Reykjavík - 27.07.1912, Síða 1

1R e v k \ a v t k.
Laugardag 27. Júlí 1912
XIII.* 30
Ritstj.: Björn Pálsson
cand. jur.
Talsimi 34. Miðstræti 10.
Heima daglega kl. 4—5.
Bak við tjöldin.
Áhorfendurnir sjá ætíð, hvað gerist
á leiksviðinu. Hitt eru ekki nema ör-
fáir útvaldir, auk sjálfra leikendanna,
sem fá leyfi til að skygnast bak við
tjöldin og sjá, hvað þar gerist. En á
þessu leikur þó öllum langmest for-
vitni.
Það er eins með Alþingi eins og
leikhúsið, að flestum er mest forvitni
á að vita, hvað. þar gerist bak við
tjöldin. Náttúrlega er það ekki ætlað
áhorfendum að sjá eða heyra hvað þar
gerist. Engu að síður fer aldrei hjá
því, að sitthvað kvisist út á milli
manna. En það versta er, að mann-
anna börn eru svo lygin, ekki síður í
íteykjavík en annarsstaðar, og því er
aldrei að vita, hverju er að trúa og
hverju ekki, af því sem út berst af því
sem gerist bak við tjöldin.
Ég skal nú taka til dæmis á Laug-
ardaginn var, þegar „Reykjavík" kom
út og skýrði frá því, þrír að menn í Sjálf-
stæðisflokknum hefðu rekið sjö félaga
sína frá sór úr flokknum. Gamlir
Sjálfstæðismenn, sem ekki hafa verið
vanir að lesa „Reykjavík" fyrri en
núna upp á síðkastið, og vissu því ekki,
hve varkár hún er með að fullyrða
ekki annað en það, sem hún veit með
vissu, trúðu þessu ekki fyrst og hóldu,
að þetta ætti að vera fyndnisaga. En
garnlir lesendur blaðsíns vissu þegar,
að þetta mundi rétt vera, þó að þá
sem aðra furðaði á því, hvernig örlít-
ill minni hluti færi að því, að reka
stóran meiri hluta úr lögum við sig.
En svona var það nú samt. Björn Jóns-
son þingmaður Barðstrendinga var kos-
inn formaður flokksins á lögmætum
fundi, og hafði því einn rétt til að
kveðja flokksmenn til fundar. En þeir
Bjarni, Skúli og Benedikt eru víkingar
og fara ekki að lögum. Þeir tóku sér
bessaleyfi til að boða sjálfum sér fund,
án þess að hinir sjö-vissu af, og þar
ályktuðu þeir, að reka hina sjö úr
flokknum, og tilkyntu þeim það bréf-
lega, að nú væru þeirreknir. Funda-
bók flokksins, þá sem fundargerðir voru
ritaðar í, hafði dr. Forni enn i varð-
veizlu og hafði ekki skilað flokknum
henni; en flokkurinn hafði ekki keypt
nýja fundarbók á þessu þingi, en ætl-
aði að nota þá gömlu. Yoru því gerðir
fyrstu fundanna víst að eins ritaðar á
laus blöð.
Nú þegar þessi stórtíðindi fóru að
gerast í flokknum, sneri inn löglega
kosni formaður flokksins, Björn Jóns-
son, sér til doktorsins til að fá hjá
honum fundabókina. En doktor neit-
aði því og lagði kollhúfur og kvaðst
eigi vita, hverir væru í inum löglega
flokki. Björn hafði sagt honum við
það tækifæri nokkur vel valin vin-
semdarorð um einlægni hans, ráð-
vendni og drengskap, en doktor brosti
að eins við því hæversklega, og sagði
með inu mesta lítillæti, að þetta væri
nú víst alt saman oflof um sig; studdi
svo gest sinn með mestu virktum út
fyrir dyrnar og læsti að sér. Næsta
morgun varð doktor að mæta á skrif-
stofu bæjarfógeta og var þar gert til-
kall til fundabókarinnar. En doktor
kvaðst hafa innlimað hana í Land-
skjalasafnið og ætla sér að halda henni
þar, unz hæstaréttardómur væri um
það fallinn, hver væri löglegur eigandi
bókarinnar.
Hvað er nú orðið af Sjáifstæðis-
flokknum? Hverjir eru þeir einu ekta
og ósviknu Sjálfstæðismenn ? Það lítur
svo út, að það hljóti að vera þeir sjö,
þar sem þeir eru langsamlega meiri
hluti og inn löglega kosni formaður er
einn í þeirra tölu. Þessa virðist því
verða að telja í Sjálfstœðisflokknum:
Birnina þrjá, Jónsson, Kristjánsson og
Þorláksson, Jens Pálsson, Jósep Björns-
son, Ólaf Briem og Þorleif Jónsson.
