Suðurland - 20.01.1912, Page 1

SUÐURLAND.
II. árg.
Landsímastöðin á Eyrarbakka er opin frá
kl. 8V2 —2. og 3Va—8 á Tirkum dögum. Á helg-
um dögum frá kl. 10—12 f. hd. og 4—7 e. hd.
Einkasiminn cr opinn á sama tíma.
Sparisjóður Árnessýslu er opinn hvcrn
virkan dag frá kl. 3—4 e. hd.
Lestrarfétag Eyrarbakka lánar út bæk-
ur á sunnudögum frá kl. 9—10. f. hd.
Aðalfundur
„Prentfélags Árnesinga" verður haldinn í
Fjölniá Eyrarbakka þrlðjudaginn 6. febr.
kl. 12 á hádegi.
Kosin ný stjórn. Lagðir fram reikning-
ar félagsins. Enufremur verða lagðar íyrir
fundinn ýmsar lagabreytingar.
J. janúar 1912
Stjórnin.
Málsverndun. — Misvizka.
„Misvitr er Niall“.
Hallgerður.
Eg hefi verið að lesa blöð. sem komu
með siðasta steðli. — (Póstur or „orðskrípi"
í íslenzku, kvað þýða: að standa kyr, vera
staður. Sé það íslenzkað, verður það:
steðill).
í Suðurlandi ræðir Br. J. um „misbrúk-
un fornhelgra nafna“, 0. 0. urn „orðskrípi
og athugaleysi", en í „Þjóðólfi" eru þeir
landlæknir og fræðslustjóri að burðast með
„tugamálið".
Þessir mikilsvirtu menn bera allir vernd-
an íslenzkunnar fyrir brjósti, og er það
mjög virðingarvert. En ininna má þá góðu
menn á, að þeir eru hér að ráðast á
forn(helg)a landsvenju.
Það er ekki nýtt hér, freinur en hjá
öðrum þjóðum, að tekin séu upp í málið
útlend heiti aðfenginna hluta, né að inenn
gefl nöfn, sem illa eiga við. Eiríkur rauði
nefndi Grænland, landið, sem að rnestu
liggur undir eilífum snjó; og afarmörg lík
öfugnefna dæmi má finna frá fornum sögu-
tímum til vorra daga.
Friðsemd hét kona, mesti svarri, Gott-
svin (= Guðsvin) var til, er engin fyrir-
mynd þótti að siðgæði. — Hér í sveit eru
tvö æfagömul býli (i eyði nú), er hétu
Hytte og Amsterdam. Nöfnin urðu að
vísu Hitta og Amsturdammur í alþýðu-
munni. En varla geta nafngefendur átt
sök á því; flest má aflaga.
Yið áttum góð og háleit („goðumborin")
nöfn á vikudögununi, en þó notum við nú
með jafnaðargeði aískræmisnöfn á sumum
þeirra.
Sama er um mánaðarnöfnin. Til eru
þau islonzk, en þó notum við nú — ja,
Eyrarbakka 20. janúar 1912.
mér er næst að halda latnesk og grísk
mánaðarnöfn, og sum ekki vel viðeigandi
nú. Fjórir síðustu mánuðir ársins heita
7. 8. 9. og 10. en eru 9. 10. 11. og 12.
Fæst enginn um þetta, líklega af því venj-
an er komin á.
En svo er einnig um þann sið, að gefa
skrípaheiti á ýmsu, og ætti hann þá að
hafa sama rétt á sér: venjan hafa „helg
að“ hann.
Oft hafa orð og heiti slæðst inn í málin
með nýjum aðfengnum hlutum, siðum,
hugtökum o. s. frv. Sýnist það afsakan-
legra, en að skifta um: taka upp útiend
eða innlend ónöfn, en útrýma góðum nöfn-
um íslenzkum á sama hlut eða hugtaki.
Ekki amast eg við því, að reynt sé að
laga óvenju, og það þótt forn sé. Þetta
getur enda gengið furðu fljótt, enda þótt í
máli sé, ef að því er af alvöru snúið.
Nokkuð var málspillingin orðin forn og
rótgróin, þegar Fjölnismenn tóku að lag-
færa málið, og tókst það svo fljótt og vel,
sem raun er á orðin.
Þeim mönnum er eg mjög samhuga,
sem reyna vilja að vernda hið íslenzk-þjóð-
lega og útrýma spilling þess, þótt forn só.
Er margt og mikið í því efni að vinna.
En hinu er eg síður samþykkur, ab ís-
lenzka beri nöfn á öllum aðfengnum hug-
tökum, síst á þvi, er sameiginlegt er mörg-
um þjóðum, og því miklu meir eign ann-
ara en okkar smáu þjóðar. Kemur þar
einnig til álita, hvað Iiagfærilegt (praktiskt)
er. Pví er það, að eg vil ekki í alvöru
fara að íslenzka orð eins og póst) það er
— þó vitlaust sé nú orðið, síðan póstar
fóru að ferðast — alþjóðlegt heiti á alþjóð-
legu starfi.
