Reykjavík - 06.08.1910, Síða 1

iKe^fc jav>t r.
a., 34
Lausrardag G. Agást 1910
XX., 34
&L Carlslnri
Carlsberg Pilsner.
r
Ágætis-vitnisburður alstaðar
t
Baðhúsið virka daga 8—8.
Biskupsskrifstofa 9—2.
Borgarstjóraskrifstofa 10—3.
Bókasafn Alp.lestrarfél. PóstKisstr. 14, 5—8.
Bréfburður um bæinn 9 og 4.
Búnaðarfélagið 12—2.
Bæjarfógetaskrifstofa 9—2 og 4—7.
Bæjargjaldkeraskrifstofa 11—3 og 5—7.
Bæjarsíminn v.d. 8—10, sunnud. 8—7.
Forngripasafnið hvern virkan dag kl. 12—2.
islandsbanki 10—2x/a og 7.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. 7--8 e.m.
Landakotsspitalinn lO'/s—12 og 4—5.
Landsbankinn IOVí—2‘/j.
Landsbókasafnið 12—3 og 5—8.
Landskjalasafnið á þrd., fmd. og ld. 12—1.
Landsjóðsgj.k. 10-2, 5-6, þrjá 1. d. í m. 10-2, 6-7.
Landssíminn v.d. 8—9, sunnud. 8—11 og 4—6.
Læknaskólinn ók. lækning þrd. og fsd. 12—1.
Náttúrugripasafnið sunnud. I1/*—2^/j.
Pósthúsið 8—2 og 4—7.
Stjórnarráðið 10—4.
Söfnunarsjóður 1. md. í mán. kl. 6.
Tannlækning ók. í P.str. 14, 1. og 3. md.ll—12.
„REYKJAYÍK"
Árgangurinn kostar innanlands 3 kr.; erlendis
kr. 3,50 — 4 sh. — 1 doll. Borgist fyrir 1. júli.
Auglýsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
3, og 4. bls. kr. 1,25. — Útl. augl. 331/*0/® hærra. —
Afsláttur að raun, ef mikið er auglýst.
Ritstj. og ábyrgðarm. Steíá-n Runólísson,
Pingholtsstr. 3. Talsími 18 8.
tfgeiðsta ,Reykjavíknr‘
er í
Skólastrœti 3
(beint á móti verkfræðimg Knud Zimsen).
Afgreiðsla blaðsins er opin frá kl. 9
árd. til kl. 8 síðd. - Talsími 199.
Ritstjóri er til viðtals virka daga
kl. 12—1. — Þingholtsstr. 3.
frá styrjölðinni.
Eftir Jön Ólafsson.
V.
Meiðyrðalöggjöfin og dómararnir.
Hegningarlög vor, þau er nú gilda,
eru svo til komin, að Dana-stjórn, sem
þá réð lögum og lofum hér, lét 1869
ÞÝða dönsku hegningarlögin á íslenzku
Og leggja þau fyrir Alþingi; en þingið
gleypti þau orðrétt að kalla, með
einvígis-ákvæðum og öllu saman. Eini
teljandi munurinn á dönsku lögunum
og íslenzku þýðingunni er sá, að í ís-
lenzku lögunum eru allar sekta-upp-
hæðir færðar niður um helming, svo
að fyrir sama brot er jafnan helmingi
lægri sekt hér á landi en í Danmörku,
og er sá mismunur sizt of mikill, er
tillit er tekið til mismunarins á efna-
hag manna hér og í Danmörku.
í*essi mismunur er í raun réttri
langt of lítill; en í framkvæmdinni
verður hann þó enn minni, og stundum
enginn, eða jafnvel öfugur, og kemur
það til af því, hversu lögunum er
beitt. Eu það eru dómararnir, sem
því ráða, hversu þeir beita lögunum í
framkvæmdinni.
Eftir því sem séð verður á dómum
í dönskum meiðyrðamálum, þá er dóm-
venjan sú í Danmörku, að dæma miklu
vægara en hér fyrir lítilfjörleg móðg-
unarorð, en aftur fult svo hart fyrir
alvarlegar ærumeiðingar. Hér var fram
til skamms tíma nærri því óþekkt að
dæmt væri í lægri sektir en 50 kr.;
en í Danmörku eru 10 kr. sektir, og
jafnvel þaðan af lægri, alls ekki íátíðar.
