Reykjavík - 04.12.1909, Qupperneq 3

REYKJAVÍIv
231
vr
yðar jafnan hvítu sem snjó
meö því aÖ nota ávallt
Sunlight sápu.
LeiÖbeiningar viÖvikjandi notkun
sápunnar fyigja hverri sápustöng.
eins og áhrifssögn og mismunurinn er tíð-
ast allur annar en höf. vill gefa í skyn.
Dærni: Ihm har körl hele Vejen (þ. e.
ekið, en ekki t. d. gengið o. s. frv.) ^>g:
hail er kört (= ekinn á stað). Petta skift-
ir auðvitað litíu, en bezt hefði verið að hafa
skilgreininguna rétta, úr því farið var að
gera hana.
Þá kemur höf. að viðkvæmasta blettinum,
hljóðfræðinni, og hyggst nú að vega hart
og títt. En honum ferst þetta eitthvað svo
óíimlega, að vopn, þau er hann beitir, snú-
ast alla jafna gegn honum sjálfum og styðja
því fremur mitt mál en hans. Er ég höf.
þakklátur fyrir það, þótt ekki hafi það verið
tilætlun hans.
Auðvitað byrjar höf. á því að bregða mér
um, að ég sé svo illa að mér í dönskum
framburði og þekki svo lítt heimildarritin
fyrir honum, að sig stór-furði á, að ég
skyldi þora[!) að minna-st einu orði á hljóð-
fræðina. Miklir menn erum við, Hrólfur
minn!
Mig langar nú satt að segja ekkert til að
fara í mannjöfnuð við höf. slíkrar greinar.
En það hygg ég þó, að ég með dvöl minni
í dönskum skólum og langvistum mínurn í
Danmörku hafi notið betri fræðslu í dönsku
en hann nokkru sinni hefir átt kost á, og
að framburður minn muni því ekki vera
lakari en hans(!). En að því er til heim-
ildariitanna kernur, munu menn sjá það,
um það er lýkur, að ég fer öllu samvizku-
samlegar og betur með þau en þessi háttv.
höf.
Skal ég svo svara nokkrum af mótmæl-
um hans.
,l</. 1. Höf. getur alls ekki skilið það,
að otðið „hnykkhljóð" — sem ég raunar
alls ekki hefi búið til, en tekið úr bók þeirra
Þorleifs og Bjarna — geti táknað hljóð,
sent hnykkur er á, eins vandalaust og það
þó er að skilja slíkt. En „hnykkur" er
betra en „rof“, því að undir hnykknum er
inn rétti framburður kominn. — Næsta
skref höf. er — dánumannlegt! Þótt hann
viti, að ég er að ritdæma „hljóðrofs“-kafla
hans og taki þaðan eitt dæmið: lceser, sem
hann táknar sjálfur með hnykk (sbr. bls. 3
og heimild höf.: Kortfattet dansk Lydlære,
bls. 27) notar hann sér það, að „r“ hefir
fallið úr grein minni annað hvort við setn-
inguna eða við prófarkalesturinn og segir
mig hafa gert þar skyssu. Skyssan er nú
í raun og verti engin, því að síðan farið
var að hafa eintölumynd sagna í fleirtöl-
unni, er hnykkurinn vitanlega llka viðhafð-
ur þar. (Jeg lœser — vi lœser). — Auð-
vitað ætlaðist ég ekki til, að höf. táknaði
„hljóðrofið" alstaðar, en það var blátt áfram
nauðsynlegt að taka það fram um sum eins
rituð orð, . 2111 eru sitt hvorrar merkingar
og geta því valdið meiningamun, ef hnykks-
ins er ekki gætt. Dæmi: saa (— ég sá) og :
saa (=svo), vcd (= ég veit), en: ved (með),
erð sem er svo altítt, að menn flaska á.
En höf. hefir liklegast ekki fundið til þarf-
arinnar, af því að hann hefir ekki þekt hana.