í Skilnaðarflokknum eru þeir þrír:
Benedikt, Bjarni og Skúli.
Þá eru lausamenn svokallaðir; þeir
eru níu : Jóhannes bæjarfógeti, Stefán
skólameistari, séra Magnús Andrésson,
Jón Jónatansson (allir frá öndverðu
millilandafrumvarps-menn), Valtýr, Sig.
Sigurðsson, Sig. Stefánsson, Kristján
Jónsson og Sigurður Eggerz. Sjö af
þessum að minsta kosti eru stuðnings-
menn Hannesar Hafsteins til ráðherra-
dæmis.
í Heimastjörnarflokkuum eru 21
þingmaður, sem allir styðja Hannes
Hafstein. Fjóra af sjálfstæðismönn-
um að minsta kosti mun og mega
telja stuðningsmenn hans.
Samkomulagið í sambandsmálinu
styðja allir heimastjórnarmenn (21),
að minsta kosti 6 af Zawsamönnum,
og víst að minsta kosti 6 af sjálfstæðis-
mönnum. Þetta er talið eftir því sem
ég get komist næst, og heflr þá sam-
komulagið („bræðings“-stefnan) að
minsta kosti fylgi 33 þingmanna, og
ekki ósennilegt, að þeir reynist 1—2
fleiri. •
Jón í Múla er væntanlegur á þing
4. Ágúst. ‘J. Ól.
Daginn og veginn.
Klerkar og yflrsetukonur.
Það er undarlegt, hvað vel launaðir
embættismenn eru oft nízkir á hvern
eyri af almannafé hlnda a 1 þ ý ð u-
fólki — venjulega því nízkari, sem
þeir eru hærra launaðir sjálflr.
Ég hefi komið hérna ofan á bæjar-
stjórnarfund þegar um hefir verið að
ræða laun kennaranna við barnaskól-
ann. Þeir munu vera verst launaðir
af tímakennurum við alla skóla hér í
Reykjavík; satt að segja smánarlaun
að bjóða nokkurri manneskju, sem
f æ r er um að vera kennari, lægra en
eina krónu um klukkutímann. En ég
hefl heyrt hálaunaðasta manninn þar
leggja harðast á móti að barnakenn-
ararnir fengju sæmilega borgun fyrir
starf sitt.
Á Miðvikudaginn varð mér reikað
ofan á þing. Þar var í efri deid verið
að ræða um laun ljósmæðra. Þar var
prestur að tala og lagði mikið út af
því, að sextíu krónur væru full-há árs-
laun handa yfirsetukonum. Égheyrði
á umræðunum, að landlæknir mundi
vera á sama máli; og með því að
yfirsetukonurnar munu fá lítilsháttar
aukaþóknun fyrir verk sín og, ég held,
heila krónu á dag í dagpeninga
meðan þær eru að heiman að hjálpa
konum, þá skal ég nú í rauninni ekk-
ert um segja nema mennirnir hafi rétt
fyrir sér, sem segja þessi sextíu króna
laun full-háa borgun. Að minstakosti
veit ég að sýslunefndunum, sem eiga
að greiða launin, muni þykja þetta
nóg. En röksemdaleiðslan, sem prest-
urinn hafði fyrir máli sínu, þótti mér
einkennileg og að vissu leyti rétt
merkileg. Hann hélt því fram, að í
umdæmi yfirsetukonu, sem hefði þessi
laun, fæddust að meðaltali fimm börn
á ári; og eftir skýrslum tepti hver
fæðing yfirsetukonuna að meðaltali
fjóra daga. Þetta yrðu tuttugu dagar
á ári, og þá væri það auðsætt, að sex-
tíu krónur væri full-há laun.
Ég er því miður ekki byskup, og
byskupinn ekki heima sem stendur, svo
að ég get ekki vitað, hve oft þessi
klerkur messar um árið. Ég veit að
sumir klerkar hér á landi messa ekki
nema fimm, sex eða sjö sinnum. En
mér er sagt, að þessi klerkur messi
nokkuð oftar, enda er aðal-kirkja hans
í fjölmennum kaupstað. Ekki kváðu
þó messurnar vera ýkja-margar og
venjulega ákaflega fáment við þær.
