Verkamaðurinn - 11.08.1950, Blaðsíða 2

3
VEBKAMAÐUBINN Föstudaginn 11. ngúst 1950
Jóhann Sebastian
Bach
Fœddur 21. marz 1685. - Dáinn 28. júlí 1750.
Baldur Möller Norðurlandameist-
ari í skák í annað sinn
Friðrik Ólafsson varð efstur í meistaraflokki
í dag, 28. júlí 1950, éru liðin
rétt 200 ár frá andláti hins mikla
meistara, Jóhanns Sebastians
Bechs, einhvers ágætasta og stór-
brotnasta listamanns, sem nokk-
urn tíma hefur lifað. Hann fæddist
í borginni Eisenach í Thiiringen.
Foreldrar hans dóu bæði, meðan
hann var í bemsku, og ólst hann
því upp á heimili bróður síns, Jóh.
Christophs Bachs, sem var mörg-
um árum eldri og organleikari í
Ohrdrui. Snemma byrjaði J. S.
Bach að læra tónlist, einkum að
leika á klaver og orgel, fiðlu og
fleiri hljóðfæri. Jafnframt stundaði
hann tónfræði af miklu kappi og
óvenjulegri alvöru. Til dæmis um
áhuga hans er það, að hann bað
bróður sinn að ljá sér bók með
orgeltónverkum eftir fræga meist-
ara. Bróðir hans neitaði honum
um bókina með þeim ummælum,
að hann hefði ekkert með hana að
geca, fyrr en hann hefði lært
miklu meira. Jóhann litli var samt
ekki af baki dottinn. Hann læddist
inn i stofu bróður síns á nóttunni,
og sat hann siðan uppi við að af-
rita lögin. Ekki þorði hann að
kveikja ljós, heldur bjargaðist við
tunglsskinið. En við þetta ofreyndi
hann augun, svo að hann beið þess
aldrei bætur.
J. S. Bach hafði á þessum árum
óvenjufagra söngrödd. Vegna
hennar var honum boðin ókeypis
vist við Michaelisskólann í Liine-
burg, sem var latínuskóli.
í þessum skóla lærði hann að
syngja, og söng hann sopranrödd í
kór skólans. Var það alltítt á þess
um tímum, að slíkir skólar héldu
uppi æfðum kórum, sem sungu í
kirkjum borganna, en voru styrktir
til þess af söfnuðunum.
Meðan Bach var í Michaelis-
skólanum, sleppti hann engu tæki-
færi til að afla sér þekkingar á
tónlist. Sérstaklega varð hann fyr-
ir miklum áhrifum af hinum ágæta
tónlistarmanni Georg Böhm. Þá
kynntist hann ýmsum innlendum
og erlendum hljóðfærasnillingum.
Um helgar og frídaga fór hann fót-
gangandi til Hamborgar til að geta
hlustað á hinn mikla meistara
Reinken og fleiri orgel-snillinga.
Stundum gekk hann til Celle til að
heyra franska hljóðfæraleikara,
sem voru þar í hirðhljómsveitinni.
Ekki hafði Bach efni á að
stunda háskólanám, og þegar námi
hans í Michaelisskólanum var lok-
ið árið 1703, var hann ráðinn fiðlu-
leikari við hirðina í Weimar. Þar
var hann í nokkra mánuði. Þá var
hann ráðinn organleikari við ný-
byggða kirkju í Arnstadt í Thúr-
ingen. Þar hélt hann áfram tónlist-
arnámi sínu af óþreytandi elju og
kappi. Honum lék einkum hugur á
að kynnast Buxtehude, sem var
frægastur allra þálifandi orgel-
meistara í Þýzkalandi. Fékk hann
því fjögurra vikna orlof og hélt
fótgangandi til Liibeck. Buxtehude
tók honum opnum örmum, og fyrr
en varði urðu vikurnar fjórar að
fjórum mánuðum. Lá nærri, að
það kostaði hann stöðuna. Bach
reyndi alltaf að nota hvert tæki-
færi til að hlýða á framúrskarandi
listamenn og kynna sér mismun-
andi tegundir tónlistarstíls. Ferð-
aðist hann oft til fjarlægra staða
og sparaði ekkert erfiði.