Á síðari árum hafa þó verið dæmdar
hér 25 kr. og alt niður í 10 kr. sektir.
En niður úr 10 kr. minnist ég ekki
að sektir hafi nokkru sinni farið hér,
hversu ómerkilega smámuni sem um
var að ræða, 9f sektir hafa verið
dæmdar á annað borð. — Hins vegar
eru menn stundum í Danmörku dæmdir
í einfalt fangelsi fyrir ærumeiðingar,
einkum ef dómari er ærumeiddur.
En ekki man ég til að nokkur maður
hafi verið dæmdur í fangelsi hér á landi
fyrir ærumeiðingar, nema alls einu^
sinni einn maður (höfundur þessara
lína), og það fyrir sök, sem ég efast
um að rétt hafi verið að lögum að
dæma í svo mikið sem sekt fyrir. En
auðvitað gat þar ekki nema á tvennu
leikið, annaðhvort fangelsi eða algerðri
sýknu.
Sá er annar munur á dómvenjunni
hér og í Danmörku, að þar er ætíð
tekið tillit til efnahags manna, og er
það gert hvervetna í útlöndum. En
hér hefir það áldrei verið gert, að því
er virðist, fyrri en nú á allra-síðustu
tímum. Þetta ber þó að sjálfsögðu að
gera, ef nokkur réttvísi á að vera í
dómnum. Það er hverjum manni auð-
sætt, að það er þyngri hegning fyrir
efnalausan mann eða bláfátækan, að
dæma hann í 10 kr. sekt, heldur en
fyrir stórauðugan mann að vera dæmd-
ur í 100 eða jafnvel 2—400 kr. sekt.
Nokkurra hundraða króna sekt getur
verið vel efnuðum, hvað þá heldur
auðugum manni, svo ótilfinnanleg, að
hann þurfi ekki að neita sér um
neitt, ekki einu sinni nokkurn óþarfa
eða munað, fyrir þá sök; þar sem
10 kr. fyrir bláfátækan mann geta
oft þýtt matarbita frá munninum eða
flík af skrokknum fyrir fjölskylduna.
Þá er enn einn munur, og hann
stór, á dömvenjunni hér og í Dan-
mörk, en hann er sá, að þar virðast
dómstólarnir ekki telja jafnvel sterkustu
niðrunarorð eða óvirðingarorð um póli-
tiska starfsemi stjórnmálamanna víta-
verð að lögum; en hér fer ráðherra
vor í meiðyrðamál út af því að vera
nefndur „pólit.isk skræfa “. — Til
samanburðar má geta þess, að eitt
merkasta Kaupmannahafnarblað nefndi
eitt sinn einn af merkustu þingmönn-
um „emjandi þræl og vesalmenni"
(„brelende Træl og Undermaaler“). í
máli, sem þingmaðurinn höfðaði út af
þessum ummælum, var blaðið sýknað
í hæstarétti, af þeirri ástæðu, að orðin
væru að eins töluð um þingmanninn
sem stjórnmálamann, en snertu ekki
virðing hans sem manns (prívatmanns).
Um þetta gilda þó ein og sömu lög
nákvæmlega í Danmörku og á íslandi.
Ákvæðin um, hver orð séu hegningar-
verð, eru orði til orðs in sömu í ís-
lenzku og dönsku hegningarlögunum,
sem eðlilegt er, þar sem vor lög um
þetta eru orðrétt þýðing inna dönsku
laga.
Málshöfðana-moldviðri — það er:
urmull málshöfðana gegn einum manni,
eins og ráðherra ’nefir nú byrjað á gegn
oss þrem mönnum, — auðsjáanlega í
þeim tilgangi að koma þeim á kné
efnalega eða gera þá gjaldþrota, —
hefir eigi þekst áður hór á landi. Það
er hér alveg nýtt; en í Kaupmanna-
höfn kom líkt fyrir nú fyrir heldur
skömmu, er félagsmenn í verkveitenda-
félagi höfðuðu sitt málið hver —
alls 136 mál — gegn „Ekstrabladet",
— auðsjáanlega í þeim eina tilgangi,
að gera blaðinu fjártjón. Umyrðin
voru, vitaskuld, fyllilega vítaverð að
lögum, En hvernig féll dómurinn?