Ad. 2. Þá komúm við að sárasta kauni
höf., þessu ísl. ó, sem hann vill pota inn í
orð eins og tíul og Vnge. Og þar veifar
bann nú próf. Jespersen í ákafa. Mér er
ánægja að taka upp orð höf. til þess að
sýna mönnum, hvernig hann fer með heim-
sld sína og hvernig hann ætlar að fara að
•sanna nrál sitt. Gái menn nú að : „í ,ICort-
fattet dansk Lydlrere af Verner Dahlerup
og Otto Jespersen1 stendur skráð berurn
orðum (bls. 10), að stutt o-hljóð (þ. e.
danskt o, líkt ísl. stuttu ó) sé skrifað stund-
um o (Onsdag), en oftast n (t. d. Hul!)“.
Það gerir nú auðvitað lítið til, þótt höf.
skekki ofurlítið þýðinguna, þv( í dönskunni
stendur: oftere, en ekki: som o/test. Hitt
cr verra, að höf. hefir ekki hugmynd um,
hvernig hann á að fara að sanna mál sitt.
Því að hvar segir Jespersen, að hljóðið llk-
ist ísl. stattu ó ? Hann segir það auðvitað
hvergi; en hr. J. Óf. bœtir því sjálfur inn
i orð hans milli sviga! Og svo þykist
hann hafa sannað mál sitt með orðumjesp-
ersens! Þetta nefnist rökhnupl (d: Til-
migelse) og þykir ekki heiðvirðra rnanna
háttur.
Getur vel verið, að það hafi ekki verið
aliskostar nákvæmt af mér, að hljóðtákna
þessi tvö orð: tí'Ul og Vnge með ú;enþað
var þó miklu nœr sanni en það sem höf.
segir, að það líkist ísi. ó, því að það er
hrein og bein vitleysa. En við skulum nú
láta aðra skera úr þvt, hver hafi þar á rétt-
ara að standa.
Kr. Mikkelsen, sérfræðingur sá í danskri
tungu, sem kenslumálaráðuneytið danska
hefir stuðst við nær því einvörðungu nú um
langan aldur og allir dönskukennarar hafa
hingað til talið sjálfsagt að fara eftir, segir
í ,l)ansk Sproglœre, Haandbog for Lærere
og Viderekomne' Kbh. 1894, bls. 16 og 17,
XV, 1 og XVII: „Oldn. o (kort O Lyd)
.= o(u)“ og „Oldn. n (kort U-Lyd) = dansk
ojilj". En þetta þýðir, að fornnorrænt eða
ísl. stutt o í orði eins og hola og ísl. stutt
u í orði eins og tingi verði á dönsku að
o(ú). Og hvað þurfum við svo framar vitn-
anna vi ð ? IIul á þá að bera fram: hoúl
og Unge: oúnge, en hvorki hóll né óixge.
Enda munu allir skynbærir menn nerna hr.
J. Óf. fallast á þetta. En þá ber að hljóð-
rita orðin, sem hann spyr um, þannig: Ost,
frb: oúst, og fíonde, frb: boúnde, en hvorki:
óst né: bónde. Þess skal ennfremur getið,
til þess að sýna, hve vandlega höf. fer með
heimildir sínar, að einnig Jespersen (Fone-
tik Sj 348) telur þetta millihljóð náigast ú-
hljóðið. („lidt hævet mod [u] stillingen").
Og hver hefir þá á réttara að standa, ég
eða J. Óf. ?
Ad. 3. Þá heldur höf. því enn frarn, að
hljóðrita beri Ilœvn á ísl.: heún, af því að
danska hljóðtáknið sé eu. En ætti þá ekki
líka að hljóðrita tíavn á ísl.: haún, tíöj á
ísl: haai o. s. frv., úr því að þetta eru
dönsku hljóðtáknin ?! En því er nú ver og
miður. að það sem höt. heldur fram, er
elcki einu sinni rétt. Sjálfur lærifaðir hans
Jespersen segir semsé, að þetta v-hljóð „sé
millihljóð milli dansks u og o (ísl. ú og'
oií!" eflir því sem höf. segir (og taki menn
nú eftir að hér hljóðtáknar höf. sjálfur danskt
« sem ú og danskt o með oá !). En hvernig
getur hann þá fer.gið af sér að hljóðtákna
v með breiðu ísl. íí ? Ætli börn og byr-
jendur fari þá ekki eftir því, sem hann sjálf-
ur segir, og beri það fram: he-j-ún ? En
það væri dálaglegur framburður. Höf. hefði
að minsta kosti átt að draga úr «-inuáein-
hvern hátt, úr því hann vildi hafa það, og
liljóðrita það: heun. Annars geta menn
reynt að bera eu, eins og vitaniega á að
gera, fram sem eill hljóð og vitað hvort
það verður ekki að ev. Menn rita t. d.
bæði /tíiropa og Ewropa, en bera hvort-
tveggja fram með e«-h!jóði. Sannar það
ekki mitt mál?