Árið 1707 gjörðist hann organ-
leikari í Miihlhausen og kvæntist
sama ár frændkonu sinni Maríu
Barböru. ^708 réðst hann organ-
leikari og síðar konsertmeistari
við hirð hertogans í Weimar. Þar
fékk hann ágætt orgel til umráða,
og nú náði hann slíkri fullkomnun
sem organ- og klaver-leikari, að
vafasamt er, að nokkur maður
hafi komizt lengra. Hann var einn-
ig ágætur fiðluleikari.
Árið 1717 bauðst honum staða
sem hljómsveitarstjóri í Cöthen.
Bæði meðan hann dvaldi þar og í
Weimar fór hann margar hljóm-
leikaferðir.
Meðan Bach dvaldi þarna missti
hann konu sína. En ári síðar gekk
hann að eiga unga, gáfaða söng-
konu, Önnu Magdalenu Wulken.
Hún varð honum ómetanleg að-
stoð við störf hans. Heimilislif
Bachs var jafnan mjög gott.
Árið 1723 gjörðist Bach kantor
(þ. e. söngkennari og æfingastjóri)
við Thom&sarskólann í Leipzig.
Mun hann einkum hafa tekið til-
boði um það starf vegna sona
sinna, sem stunduðu nám í háskól-
anum þar. Starfið var að ýmsu
leyti erfiðara og ónæðissamara en
það, sem hann hafði áður. Thomas-
arskólinn var latínuskóli, en eng-
inn fékk inngöngu í hann, nema
þeir, sem höfðu söngrödd. Skóla-
vistin var ókeypis, en nemendurnir
urðu að æfa sig í kór og syngja í
Thomasarkirkjunni og fleiri kirkj-
um í borginni. Bach þurfti að
kenna ýmislegt annað í skólanum
en sönginn, en á því hafði hann
ekki áhuga, og varð það honum all-
þungur kross. Oft átti hann í brös-
um við yfirboðara sxna, sem skildu
lítið í list hans og fannst allt mega
vera með svipuðu lagi og tíðkast
hafði áður. Hljómsveit og söng
kraftar þótti Bach ekki fullnægj-
andi, en með óþreytandi áhuga og
óbilandi viljakrafti tókst honum
þarna að skapa kór, sem síðan um
hans daga hefir verið einhver fræg-
asti kór í heimi.
Auk þess, sem Bach starfaði
við Thomasarskólann, var hann
stjórnandi og ráðunautur tónlistar-
iðkana við háskólann í Leipzig.
Er svo að skilja, að það hafi verið
honum mjög ánægjulegt starf, og
var hann lengi stjórnandi tónlist-
arfélags háskólastúdentanna.
Bach ferðaðist lítið eftir það er
hann fluttist til Leipzig. Síðustu
árin, sem hann lifði, þjáðist hann
af kvalafullum augnsjúkdómi og
varð að lokum alveg blindur.
Hann andaðist 28. júlí 1750, 65
ára gamall. Bach eignaðist 20
börn, 7 með fyrri konunni, en 13
með hinni síðari. 9 þeirra lifðu
Þórunn S. Jó-
hannsdóttir
hélt píanóhljómleika
í Samkomuhúsinu í gærkvöldi.
Hún er enn á barnsaldri (11 ára),
en sannkallað undrabarn. Eins og
flestum mun kunnugt, stundar hún
tónlistarnám við Konunglega tón-
listarskólann í London. Hefir hún
vakið þar bæði undrun og aðdáun
með afburðagáfum og dugnaði.
Hún lék hér í fyrrasumar og vakti
mikla hrifningu. Nú hefir henni
farið mikið fram.
Viðfangsefni hennar voru eftir
Bach, Beethoven, Schumann,
Chopin og J. Mc. Ewen og auka-
lag eftir Débussy. Ekki hafði Þór-
unn leikið lengi, þegar glögg-
skyggnum áheyranda hlaut að vera
ljóst, að hér var við hljóðfærið
snillingur, sem bæði hafði ótrú-
lega þroskaðan skilning, næmi og
leikni í að láta hvert tónskáld tala
sínu máli. Meira að segja hin há-
tíðlega, alvarlega og undursam-
lega hreina og fagra, en erfiða tón-
list Bachs naut sín prýðilega. Síð-
an var óslitin stígandi til enda
hljómleikanna, sem náði hámarki
í lögum Chopins, einkum síðasta
lagi hans: Etúde op. 25, nr. 12 í c,
sem hún varð að endurtaka. Auka-
lagið var ágætlega leikið. Hefi ég
mjög sjaldan heyrt lög eftir Dé-
bussy betur flutt o'g aldrei skýrara,
og sýnir það, hve alvarlega Þórunn
tekur list sína.
