Reykjavík - 15.10.1910, Qupperneq 3

t
REY KJAVIK
177
Hvað er að frjettaV
Sýslumanni og hpeppstjóra reent.
Pöstudaginn 7. þ. m. var enskur botnvörp-
ungur að veiðum i landhe’.gi nálægt Bjarn-
eyjum á Breiðafirði. Bar þar þá að Breiða-
fjarðarbátinn „Varanger“, er var á ferð milli
Flateyjar og Stykkishólms. Meðal farþega
á bátnum voru þeir Gruðmundur Björnsson,
sýslumaður Barðstrendinga, og Snæbjörn
hreppstjóri Kristjánsson í Hergilsey. Ljet
sýslumaður skjóta út báti, og fór ásamt
hreppstjóra og fleiri mönnum að botnvörp-
ungnum. En er þeir komu þar, reyndu
skipverjar að varna þeim uppgöngu með
bareflum, en þó komust þeir sýslumaður og
hreppstjóri að lokum upp á þilfarið. Skip-
aði þá sýslumaður skipstjóranum að halda
inn til Elateyjar, svo að lögum yrði komið
yfir hann, en skipstjóri neitaði, og skipaði
þeim sýslumanni og hreppstjóra áftur ofan
í bát sinn. Sýslumaður vildi ekki iáta undan,
og sagðist þá skipstjóri fara með þá beina
leið til Englands, og ljet þegar halda skipinu
til hafs. Menn þeir, er fluttu sýslumanninn
yfir að botnvörpungnum, sáu, að botnvörp-
ungurinn var frá Hull og hjet „Chieftain11
nr. 847. A mánudagsmorguninn voru gerð-
ar ráðstafanir til þess með símanum, að
hendur yrðu hafðar í hári sökudólgsins hvar
sem hann kæmi fram. A miðvikudaginn
kom svo símskeyti um það, að þeir væru
komnir til Hull.
Fimmtugan hwal segir „Þjóðólfur“ að
hafi rekið nýskeð á Neðra-Nesi á Skaga.
Hörmulegt slys vildi til í fyrradag.
Sigurður Pálssou, læknir á Sauðárkróki,
hafði verið sóttur til sjúklings vestur í Húna-
vatnssýslu, og drukknaði hann þar í Laxá.
Sigurður Pálsson var sonur sjera Páls
heitins Sigurðssonar, ins gðða og valinkunna
manns. Siguiður þótti afbragðs-læknir og
var hans því oft vitjað úr öðrum læknis-
dæmum, enda var hann jafnan ótrauður að
vitja sjúkra.
Hann var drengur inn bezti og að ýmsu
leyti einhver merkasti maður í Skagafirði.
Þingmálafund hjelt sjera Kristinn Dan-
íelsson með kjósendum sínum í Vestur-ísa-
fjarðarsýslu á miðvikudaginn; hafði verið
gert sjer lítið far um að boða fundinn
stjórnarandstæðingum. — Mest voru þar rædd
hjeraðsmál og atvinnumál. Að eins ein
pólitísk tillaga var borin upp (af þingmann-
inum sjálfum) á þá leið, að lýsa pakklœti
sínu við síðasta atping fgrir meðferð pess
á sambandsmálinu, og skora á alpingi að
halda fram i sama horfi.
Tillagan hafði verið feld með 27 atkv.
gegn lö.
SjálfsmorO. Realstúdent Árni Sigfús-
son í Snjóholti i Eiðaþinghá fyrirfór sjer
nýlega, skar sig á háls. Hann var nær fertugu.
Hafði verið 1 Ameríku nokkur ár, og var
nýskeð kominn þaðan aftur. Hann var vel
greindur maður, en hafði á síðkastið verið
bilaður á geðsmunum.
Laus embeetti. Hjeraðslæknisembætt-
ið í Höfðahverfishjeraði. Árslaun 1500 kr.
Auglýst 12. þ. m. Umsóknarfrestur til 15.
janúar næstk.
— Hjeraðslæknisembættið í Þistilfjarðar-
hjeraði. Árslaun 1600 kr. Auglýst sama
dag og hitt, og umsóknarfrestur sami.
önnur fyrirtæki, nema hann ætti sjálfur allt, sem til þess þyrfti, nema það,
sem bankarnir lánuðu gegn fyrsta veðrjetti. Það væri auðvitað ágætt, að menn
væru almennt svo efnum búnir. En hvað mundi verða úr öllum framkvæmd-
um í heiminum, ef allir ættu að bíða, þar til þeir hefðu safnað svo miklu fje ?
Jeg man eftir því, að hinn — að mínu áliti — mjög svo hyggni maður
í fjármálum öllum, sem jeg minntist á í byrjun greinar þessarar, sagði við
mig um aldamótin, þegar við vorum að tala um byggingar í Reykjavík.
„Það er ekki gerlegt, að ráðast í húsbyggingu, ef maður á ekki sjálfur
sem svarar andvirði lóðarinnar, kjallarans, hurðanna og glugganna. Eigi hann
það, þá getur hann haft von um að geta staðið í skilum, en þó því að eins,
að skuldina þurfi ekki að borga á skemmri tíma en 30 árum“.