Ad. 4. Þá hefir höf. einnig upp orð
Jespersens út af aðfinningum mínum áfrb.:
kbve og gave. Og hvað segir hann? Að
„þegar menn i dönsku ríkismáli beri ekki
fram b í orðum þessum“, — sem auðvitað
er hinn rétti framburður, -— ja, þá segi
menn v. Vitanlega! Pegar menn bera
ekki rétt fram, þá tala menn mállýzku! En
ég var einmitt að leyfa mér að finna að
þeirri óhæfu að vera að kenna mönnum mál-
lýzku í byrjendabókum. Og það ætla ég
að vona að þetta sé, eftir orðum Jespersens
að dæma, eins mikla skömm og mentaðir
Danir líka hafa á þessum framburði.
Ad. Loks hefir höf. gert mér mikinn
greiða með aths. sínum við þetta makalausa:
kor sitt. Hann sýnir af því hljóðtákns-
tnyndiua: Kor j w] og segir, að | merki
hnykkinn á orðinu og [ ], tákni, að sleppa
megi v eða halda því. Eg hefi nú spurt
mentaðan danskan mann að þessu og hann
segir, að v muni sjaldan slept, nema þá
helzt af gömlu fólki, en hnykknum aldrei.
F.n hvað gjörir þessi virðulega byrjenda-
bókar-höf. ? Hann sleppir hvorutveggja, svo
að orðið rennur alveg saman við annað
danskl orð: Kaar. Því vildi hann þá ekki
leggja smiðshöggið á vitleysuna og segja t.
d., að danska orðið Spill'V skyldi bera
fram: spor?
Já, ég hefi spurt mentaða Dani og ísl.
hér í bæ um, hvort aðfinningar mínar væru
ekki réttar, og þeir sem ég hefi talað við,
hafa allir talið þær hárréttar. Allir hafa
þeir talið það jafn fráleitt að segja: hóll,
ónge, he-\-ún, gave, kave og kor! og hafa
hlegið að þessari nýtizku hljóðritun. En
ekki get ég að því gert, þótt hr. J. Óf.
sárni þetta.
Þannig hefi ég þá rekið höf. á stampinn
( öllum mótmælum hans. En það er þó
svo að sjá eins og honum þyki leiit, að ég
hafi ekki fundið fleira að hljóðfræðinni. Ég
vildi auðvitað ekki hrella manninn um skör
fram, en hefði kannske getað það. Þannig
tel ég það t. d. ekki rétt að kenna mönn-
um tæpitungu á málinu, áður en þeir hafa
lært ríkismálsframburðinn; að kenna mönn-
um t. d. að segja: bli og gi, áður en þeir
læra að segja: blive og gwe. Og því þá
að hætta við hálfbúið verk og kenna mönn-
um ekki líka að segja: ta'r og la'r, la’ og
/«’ og ha’ 0. s. frv. ?
Orð mín um það, að eins vel hefði mátt
sleppa hljóðfræðiságripinu voru sprottin af
þeirri skoðun minni og margra annara, að
ónákvæmt og óvarlega samið hljóðfræðis-
ágrip sé oft verra en ekkert.
Ekki reiðist ég höf. fyrir það, þótt hann
vilji ekki þýðast reglu mína um framburð-
inn á ö og a. En lilægilegt er það á vör-
um málfræðings að telja reglu ranga, þótt
hún hafi örfáar undantekningar, sem auðvelt
er að benda á. Ef rúmið í blaðinu leyfði,
gæti ég sagt höf. all-kýmilega sögu af því,
hverstt meinlegt það getur verið oss ísl. að
kunna ekki að gera greinarmun á ö og 0 í
dönskunni. En ég verð nú að sleppa því.
Þegar ég nú að lokurn lít yfir fyrri grein
mína, virðist mér fátt ofmselt í henni annað
LÁRU .TELDSTED,
yflrréttarmálnflntningsmaður
I.n'kj arg'itt tt li.