Setjum nú svo, að hann messaði
tuttugu og fimm til þrjátíu sinnum á
ári, og að það væri fjögra, flmm stunda
verk fyrir hann að semja hverja ræðu
(ef hann notar þá ekki gamlar ræður
sínar af og til). Svo skulum við ætla
á, að hann verði að skíra jafn-mörg
börn á ári, eins og yfirsetukonan tekur
á móti; en sjálfsagt er skírnin vanda-
minna og fljótunnara verk heldur en
starf yfirsetukonunnar. Setjum svo að
hann þurfl að jarðsyngja jafn-marga
eins og fæðast og kannske þjónusta
eina kerlingu á ári að meðaltali. Eftir
þessum reikningi ætti ekki að vera
torvelt að flnna, hvað hæflleg laun
væru handa presti fyrir vinnu hans,
metið á svipaðan hátt eins og starf
yfirsetukonunnar. Við þetta þarf þó
sjálfsagt að bæta fermingum; þó eru
þær nú reyndar borgaðar presti sér á
parti, alveg eins og skírnartollar og
líksöngseyrir.
Hvernig væri annars að endurskoða
prestlaunalögin á þessum grundvelli?
Ja, ég slæ þessu svona fram mér
vitrari mönum til athugunar. Ég
hugsa það kynni ef til vill að fá ein-
hvern byr á þessum tímum, þegar allir
tala um að spara — spara — spara!
Löggæzla við síldveiðar.
Herra Guðmundur Guðlaugsson, sem
einatt hefir verið aðstoðarmaður lög-
reglustjóra á Siglufirði við eftirlit með
síldveiðimönnum, og reynst þar dug-
legur maður, hefir boðið stjórnarráðinu
að gera út á sinn kostnað gufuskip,
til að líta eftir síldveiðiskipum útlend-
XIII., 30
um, sem eru að síldveiðum í land-
helgi. Hann ætlast ekki til að hafa
lögregluvald til að taka skipin og teyma
þau inn á Siglufjörð, enda eru þau
öll neydd til að koma þar inn, með
því að þau hafa alla útgerð sína og
afgreiðslu þar og verða að hleypa inn
í hvert sinn, er þau hafa veitt, til að
leggja upp síldina til verkunar og sölt-
unar. En hann býðst til að útvega
sannanir fyrir brotunum, móti því að
fá tiltekinn hluta af sektarfé þeirra
skipa, er dæmd verða eftir tilvísun
hans og sönnunum.
Þetta sýnist næsta álitlegt tilboð,
þar sem landsjóður þarf engum eyri
til að kosta öðru en tilteknum hluta
af upphæð þeirra sekta, sem uppljóstr-
armaðurinn aflar landsjóði.
Margir ætluðu nú, að Stjórnarráðið
mundi þiggja þetta fegins hendi. En
— þar kom dálítið stryk í reikninginn.
Stjórnarráðið kvað sig skorta laga-
heimild til að veita uppljóstrarmanni
nokkurn hluta af sektum. Svo var
málið lagt fyrir þing, en þó ekki í
frumvarpsformi, heldur sem þings-
ályktunartillaga, að skora á stjórnina
að gera eitthvað til að efla eftirlitið
með síldveiðum í landhelgi. Og nú
sefur málið í nefnd; en norski bróðir
flskar væntanlega daglega í landhelgi
þessa daga. Skipið, sem Guðmundur
átti kost á, liggur tilbúið til taks hér
á höfninni, ef þinginu skyldi þóknast
að gera eitthvað við þessa málaleitun.
Auðvitað væru sérstök lög eina lög-
fulla heildin fyrir stjórnina til þessa
samnings; en ef þingið samþykti til-
löguna sem þingsályktunartillögu að
því viðbættu, að þingdeildirnar hétu
því á næsta þingi að gefa stjórninni
heimild með lögum til þessara ráð-
stöfunar, þá væri það sjálfsagt ábyrgð-
arlaust fyrir ráðherra að taka boðinu.
Heiðrímardropinn á höfninni.
Ég reit litla grein undir þessari
fyrirsögn í „Reykjavík" fyrir nokkru,
og benti á, að í leyfl stjórnarráðsins
væru geymdar hér í koladalli á höfn-
inni birgðir af kúníakki. Þær eru af-
hentar þaðan ótollaðar frönskum flski-
skútum, er þær óska þess.
Þetta er bert brot á bannlögunum
— og fleiri lögum. Það er líka brot
á þeim einkarétti til að verzla með
áfenga drykki, sem vínsalar hér hafa
og hafa borgað dýrum dómum.
Ég spurðist fyrir um heimild
stjórnarráðsins til að gefa slíka undan-
þágu; en ekkert svar hefir fengist úr
þeirri átt.1)
Nú er kominn nýr ráðherra, og má
nú ekki vænta af honum, að hajm
annaðhvort réttlæti þetta, eða geri
kúníakkið upptækt ?
Er það til of mikils mælst af rétt-
vísi hans og röggsemi ?
7. Ól.
‘) Eina svarið, sem kom, var frá fröusk-
um manni, sem bar það af sér, að vínföngin
væru geymd í frönsku koladöllunum.
Það er rétt. Það er í norskum kola-
dalli, sem geymt er. *