Við skulum nú taka til dæmis mann, sem á 4 þúsund krónur. Hann
byggir hús, sem kostar 20 þúsundir. Fjórar þúsundir nægja til þess að borga
með lóðina, kjallarann, gluggana og hurðirnar. Úr veðdeild fær hann 8 þús-
undir, og verður hann því að taka 8 þúsund króna ábyrgðarlán. Veðdeildar-
lánið á hann að borga auk vaxta á 30 árum, og ábyrgðarlánið auk vaxta á
10—16 árum.
Jeg hygg, að flestir hugsandi menn hljóti að minnsta kosti að sjá, að
þannig iöguð lánskjör eru með öllu ónóg fyrir viðskiftalífið.
I.ánskjörin þyrftu að vera þannig, að út á fyrsta veðrjett fengjust 2/b
hlutar, og út á annan veðrjett með ábyrgðarmönnum 2/» hlutar. V6 hluta
verðsins ætti blutaðeigandi að eiga, eins og í dæminu hjer næst á undan.
Svo ætti engin afborgun að þurfa að eiga sjer stað af láninu gegn fyrsta veð-
rjetti í fyrstu 30 árin, en lánið gegn öðrum veðrjetti að borgast að fullu á
þeim 30 árum. Því næst tæki lánið gegn fyrsta veðrjetti við, og borgaðist
upp á næstu 30 árum.
Mörgum kann að þykja þessi afborgunartími of langur, þykja það ísjár-
vert, að húsið skuli ekki þurfa að vera borgað að öllu fyr en eftir 60 ár.
En jeg hygg, að flest timburhús hjer í Reykjavík, eins og þau eru byggð
nú á seinni árum •—, hvað þá steinhús —, þoli í 60 ár, þannig, að á 60 ár-
um þurfl þau engra veruiegra viðgerða, ef þau eru járnvarin, nema ef til vill
á gluggum og gluggaumgerðum, og ef til vill einhverja viðgerð á gólfum, og
þó varla það, með því að nú eru flestir farnir að hafa hlífðardúka á gólfunum.
En það var ekki þetta, sem var aðalefnið, heldur hitt, hvernig Reykjavík
mundi standa sig í fjárhagslegu tilliti.
Jeg ætla þá, til þess að byrja með, að setja hjer yfirlit yfir brunabóta-
virðingarverð á húseignum í Reykjavik og þinglesnar veðskuldir á árunum
1899 til 1908. Ártal : Virðingárverð ailra húseigna i Reykjavík í krónum : Þinglesnar veðskuldir í krónum :
1899 . . . . . 3,107,000 .... . . . 1,051,000
1902 . . . . . 3,761,000 .... . . . 1,766,000
1903 . . . . . 4,252,000 .... . . . 2,059,000
1904 . • • . . 5,498,000 .... . . . 2,659,000
1905 . • • . . 5,948,000 .... . . . 3,073,000
1906 . • • . . 6,853,000 .... . . . 4,116,000
1907 . . . • . 8.288,000 .... • . . 5,377,000
1908 . . . • • 9,524,000 .... • • • 6,511,000
1909 . . . . . 12,000,000 .... áætlað 7,500,000
Af þessu sjest, að skuldirnar hafa vaxið að miklum mun, eða sem næst
úr Vs hluta virðingarverðs upp í */s hluta. 1
Það væri líka með öllu óhugsandi, að bær, sem hefir tvöfaldað ibúatölu
sína og fjórfaldað virðingarverð á húseignum sinum á einum 10 árum, gæti
haldið skuldunum í sama hlutfalli og áður, þar sem skuldirnar, eins og þær
voru fyrir 10 árum, höfðu myndazt smám saman á heilli öld.
En ef maður deilir mismuninum á virðingarverði húsa og þinglesnum
veðskuldum, eins og hann var. 1899, sem er um 2,000,000 kr., í tölu ára
þeirra, sem hann var að myndazt, eða 100 ár, þá koma 20,000 kr. á hvert ár.
A síðastliðnum 10 árum heflr mismunur virðingarverðs og þinglesinna
veðskulda vaxið úr nál. 2,000,000 kr. upp í nál. 4,500,000 kr., eða með öðr-
um orðum, vaxið um 2,500,000 kr. Og deili maður þeirri upphæð í tölu ár-
anna, þá koma 250,000 kr. á hvert ár.
Þetta sýnir, að á síðastliðnum 10 árum hefir árlegur gróði bæjarins verið
að meðaltali 121/* sinnum meiri, fteldur en ársgróðinn var að meðaltali næstu
hundrað árin áðui', eða með öðrum orðum: Síðastliðin 10 ár hafa gefið sam-
tals hálfri miljón króna meiri arð, heldur en hundrað árin samtals áður.
Mundu ekki flestir kalla það góðan búskap ?
