Reykjavík - 23.04.1910, Blaðsíða 2

66
REYKJAVÍK
t\íBgar birgð
ffi
O:
»
Q*
zn
cd,
pT
t=
CD
a
CD
CD
ö
P
Ox'
KAUPANGUR
Lindarg. 41. — Talsími 244
Með síðustu skipum hefir verzl. fengið mikið
af alskonar nauðsynjavörum, þar á meðal Rexið,
sem allir vilja borða og afbragðsgóðar 14ar<öfl«u*.
Fóðurmjöl er hvergi jafn gott.
Yerkinannaskónum þarf ekki að fýsa. —
Nokkur”pör eftir. Miklar birgðir með næsta skipi.
Le^ghlífar. — Sterkar. — Fallegar og ódýrar.
Enníremur hefir verzlunin ávalt mikið til aí
I
isl. vörum svo sem norðlenzku Sauðakjötí,
I4æfu og Smjöri, Núna sem stendur nýtt og
ifoit Smjör.
ialtmeti allskonar.
SvQÍíamann og 6orgar6úar!
Munið eftir að sneiða ekki hjá verzluninni
Kaupangur.
Sparaðu skildinginn þá kemur dalurinn.
>
Ov
CD
»—>•
a
c/a
QTQ
Os
P
<1
O:
*—t
P
*—$
O
crq
pj*
Os
o,
pa
•—5
út, sem hellirinn sje á enda. Hann
er þar á tveggja faðma bili tæplega
manngengur, 2'/4 al. á hæð. En svo
nær hann allt í einu aftur sinni fullu
hæð, sem er að meðaltali 24—30 álnir '
Rjett fyrir innan þessi þrengsli, eða
32 faðma frá hellismunnanum, er ofur-
lítill skápur út í vegginn að sunnan
verðu niður við gólf. Þar hafa hellur
verið reistar á rönd, og myndar það
flet fyrir einn mann. Og fyrir framan
fletið er eins og hlaðinn hafi verið
garður, sem nú er algerlega hruninn.
Þama hefir maður búið, þótt æði langt
sje að líkindum síðan. Þar er töluvert
af beinum, en flest eru þau orðin að
dufti; að eins nokkur skelbein sjást
þar enn þá til og frá, sem tönn tím-
ans hefir ekki unnið á.
Spölkorn innar, eða 75 faðma frá
hellismynninu, er ís-súla ofan úr
mæni og niður á gólf. Gólfið er þar
töluvert hærra á litlum bletti, og þar
er það stórgrýtt. Af hæð þessari er
ákaflega fögur útsjón. Gólfið, sem nú
lækkar aftur og verður sljettara, er
alsett ís-kertum, misstórum, og er
það tilsýndar engu líkara en mann-
fjölda á götu úti, þegar ljósbirtan slær
á kertin ýmsum einkennilegum lit-
breytingum.
Þegar komið er 3—400 faðma inn
eftir hellinum, verður hann enn þá
tilkomumeiri. Hæðin er alstaðar hjer
um bil hin sama (um 30 álnir), mænir-
inn bogadreginn, eins og hvelfing, sem
hvílir á syllum uppi undir þakinu.
Veggirnir eru eins og geysiháir múr-
veggir, alsettir ýmiskonar myndaskrauti,
sem líkist mönnum og alls konar dýr-
um. Það eru dropasteins-myndanir,
ýmist bláar eða dökkrauðar. Gólfið,
sem nú er að miklu leyti sljett, er
einnig alsett dropasteinum af sömu
gerð, og eru flestir þeirra mjög fagrir.
Þessi hellir er 660 faðmar á lengd,
á hæð eins og fyr segir (24—30 álnir),
og breiddin er 6—8 faðmar.
Þegar gjáin og austurhellirinn er
talinn með, verður lengd alls hellisins
um 1000 faðmar, og er þetta því lengsti
hellir á ísiandi.
Vesturhellinn má ganga á 1 klst.
og 10—15 mínútum, eða fram og
aftur á 2^/2 klst. J. P.
m i
Sameignarijelags-verzlun gagnstæð
kaupmanna-„hring“.