Þökk sé henni fyrir þann
sóma, er hún svo ung gerir þjóð
sinni. Ég óska henni allra heilla.
Á. S.
hann, 5 synir og 4 dætur. Urðu 2
af sonum hans mjög frægir tónlist-
armenn, og fleiri nafnkunnir.
Ekkja Bachs andaðist 1760 í sárri
fátækt.
Bach var frægastur á sinni tíð
fyrir hljóðfæraleik sinn, einkum
organleik. Fullkomnaði hann org-
anleikinn og fann upp betri aðferð
en áður hafði þekkzt.
Aftur á móti þekkti samtíð hans
lítið tónverk hans eða gerði sér
ekki grein fyrir, hversu frábær
snilld hans var, bæði í formi og
innihaldi tónverkanna.
Bach var lengst af ævi sinni allt-
af að semja tónverk, einkum
komst skriður á tónsmíðar hans, er
hann var kominn til Weimar, og
hélzt það æ síðan.
Meðan Bach var í Weimar,
samdi hann einkum tónverk fyrir
klaver og orgel, í Cöthen fyrir
samleik ýmissa hljóðfæra (kamm-
ermúsik) og hljómsveit, en í
Leipzig lagði hann einkum stund
á að semja kirkjutónverk fyrir kór
og einsöngva með hljómsveit og
orgeli (kantötur, motettur, óratór-
íur, passionmúsik, messa). Tón-
verk hans eru svo mikil að vöxt-
um, að lítt er skiljanlegt, hvernig
einn maður fær afkastað slíku.
Hitt er þó meira vert, að öll hafa
þau að geyma ótæmandi auð feg-
urðar og göfgi, jafnt í formi sem
innihaldi. Enginn hefir haft annað
eins vald á tónlistarformi og hann.
Oviðjafnanlegar eru sálmalagaút-
setningar hans. En mestur er hann
Skákmóti Norðurlanda, sem að
þessu sinni var háð í Reykjavík
lauk í gær. í landliðsflokki urðu
úrslit sem hér segir:
1. Baldur Möller ......... 7
2. Guðjón M. Sigurðsson . . 6V2
3. Aage Vestöl ............ 5V2
4. Guðmundur Ágústsson . . 4V2
5. Julius Nielsen ........ 4
6. Palle Nielsen.......... 4
7. O. Kinnmark............ 4
8. Storm Herseth.......... 4
9. Eggert Gilfer .......... 3Vz
10. Bertil Sundberg ...... 2
í meistaraflokki varð efstur
yngsti þátttakandi þessa skákmóts,
Friðrik Ólafsson með 6V2 vinning.
Hér á eftir er birt ein skák, sem
tefld var á þessu skákmóti. Skák-
in er tekin úr skákdálki Þjóðvilj-
ans, en ritstjóri hans er Guðmund-
ur Arnlaugsson:
Kóngsindversk vörn. Landsliðið,
2. umferð, 29. júlí.
P. Nielsen. B. Möller.
1. d2— -d4 Rg8— -f6
2. Rgl —f3 g7- -g6
3. g2- g3 Bf8— -g7
4. Bf 1- —g2 0- —0
5. 0—0 c7— -c6
6. c2— -c4 d7— -d6
7. Rbl —c3 Rb8—d7
8. e2—e4 e7—e5
9. h2— -h3 Rf6— -h5
10. Bcl—e3 f7—‘f5
11. e4xf5 g6xf5
12. Rf3- —g5. Rd7— -f 6!
En ekki De8 13. d5 og svartur
ræður ekki við hótanir hvxts.
(Hvítur hótar dxc6, og ef 13. — c5;
þá 14. Rb5, Dg6 15. Rxd6!)
13. d4xe5 d6xe5
14. Be3—c5 Dd8xdl
15. Halxdl Hf8—c8
Hvítur ræður einu opnu línunni
og sýnist standa betur að vígi. En
staðan er brigðul og hann má gæta
sín. Bezt væri að leika nú þegar
Rf3 til þess að eiga völ á d4 handa
riddaranum, ef svartur leikur e5—
e4.