Heima kl. 11—12 og 4-5.
Markús Þorsteinsson
Frakkastig 9 — Reykjavík
selur hljómföfliir, vönduð og ódýr
Orgel-Harmonia.
en það,,að kostir bókarinnar séu yfirgnæf-
andi. Eg var búinn að sleppa upphafinu
að ritdóminum, áður en ég var búinn að
lesa bókina nógu vandlega og var nógu
meinlaus til þess að lita þessi ummæli halda
sér. En síðan hefi ég lesið bókma ofau í
kjölinn og rekið mig á ýmislegt, sem mið-
ur fer. Hvað segja menn t. d. um það, að
Æg = fuglsegg sé í flt. á dönsku: Ægge !
(sbr. bls. 138, aths. við 15. leskaflann).
Naumast getttr þetta verið prentvilla: set-
jararnir eru ekki vanir að bæta við oröin,
en er annaðhvort sprottið af vanþekkingu
eða vangá. Ég vil nú ekki vera svo ill-
gjarn í garð höf. eins og hann í minn, að
halda að hann viti ekki betur, en það fer
þó einhvernveginn illa á þessu í byrjenda-
bók og þatf að lagfæra ið bráðasta nteð
öðru fleira. Og þetta segi ég í góðu skyni,
en ekki illu.
Hr. Jón Ófeigsson hefir sýnt það með
byrjendabók, þeirri sem hann hefir samið í
þýzku og er honum til sóma, eftir rnínu viti
að dæma, að hann er full fær um að sernja
góðar kenslubækur á sérsvæði sínu. Én
hann má samt sem áður ekki vera svo við-
kvæmur, sem hann hefir verið að þessu
sinni, þótt menn beini athygli hans að því
sem þeir hyggja að vera muni réttmætar
aðfinningar. Óg skal ég svo láta úttalað
um þetta mál.
Agúst Bjarnason.
Kmli. 't. Des. kl. 2 siðd.
t Maria prinsessa dáin.
Hvað er að frétta?
„Fj.konaní£. Eigendur hennar héldu
fund á Miðvikudaginn og var þar jafn-
aö niður á þá skuldum hennar, og
komu 400 kr. á hvern þeirra að borga.
Hve margir þeir eru, er oss eigi full-
kunnugt; en heyrt: höfum vér að þeir
myndu vera 30—40. — Auk þess
gerðist hr. Einari Hjörleifssyni að borga
3000 kr., fé sem inn til hans rann
meðan hann var ritstjóri og afgreiðslu-
maður blaðsins og heflr staðið inni
hjá honum síðan — sjálfsagt á vöxt-
um.
Síðan var húðarbykkjan í fyrradag
gefin nýju félagi, sem séra Jens í
Görðum er formaður fyrir, og ætlar
það að halda líflnu i henni vetrarlangt
eða árið, sem kemur, ef vel tekst til.
Taumana á að leggja í hendur
landvarnarmanni, hr. Ben. Sveinssyni
alþingismanni, sem ásamt Ara varð
banamaður „Ingólfs"; en þjóðræðis-
hetjan í Görðum mun væntanlega
halda um hendur landvarnarmannin-
um.
Norðangarðui’ með ofurlitlu frosti
hefir gengið nú nokkra daga.
Húsbóndi Guðm. Erlendssonar
sauðaþjófs biður þess getið, að hann
hafi ekki farið með gærurnar niður í
sláturhús „fyrir Guðmund Erlendsson"
(heldur sjálfan sig, því að hann hafi
fengið þær með kindunum upp í skuld
hjá G.), og að hg,nn kannist ekki við
að hafa sagt ósatt til um eiganda
kindanna, sem gærurnar voru af, held-
ur hafi hann lagt þær inn ásamt gær-
um frá öðrum manni.
f gær er með langa
sögu af „banka-farganinu". Líkir hann
þar mótmælafundi Reykvikinga nú
við bændafundinn sæla 1905, nema
hvað fjölmenni var nú margfalt. —
Hefði iíkt verið, þá hefði það ekki
verið annað en að gefa Birni Jónssyni
að bragða á lyfl, þvi sem hann sjálfur
hafði byrlað.