Enga löngun hefi jeg til að fara í orða-
hnyppingar við hr. Jón Ólafsson alþm. Og
ekki mun hann saka mig um, þótt jeg taki
efni til nokkurra athugana af fiskkaupa-
einokunar-grein hans í bl. „Rvík“ 9. þ. m.
Nefnd grein getur orðróms um 1.) ,,að hjer
sje til einokunar stofnað, ekki í Reykjavík
að eins heldur víðast um land, með kaup
og sölu á fiski“; 2.) að hjer eigi hlut að
máli litlendar verzlanir; 3.) að mistekist
hafi tilraun að mynda slikan verzlunar-
„hring“ í fyrra; 4) að þó hafi „allir kaup-
menn grætt á saltfiskinum, sumir stórfje;
6.) að nú hafi „einokunar-hringnum11 tekist
að fá banka hjer til að lofa, að láta engan,
sem ekki er í samtökunum, fá peninga til
fiskkaupa; 6.) að „hringurinn“ hafi gert
samning við erlenda fiskkaupendur um að
kaupa ekki fisk hjeðan nema gegnum „hring-
iun“; 7.) að afleiðingin verði, að fiskverðinu
muni haldið lægra hjer, en það yrði, ef
samkeppnin væri frjáls11. — (Eftir þetta
.,taut“ um „hringinn“, tekur J. Ó. „bæn sína
af munni“ B. J. ráðh.: „Kaupmennirnir í
..hringnum“ eru allir heiðurBmenn, sæmdar-
menn í hvívetna“). Og síðan spyr höf. :
.. Hvaða ástæða er til að áfella þá ? . . . .
Reyna ekki íslenzkir bændur að gera alveg
það sama? .... Sláturfjelagíð t. d. ?“
Nú leyfist mjer væntanlega að athuga,
hver líking er með „Sláturfjelaginu t. d.“
og þessum kaupmanna-„hring“, sem greinin
ræðir um. (Hjer skiftir ekki máli, að til-
veru hans er aigerlega mótmælt. Til glöggv-
unar hefi jeg tölusett aðaiatriðin).
Er þá Sláturfjolagið útlend verzlun(2),
er kaupmenn fái auðgað sig á(4), á fram-
leiðenda kostnað(7)? Hefir það gert samn-
inga við banka um að láta eigi öðrum en
þvi peninga í tje til að kaupa sláturfje
fyrir(5.), eða við útlenda kaupendur slátur-
fjárafurða um, að kaupa þær eigi hjeðan frá
íslandi nema gegnum það(6.)? — Fjelagið
hefir nú starfað 3 ár. Hefir það stofnað
einokun bæði í Rvík og viðast um land með
kaup og sölu á sláturfjárafurðum(L) ?
Öllum þessum spurningum má afdrátlar-
laust svara neitandi. Og hver er þá lík-
ingin við fiskverzlunar-„hringinn“, eins og
honum er lýst? Hún er hvergi og engin.
Sláturfjelagið er sameignarfjelag (gagn-
stætt kaupmennsku), myndað af bændum,
framleiðendum vörunnar, til að láta verka
hana undir sameiginlegri stjórn og með
þeirri vöndun, að hún geti náð áliti hjá
kaupendunura, og fgrir pað selst betur —,
og til að geta verzlað með vörumar við
neglendur, milliliðataust (án ihlutunar
kaupmanna). Hið sama verð, sem fyrir
vöruna fæst — að frádregnum óhjákvæmi-
legum tilkostnaði — gengur til framleiðenda
sjálfra. Þar komast „kaupmenn“ ekki að,
til að „græða slórfje“ á sláturfjenaðinum —
það sem fjelagsskapurinn nær.
Ætti liking að geta átt sjer stað milli
þessa fjelagsskapar og fjelagsverzlunar með
saltfisk, yrðu fwk-framleiðendurnir, sjó-
mennirnir, að mynda með sjer fjelag, láta
verka fiskinn undir sameiginlegu eftirliti
stjórn), svo vandlega sem unnt er ( — kosta
sjálfir fiskimatsmennina(?), því ekki er Slátur-
fjelagið upp á landssjóð komið í pvi efni —)
og láta selja hann negtendunum milliliða-
laust; koma hvergi nálægt kaupmönnum
með þá verzlun. Þá fengju þeir beint í
sinn vasa hinn sanna ágóða atvinnu sinnar,
engin einokun „hjeldi verðinu niðri“ fyrir
þeim, og engir einstakir mena „græddu
stórfje“ á þeirra kostnað. Fiskkaupa-„hring“-
myndun gæti þá ekki átt sjer stað.