16. Hf 1—el e5—c4
17. h3—h4 h7—h6
þó í orgeltónverkum sínum og kór-
verkum. Þar ber hann langt af öll
um, sem lifað hafa. Það var að
þakka tónskáldinu og göfugmenn
inu Felix Mendelssohn-Bartholdy,
að kórverk Bachs voru grafin úr
gleymsku á fyrri hluta 19. aldar
Hér á landi hefir dálítið verið gert
að því að kynna tónverk Bachs, og
hefir dr. Páll Isólfsson gert mest
til þess. Einnig Tónlistarfélagskór-
inn undir stjóm dr. V. Urbant-
schitsch.
Af verkum Bachs hafa óteljandi
tónlistarmenn síðari tíma drukkið
kraft, fegurð og andríki. Þau eru
og verða um aldir ótæmandi
brunnur göfgi og fegurðar. Hann
var einn af mestu velgjörðamönn-
um mannkynsins. Þess vegna
gleymist hann aldrei, heldur er
nafn hans ódauðlegt.
Akureyri, 28. júlí 1950.
Á. S.
18. Rg5—h3 Bc8—e6
19. Bg2—f 1 Rf6—d7
20. Bc5—d6 Rd7—e5
21. Bf 1—e2 Re5—f3f
22. Be2xf3 e4xf3
23. Hel—e3 Be6xc4
24. He3xf3
Hvítur er neyddur til þess að
drepa með hróknum, því að svart-
ur hótar Bc4—e2.
24. Bg7xc3
25. Hf3xc3 Bc4xa2
26. b2—b3
Hvítur reynir að fá fram tafllok
með fjórum hrókum. Önnur leið
var sú að halda mislitu biskupun-
um áfram á borðinu með 26. Bc5,
en þá getur svartur svarað með
He2. Sennilega nægir hvorug leið-
in til jafnteflis.
26. Ha8—d8
27. Hdl—al Hd8xd6
28. Halxa2 a7—a6
29. Ha2—a4 He8—e5
30. Rh3—f4 Rh5xf4
31. Ha4xf4 h6—h5
32. Hc3—f3 Hd6—d5
33. Kgl—g2 Kg8—g7
34. Hf4—c4 He5—e4
35. Hc4—c3 Kg7—f6
36. Hc3—cl He4—d4
37. Hcl—c3 a6—a5
38. Hc3—e3 Hd5—e5
39. He3—c3 c6—c5
40. Kg2—h2 b7—b5
41. Hc3—c2 c5—c4
42. Kh2—g2 b5—b4
Svartur fórnar peði til þess að
hvítu hrókarnir fái ekki aukið svig-
rúm.
43. b3xc4 a5—a4
44. c4—c5 b4—b3
45. Hc2—cl He5—e7
Kapphlaup peðanna er svo tví-
sýnt að engu má muna. Áætlun
Baldurs var 45. — Hb4 (t. d. 46.
c6 b2 47. Hbl Hc5 48. Ha3 Hxc6
49. Ha2 a3 og vinnur). En þetta
ex erfitt að reikna svo að fyllilega
öruggt sé og því velur hann annað
áhættuminna framhald, sem einn-
ig nægir til vinnings.
46. c5—c6 He7—c7
47. Hcl—c5 f5—f4
48. Hc5xh5 Hd4—b4!
Gefst upp.
HLÍFARKONUR! Farin verður
hin árlega skemmtiferð miðviku-
daginn 16. þ. m. kl. 9 f. h. Konur
hafi með sr nesti. Nánari upplýs-
ingar í síma 1330, 1262, 1548 og
Lundargötu 10. — Nefndin.
HJÚSKAPUR. Laugard. 5. ágúst
voru gefin saman í hjónaband á
Möðruvöllum í Hörgárdal ungfrú
Laufey S. Ásgeirsdóttir, Reykjavík,
og Björn Guðmundsson frá
Næfranesi, Dýrafirði. kennari á
Stokkseyri. — Sunnudaginn 6.
ágúst ungfrú Ingibjörg Magnús-
dótir frá Gæsum og Rö.gnvaldur
Bergsson, veitingaþjónn, Akureyri.
HJÓNAEFNI. Nýlega hafa op-
inberað trúlofun sína ungfrú Bára
Sigurðardóttir, Akureyri, og Sverrir
Benediktsson, rakaranemi, Rvík.