Hann féll nú svo, að blaðið var dæmt
í — mig minnir 8, fremur en 6 kr.
sekt í hverju máli. Hvernig hór verður
litið á málshöfðana-moldviðrið, það er
nú eftir að vita. Um það getur enginn
neitt vitað enn,hverjum augum íslenzku
dómstólarnir kunna að líta á það mál.
Reynslan sýnir það nú bráðum.
VI.
Meiðyrða-löggjöf annara þjóða.
Rúmið leýfir mér ekki að fara langt
út í þetta atriði, enda er þekking mín
þar svo í molum, að ég er ekki eins
fær um það eins og ég vilai, og hefi
ekki tíma né bókaforða til að rifja þar
upp fyrir mér sitthvað, sem mig rámar
þó í.
Þess vil ég þó geta, aÖ nú eru kvið-
dómar nálega í hverju menningarlandi.
Jafnvel Svíar, sem annars hafa ekki
kviðdóma í neinum öðrum málum, hafa
fyrir löngu (áður en kviðdómar vóru
annars teknir upp á Norðurlöndum)
lögleitt hjá sér kviðdóma í meiðyrða-
málum (og öllum prentfrelsis-málum),
og svo hafa merkir Svíar sagt mér
(síðast einn fyrir fám dögum), að það
hafi svo vel gefist, að enginn maður
þar í landi mundi vilja afnema þá aftur.
Það eru nú rétt 30 ár síðan ég vakti
fyrst máls á því á prenti, að hagkvæm-
ast væri að taka hór upp kviðdóma í
prentf relsis-málum.
Auðvitað tel .ég það stórmikinn
vinning, og engin tegund mála er jafn-
vel til þess fallin, að kviðdómur fjalli
um þau, eins og prentfrelsismál. Sé
það nokkurstaðar, að réttarmeðvitund
alþýðu manna á að hafa nokkur áhrif
í dómsmálum, þá er það einmitt i
prentfrelsismálum. En vitaskuld sker
kviðurinn að eins úr því, hvort maður
sé sekur eða sýkn að lögum. Yerði
hann sekur talinn, ákveður dómarinn
refsinguna.
Það er því auðsætt, að ekki er minst
undir því komið, að lögin séu Ijós, rétt-
vís og samboðin róttarmeðvitund upp-
lýstrar alþýðu manna. Að iögin leggi
refsingar við því, sem að almennings-
meðvitund dróttar að manni athöfn,
sem gera mundi mann óverðan virð-
ingu samþegna sinna, dróttar að hon-
um glæp eða ódrengilegri misgerð. Að
þau hins vegar leggi engar refsingar
við neinum þeim orðum, sem að eins
lýsa áliti á ósjálfráðum hæfileikum
manns eða skaðvæni gerða hans í
sjálfu sér.
Þá vil ég enn nefna sið enskumæl-
andi þjóða, sem drengilegur er og fagur.
Ef maður þykist áreittur í blaði, annað-
hvort meiðyrtur eða sér gert rangt til
á annan hátt, t. d. með aðdróttun, er
skilja má svo að til hans sé stefnt,
þá ritar hann blaðinu og skorar á það
að taka aftur ásökunina gegn sér. Hafi
hún verið rituð í fljótræði eða bygð á
rangri vitneskju, þá gerir blaðið þetta,
og gerir það tvímælalaust og drengi-
lega, og þar með er það mál á enda
kljáð. Fari maður í mál, án þess að
gera blaðinu kost á að leiðrétta, þá er
blaðið annaðhvort sýknað, ef auðið er,
eða dæmt í lægstu sekt ($ 1, eða 5 sh.).
Sé að eins um aðdróttun að ræða, sem
ekki er bein ásökun ótvíræðilega að
manni beind, og ekki sé ger kostur
leiðréttingar, er ávalt sýknað. — En
só kostur ger leiðréttingar og blaðið
geri hana ekki, þá er svo á litið, sem
það vilji halda ásökuninni fram og ætli
sér að sanna hana. Geti það ekki
sannað hana, þá verður það því harðara
úti við dóm. Hafi að eins verið um
aðdróttun að ræða, sem ekki var ótví-
rætt beint að manni, og því ekki
auðið að dæma fyrir, þá fer svo, að
hafi á blaðið verið skorað, að bera