Að sameignarfjelag, eins og Sláturfjelagið
hjer, geti myndað einokun, þótt vildi, nær
engri átt. Sf. Sl. nær eigi yfir nema hluta
landsins, og þótt það næði yfir allt land —
sem seint verður —, þá er beimurinn stærri
en ísland, og fleira ætt en slátur. Og engin
verzlun græðir á því, að gera vörur sínar
svo dýrar, að ekki verði keyptar. Kaup-
endurnir ráða verðinu engu síður en selj-
andinn.
Mjer virðist þvi, hvcrnig sem á er litið,
stofnun sameignar-verzlunar með eigin fram-
leiðsluvörur svo þveröfug við kaupmanna-
„hring“, sem mest má verða, og hlýtur ó
kunnugleiki á fyrirkomulagi Sláturfjelagsins
að valda því, að jafn skýr maður sem .1. Ó.
lætur sjer verða, að taka slíkt dæmi.
. En máske þetta verði til þess, að fiskimenn
taki fjármenn sjer til fyrirmyndar í verzlunar-
fjelagsskap með sínar cigin framleiðslu-
vörur, og væri þá vel.
Grh., 16. apríl 1910.
Björn Bjarnarson.
*
* *
Svar. Ritstj. »fíegkjavíkur« hefir sent
mér framanskráða grein vinar míns hr. Bj.
Bjarnarsonar til athugunar, ef ég vildi svara
henni einhverju.
Ég sé enga ástæðu til að svara henni
miklu öðru, en að benda á það, að öll þessi
grein hans byggir á því, að ég hafi sagt
alt annað en ég hefi sagt.
Rétt getur hann þess til. að livorki mundi
ég saka hann eða nokkum mann fyrir það,
að gera athugasemdir við það sem ég tala
eða rita. Þvert á móti er mér það ánægja,
að alvarleg mál só skynsamlega rökrædd,
og sýni hr. B. B. eða einhver annar fram á,
að ég álykti rangt eða fari með rangar
staðhæfingar, þá er mér ánægja að því að
vera leiðréttur. Af því að ég skrifa i þeím
einum tilgangi að leiða Bannleik í ljós, þá
kannast ég fúslega við það, ef einhver getur
sýnt fram á með rökum, að mér hafi skjöpl-
ast. Mér þykir engin læging í því að kann-
ast við yfirsjón mína, ef mér verður sannað
að mér hafi yfirsózt. Skyldi ég villast inn í
eitthvert Dyrhólagat (og það getur öllum
orðið), þá vil ég miklu fremur fá færi til að
losna úr þvi aftur, en að sitja þar í eilífum
gapastokki — eins og Dyrhólagats ritstjórinn,
sællar minningar.
En hitt liggur mér við að saka vin minn
um, að hann hermir okki rétt orð mín, og
setur þau í skakt, samband, svo að út lítur
fyrir, eftir frásögn hans, að þau sé töluð í
öðru sambandi, en þau stóðu.
Hann segir ég tali um kaupmenn, sem
sagt hafi verið um, að þeir væru að mynda
„hring“ (o: einokunar-hring), til að lækka
verð saltfisks hér, og hafi ég sagt: „Kaup-
mennirnir í hringnum eru allir heiðursmenn“.
„Og síðan spyr höf. (o: ég): Hver ástæða
er til að áfella þá ? Reyna ekki íslenzkir
bændur að gera alveg það sama? Slátur-
félagið t. d.“
Ef orð min hefðu fallið þannig, þá væri
átylla til þess sem hr. B. B. ber mér á brýn,
að ég hafi dróttað að íslenzkum bændum,
að þeir með sláturfélaginu helðu „myndað
hring“ til að lœkka kjötverðið.
En hvað sagði ég?
Vitanlega alt annað.
Eg sagði: Er ekki eðlilegt að hver
skari eld að sinni köku ? — Regna ekki
íslenzkir bœndur að gera alveg pað sama
[nfl. skara eld að sinni kökuj með samtök-
um, að svo miklu legti sem peir geta ?