Sama er um „krónu“ (pening) þó að það
só ekki íslenzkt gjaldmiðils heiti. Það er
ekki fráleitara en dals (ríkisdals) nafnið
gamla; hvorugt heldur nafn á íslenzkum
hlut.
Líkt er ástatt með tugamálskerfið. Það
er aðfengið hér, nú orðið alþjóðlegt, og
hefir hagfærilega þýðingu að láta alþjóð-
legu nöfnin halda sér.
Okkur finst þau sum afkáraleg i fyrstu,
en timinn mýkir það, eins og mánaðar-
nöfnin.
Ýms önnur orð eru að verða hér land-
læg, án þess að hafa lögboðin verið, svo
sem renta, rabat,, víxill, tékk-, prósentur,
diskonto, kontant, debitor, kroditor o. fl.
Er engu síður ástæða til að amast við
notkun þeirra í daglegu máli, þótt hentugri
séu í viðskiftum við útlendinga en íslenzk
nöfn á sömu hugtökum.
Ohagfærilegt væri að taka upp aftur hin
íslenzku mánaðarnöfn. Hætt við, að er-
lendis skildist eigi hvenær á árinu t. d. 27.
dagur Ýlis væri; en stirt að hafa tvenn
| mánaðarheiti til daglegrar notkuuar. En
34. blað.
nú má svo heita að brófaviðskifti við út-
lönd séu orðin dagleg um land alt, og fara
þó fremur vaxandi. Aftur á móti er varla
vansalaust fyrir oss íslendinga, að nota
vikudaganöfnin eins óg nú er. Grannnþjóð-
irnar hafa enn hin norrænu nöfn, en hér,
þar sem málið hefir þó að öðru leyti geymst,
eru þau tínd, og reglulaus, afbökuð nöfn
komin í staðinn. Er næstum furða, að
hugsandi menn og mentaðir skuli fá sig
til að rita mánw- þriðjw- fimtwdagur, þar
sem rita ætti mána- þriðji- fimti- eftir nýrri
nöfnunum, sé þau rétt hneigð. Og eðli-
legra hefði verið, að nefna alla dagaga eft-
ir töluröð, úr því nöfnunum var breytt.
Eins og dagarnir nú eru nefndir, fer illa
á því að skammstafa nöfn þeiria; en það
kemur sér þó oft vel. Nú eiga tveir og
tveir sammerkt. Út af því koma svona
vandræðalegar skammstafanir: S. Má. Þ.
Mi. Fi. Fö. L. eða S. Md. Þ. Mvd. Fmd.
Fsd. L. En S. M. T. Ó. f>. F. L. yrði það
með gömlu nöfnunum, og þau eru ólíkt
þjóðlegri, fegri og þægilegri: Sunau- Mána-
Týs■ Óðins■ Þórs Freys- (eða Freyju ) Lauga-.
Dagarnir eru hór kendir við sól, mána,
fjóra guði og hreinlæti. Hvað verður fund-
ið betra.
Hví skyldi nú vera meiri örðugleikum
bundið að fá þessi „fornhelgu nöfn“ endur-
vakin, ef að því væri af alvöru snúið, en
forðum var fyrir einn kaþólskan, sérvitran
biskup að útrýma þeim og innleiða ónöfnin ?
Þá er ekki lítið verkefni fyrir málvernd-
armenn að íslenzka iðnaðarmálið, eins og
J. I\ bendir á, þótt iðnaðarþekkingin sé að
mestu aðfengin, er þar öðru máli að gegna
en með pósta, „mynt“, mæli og vog. Iðn-
aðurinn er íslenzkur, sé hann af höndum
landsmanna gjörður, og ættu því nöfn á
iðngreinum, hlutum þeirra og verknaði að
vera íslenzk. Símar landsins eru íslenzkt
fyrirtæki, landsins eign. Þeim og þeirra
starfsemi getum við gefið íslenzk heiti 0.
s. frv.
Norðmenn unnu'hér fyrst að akvegagjörð,
og fyrstu innlendu vegaverkstjórarnir lærðu
þann verknað í Noregi, enda er vegagjörða-
málið mest afbakað úr norsku. Hefir því
enginn sórni verið sýndur. Og þessu líkt
er um margt.
Gott er að það, sem islenzkt er, hafi ís-
lenzk heiti. En þótt við gefum krónunni
íslenzkt, þjóðlegt nafn, verður hún eigi að
heldur íslenzkur peningur. Eins er um
tugamálið. Það er og verður útlent (franskt)
mál og vog, hverjum nöfnum sem við nefn-
um það. Þó við tökum það til notkunar,
eins og aðrar þjóðir, af því það þykir hag-
færilegt, getur verið álitamál hvort það á
eigi rótt á að halda sínum upphaflegu nöfn-
um. Það, að nöfnin eru tekin úr „dauðu"
málunum, virðist benda á, að höfundur
I kerfisins haíi ætlast til, að nöfnin fylgdu