Virðingarverð á skattskyldum eignum á landinu árið 1880 var 1,796,000,
en árið 1908 er það komið upp í 18,000,000, þar af í Reykjavík um 12 milj-
ónir, eða 2/s hlutar þeirra.
Ef eins hefði staðið á 1880, að 2/s hlutar allra skattskyldra eigna á
landinu hefðu verið í Reykjavík, þá hefði virðingarverð þeirra í Reykjavík það
ár verið 1,197,000 kr.
Virðingarverð skattskyldra eigna í Reykjavík hefði þá tífaldazt á 28 ár-
um, og er það sjálfsagt ekki of hátt áætlað.
Ef nú virðingarverð skattskyldra eigna í Reykjavík tífaldaðist aftur á
næstu 28 árum, þá yrði það 120 miljónir króna.
Jeg vil ekki spá neinu um það. En hitt er víst, að með þeim lánskjör-
um, að verða að borga öll lán að fullu á 30 árum, er þessi vöxtur með
öllu óhugsandi.
Árið 1880 telst svo til, eins og áður segir, að Reykjavíkurbúar hafi átt
skattskyldar eignir, sem virtar voru á 1,197,000 kr. Um skuldirnar þá veit
jeg ekkert. En nú eiga Reykjavikurbúar í húseignum, fram yfir þinglesnar
veðskuldir, 41/* miljón króna, eða líklega óhætt að segja 5 miljónir, því að
sjálfsagt má ganga að því vísu, að afborganir af þinglesnum veðskuldum nemi
nú orðið V* miljón króna. Ef maður nú gerir það 5 miljónir, þá eiga Reykja-
víkurbúar nú skuldlaust í skattskyldum eignum 4 sinnum meira heldur en
virðingarverÖ allra skattskyldra eigna í Reykjavík nam alls fyrir 28 árum.
Ef gróðinn yrði hlutfallslega jafn á næstu 28 árum, þá ættu Reykvík-
ingar árið 1937 að eiga skuldlaust 4 sinnum meira, heldur en brunabótavirð-
ingarverð allra húsa í Reykjavík nam árið 1909. Með öðrum orðum: Þeir
ættu þá að eiga í húsum fram yfir þinglesnar veðskuldir 4 sinnum 12 milj-
ónir eða 48,000,000.
Og ef þinglesnar veðskuldir yiðu þá, 1937, í rjettu hlutfalli við það, sem
þær eru nú, þá ætti virðingarverð húsa í Reykjavík það ár að vera orðið sem
næst 144 miljónir.
Þetta þykja máske háar tölur, en þær sýna greinilega gróða Reykjavíkur
síðastliðin ár.
Og margt hefir skeð jafn ólíklegt og þetta. Ef einhver hefði sagt 1880,
að eftir 28 ár yrði virðingarverð húsa í Reykjavík komið upp í 12 miljónir,
og að skuldlausar fasteignir í bænum myndu þá nema 5 miljónum króna, þá
hefði það eflaust þótt mesta fjarstæða.
Þegar talað er um velmegun einhverrar þjóðar, þá er venjulega miðað
við geymslufje, sparisjóði o. s. frv., o. s. frv.
Jeg vil þess vegna í sambandi við það, sem hjer hefir verið sagt, sýna
vöxt þeirra hjer á landi síðastliðin 30 ár, eða frá 1877 til 1907.
Árið 1877 var innieign í sparisjóðum hjer á landi 161,000 kr.
— 1887 — — - . —■ — - — 454,000 —
— 1897 — — - — — - 1,742,000 —
— 1907 — — — — - — 4,324,000 —
Þetta sýnir, að á 30 árum hafa sparisjóðir hjer á landi næstum því 27-
faldast, og þó meira, því að nú á síðustu bankareikningum, fyrir árið 1909,
er tilfært æði mikið meira fje, sem bankamir geyma fyrir menn, og skal hjer
þess vegna sett yfirlit yfir eignir manna í bönkunum það ár.
í Landsb anhanum ásamt útb ú ti m.
lnnstæðufje á hlaupareikningi.................. 760,000 kr.
------ í sparisjóði..................... 2,440,000 —
------gegn vitökuskírteini............... 582,000 — —
1 íslandsban ka ásamt útbúum.
Innstæðufje á hlaupareikningi................ 1,037,000 kr.
Innlánsfje.................................... 1,353,000 —
Innstæðufje með sparisjóðskjörum .... 352,000 — =L
Hjer við bætist:
Eign landsmanna í veðdeildarbrjefum.........................
— — - hlutabrjefum íslandsbanka..............
— — - — ýmsra innlendra fyrirtækja
Innieignir í sparisjóðum út um land annarstaðar en á Ak-
ureyri, ísafirði og Seyðisfirði ......................
Samtals 10,524,000 kr.
Allar þinglesnar veðskuldir á landinu eru 1908... 10,038,000 —
Mismunur 486,000 —
3,782,000 kr.
2,742,000 —
2,000,000 —
500,000 —
500,000 —
1,000,000 —