En hér var alt ólikt. Hér fór alt
fram með siðsemi og spekt af hálfu
mótmælenda. Það hafði verið brýnt
fyrir þeim fyrirfram, að fára að öllu
sem gætnir, spaklátir og stiltir borg-
arar, gefa ráðherra gott hljóð, ef hann
vildi svara ávarpinu, en vera með
Egg-sápa
eins góð eins og
rúg-sápan, st. 30 aura.
H/F Sapuhúsið. Sápubúðin.
Austurstræti 17. Laugaveg 40.
engin óp eða óhljóð. -— Það vóru inir
leigðu götudrengir ráðherra, sem gerðu
óp og óhijóð, og það eitt kom á stað
ópunum „Niður með r.iðherrann!"
Annars er „Þjóð.“ ekki frá því, að
„ráðstafanir stjórnarinnar hafi reri-ö
óþarfiega harkalegar og misráðnar“,
en vill þó ekki kveða beint upp neinn
dóm urn það fyrri en á næsta þingi.
Þangað til á þjóðin að dragast með
þennan mann í embætti, sem óhæf-
unum og axarsköftunum rignir niður
frá í sífellu.
Hvað verða þau orðin mörg um það
er þing kemur saman eftir l1/* ár?
Því að fyrri en í Maí 1911 cetlar
Björn ekki að kveðja til þings. Það
var kunnugt þegar í vor, að í þiDglok
barði hann það fram til samþykkis á
flokksfundi, að ekki yrði kvatt til
þings á lögmættum tíma, heldur frest-
að þingi um 3 mánuði, svo að þing-
setutími þeirra sem nú eru konung-
kjörnir þingmenn, vevði útrunninn, en
hann geti iátið útnefna nýtt konung-
kjörið þinglið, því að hann sá á síðasta
þingi, að minnihlutinn gat haft þau á-
hrif á skynsemi og drengskap beztu
manna i meirihlutanum, að Björn varð
stundum að lúta í lægri hiuta með
háska-ráð sín. tíbr. þingræðu-prent-
unarmáiið, kaupin á Thoiefél.-skipum,
farm.-gjaldið o. fl.
Þessi mikli þjéði'æðísgavpur treystir
ser ekki til að stjórna nema ineð
konungkjörnu liði.
Gæzlustjórar vevða nú skammlífir
við Landsbankann. Þeir Karl Einars-
son og Magnús Sigurðsson hafa uú
sagt af sér, en í þeirra stað eru settir
skrifstofustjóri Jón Hermannsson og
Hannes aiþin. Þorstninsson. Yið það
er auðvitað ekkert að athuga. Þeir
eru báðir ráðvandir menn.
Leidrétting.
Misskilningur hefir það verið mjög
mikill, sem komið hefir fram í yfir-
lýsing þeirri, er ég sendi „ísafold“
29. f. m. út af Lækjartorgsfundinum,
og sem stafar af því, að ég hafði ekki
mætt með öðrum fundarboðendum til
að ræða um tilhögun fundarins.
Fleiri hundruð manns höfðu auðvit-
að verið reiðubúnir til að skrifa undir
fundarboðið, en eftir ástæðum þótti
ekki taka því, að birta þau á fundar-
boðinu; þessi 17 nöfn voru látin nægja,
sem sýndu Ijóslega, að hér kom ekk-
ert flokksfylgi fram.
Tilhögun fundarins virðist því eftir
ástæðum að hafa verið heppileg bæði
hvað snertir framsögu og tillögu, þar
sem það líka sýndi sig, að mótmæli
komu engin gegn því.
Að tillagan var ekki borin undir at-
kvæði iiggur auðvitað í hlutarins eðli,
þegar tekið er tillit til fundarboðsins
og fyrirfram ákveðinnar ætlunar fund-
arins, og verða því ummæli mín þar
um sem bygð á ókunnugleik á undir-
búningi malsins.
Að Knud Zirnsen eða Lárus H.
Bjarnason lagaskólastjóri hafl fengið
mig til að skrifa undir fundarboðið, er
alger misskilningur; yfirlýsing þeirra í
þvi efni er alveg rétt, enda er það
hvergi sagt berum orðum. Hins vegar
var mér kunnugt um, að þeir stóðu
báðir framarlega í þeirri hreyfingu.
Reykjavík 4. Des. 1909.
Matthías Þórðarsoa.