ágripinu, þótt
lítið só og ófullkomið, að minsta kosti „kenn*
ari“.
Jón Ofeigsson.
Svar frá Kennara keniur i næsta blaði.
LÁRUSFJELDSTED,
yflrréttarmálaflntningsmaður
I.ndijargnlu tí.
Heima kl. li—12 og 4—5.
Markús Þorsteinsson
Frakkastíg 9 — Reykjavík
selur hljómfögur, vönduð og ódyr
—- Orgel-Harmonia. ---------
Egg-sápa
eins góð eins og
nig-Siípan, st. 30 aura.
H/F Sápuhúsið, Sápubúðin,
Austurstræti 17. f Laugaveg 40.
LESIÐ!
Hérmeð leyfi ég mér að tilkynua heiðruð-
um almenningi, að hér eftir tek ég að mér
pantanir á Legsteinum, stólpum kringum leiði,
tröppum og m fl. sem að grjótvinnu lítur.
Alt fyrir lægsta verð.
Virðingarfyllst.
3 Klapparstíg 3
Guðm. Kr. Þorkelsson.
Steirthöggvari.
Vetrarstúlka óskast nú þegar.
Afgr.m. vísar á.
(

Talsími 244. Lindargötu 41.
)
I

Selur:
Saltað S;iuð;ikjöt —
norðlenzkt — góða Ksefu
Ágætt ísl. smjör, )
rililing- og reykt |
lijöt. )
)
i kanka-Dó

Innan skamms mnn fást í bókaverzl-
unum:
Merkileg skáldsaga
eftir eitt stórskáld Breta og
ein lítil frásaga
eftit einn merkasta rithöfund Þjóðverja.
Úrsmíðastoían
r>irus;lioltsst.;i, Rvílc.
Hvergi vandciðri úr,
Hvergi cins ódijr.
Fullkomin áhyrgð.
Stefán Runólfsson.
Þorsteinn Sigurdsson
skósmiður á Laiujaveginum
hefir gert almenningi góðan greiða,
með því að lcoma til leiðar lækkun á
inu afarháa verði á skósmiðsvinnu,
sem nú heflr verið undanfarið, fólk
mun því óefað láta hann sitja í fyrir-
rúmi með vinnu, eins og hann getur
á móti tekið.
€ggert Claessen,
ylirréttarmálaflutiiingsniaður.
Póstlnisstr, 17. Talsími 10.
Venjulega heima kl. 10—11 og 4—5.
cfiogi dirynjólfsson
yfirréttarmálaflutningsmaður.
Bankastræti 14.
lleima Kl. I»—1 41/*—51/*.
Fundin næla, (merkt). Vitjist L: uga-
veg 50 B.
Grammoplioiis-nálar
nýkomnar. Laugaveg 63
Jóh. 0gm. Oddsson.
Skautamenn
Og
- konur!
Pið fáið ekki að eins
8 k a u t a ii a
sjálfa, heldur einnig:
Skanta-litiíui*,
—»— -peysui*,
— »— -trella,
—»— -vetling*a og
—»— -lilílnr*
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Skrifborð
-Kommóður-Rúm-
fatnaður og fl. selt með
afslætti og mánaðarafborgun hjá
Jóh. Jóhannessyr I
Laugaveg 19.
Allar íslenzkar
Sögu- og Ljóðabækur
keyptar fyrir p e n i n g a sam-
stundis hjá
Jóh. Jóhannessgni
Liwgaveg 19.
N o k k u r
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦
♦ —
♦
♦íbúðarhúsf
^ sem aðeinsh'. ila á veðdeildarl., ^
♦ vill undirritaður kaupa frá í dag ♦
^ til 1. Febrúar 1910. ^
X Jóh* Jóhannesson X
♦ Laugaveg 19. ♦
♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