Slálurfélagið t. d. ?
Öll samliking min á aðferð kaupmanna
og Sláturfólagsins nær að eins til þessa eina:
að hvorir tveggja reyni að „skara eld að
sinni köku“, eða, eins og ég rétt á eftir
kemst að orði: „reyni að hafa svo mikinn
hag, sem þeir geta með löglegu og ráðvand-
legu móti“ af viðskiftunum.
Þetta held ég að bæði kaupmenn og hr.
B. B. og öll stjórn Sláturfélagsins hljóti að
samsinna með mér og veramér samdómaum.
Hr. B. B. er svo vitur maður, þegar hann
gætir sín, að hann hlýtur að sjá, að spurn-
ingar lians cru út í hött, en hann hefir
sjálfsagt lesið grein mína í of miklu fljótræði,
og ekki gefið sér nægan tima til umhugs-
unar, er hann ritaði.
Hann spyr: Er Sláturfél. útlend verzlun
[hefi ég sagt það?], Bom kaupmenn fái auðgað
sig á [hefi ég sagt það?] á framleiðenda
kostnað?
Nei, ekki er ég svo einfaldur að ætla, að
isl. bændur, framleiðendur sláturpenings,
fari að stofna félag til að auðga aðra á
sitln [framleiðendanna] kostnað.
Hr. B. B. veit eins vel og ég, að „hringir“
til „einokunar11 þurfa ekki ætíð að myndast
af kaupmönnum; hitt er miklu tíðara, og
hefir venjulega betur hepnast, að framteið-
endur mynda hring til einokunar — reyna
að sameina alt framleiðslu-„framboð“ á eina
hönd, svo að „eftirspurnin" eigi ekki nema
í eitt hús að venda — reyna að drepa sam-
kepni í viðskiftunum.
Þetta er það sem sláturfélagið er að reyna
að gera (eftir megni).
Slíkir hringir eruætlaðir framleiðendun-
um til hagsmuna, og purfa ekki ávall að
vera neytendum eða kaupendum til óhags.
Ég skal nefna til dæmis stálhringinn amer-
iska; hann hefir aflað eigeudunum (fram-
leiðendunum) stórgróða, svo að hundruðum
milíóna nemur. En hanu hefir jafnframt
gagnað notendum (kaupendum) stálsins.
Því að stálið er, fgrir stofnun hringsins
einmitt, orðið ódýrara miklu en áður. Með
því að koma mörgum fólögum, er áttu
mavgar verksmiðjur, í eina sameign og
undir eina stjórn, hefir sparast svo mikill
óþarfur framleiðslukostnaður og sölukosn-
aður, að stálvörurnar gefa nú framleiðend-
um meiri arð, þótt verðið sé lækkað.
En þetta á sér, því miður, ekki stað ui»
alla einokunar-hringi — meðal annars ekki
um sláturfélagið. Hvort bændurnir hafi
grætt á þvi, og þá hve mikið, er mér ó-
kunnugt. En hitt veit ég, að gagnvart
oss löndum sínum er það einokunarhringur
— eflir megni.
Það getur ekki einokað útlenda markaðinn.
Þar eru of margir frambjóðendur. En það
hefir getað að talsverðu leyti einokað
Reykjavíkur-marlcaðinn, og hefir gert það
— eflir megni.
Hr. B. B. segir að það „nái engri átt“,
að sláturfél. geti myndað oinokun hér, þótt
það vildi, af þvi að það nái ekki yfir alt
land. En „reynslan er sannleikur11 sagði
Jón Repp, og raunin hefir hér orðið sú, að
fólagið hefir getað einokað kjötverðið hér
mikið.
Saltkjöt geta menn auðvitað pantað sér
enn úr öðrum landsfjórðungum. Það getur
samt farið svo, cf sláturfólög um alt land
mynda einn hring, að þá megi líka koma
einokun á saltkjöt.
En á nýju kjöti hefir félagið nú pegar
nær algerða einokun.
„Engin verzlun græðir á því, að gera
vörur sínar svo dýrar, að ekki verði kegpt-
ar«, segir hr. B. B. — Satt er það, og sé
um óþarfa aðrf ræða, neita menn sér urn