Verkamaðurinn - 21.11.1958, Síða 1

vERKHmflÐumnn
XLI. árg. Akureyri, föstudaginu 21. nóvember 1958 40. tbl.
HefSi smasíldaraflinn í fyrravetur fariS til niSursuSu,
hefSi verðmæti hans meira en tífaldast
í síðasta blaði var birt þingsályktunartillaga sú, sem Björn
Jónsson og Friðjón Skarphéðinsson hafa flutt á Alþingi um
byggingu niðursuðuverksmiðju á Akureyri. Tillagan hefur
nú verið tekin til fyrri umræðu, og hér fer á eftir framsögu-
ræða sú, er Björn Jónsson flutti, er hann fylgdi till. úr hlaði.
Síldveiðar í Eyjafirði.
Allt frá þeim tíma, að síldveið-
ar hófust hér við land, hefur ver-
ið vitað að síld, einkum smásíld,
berst árlega inn í Eyjafjörð, allt
inn á Akureyrarpoll. Kunna
elztu menn við Eyjafjörð sagnir
af því, er síldargöngur björguðu
Eyfirðingum í vorharðindum og
bændur fjölmenntu víðs vegar að
til þess að afla heimilum sínum
þessarrar ágætu matbjargar. —
Síldin var þá eingöngu veidd í
landnætur og lagnet. Síðar kom
herpinótin til sögunnar og þar
með hin svonefndu „nótab'úk“,
en þau hafa síðan og allt til þessa
dags verði fastur þáttur í atvinnu
lífi Akureyrarkaupstaðar. Hafa
þau aflað nær því allrar þeirrar
beitu, sem verstöðvar við Eyja-
fjö.i ð hafa þarfnast til línuveiða
og eínnig að nokkru fyrir fjar-
lægari staði. Hefur svo verið um
tugi ára.
Vitneskja manna um árvissar
síldargöngur í Eyjafirði er því
engan veginn ný. En það er ekki
fyrr en á síðustu ánim, að nokk-
uð örugg vitneskja fæst um það
að það er, oftast a. m. k., um
mjög mikið síldannagn að ræða,
og að því er margir telja, nær
óbrigðult mikinn tíma árs eða
jafnvel allt árið.
Eins og alkunnugt er hafa,
einkum 2—3 síðustu árin, orðið
mjög miklar framfarir tæknilega
við síldveiðar, koma þar einkum
til nætur úr hentugri efnum en
áður þekktust og nýtízku leitar-
tæki. Gagnsemi þessarra tækja
getur þó hvergi orðið slík, sem
við veiðar innfjarða, þar sem
dýpi er ekki mjög mikið og unnt
eý að kasta nótunum til botns,
eða því sem næst. Virðist hugs-
anlegt við slíkar aðstæður að ná
mjög mikilli hlutfallslegri veiði
miðað við það magn, sem af er að
taka, ekki sízt er við bætist að
véður hamla sjaldan veiðum.
Veiðimöguleikar á ungsíld
þeirri, sem árlega gengur í Eyja-
fjörð, eru þvi áreiðanlega orðnir
mjög miklir, ef til veiðanna er
beitt hinum beztu tækjum, sem
nú er völ á.
Þessir möguleikar til stórfelldr-
ar veiði hafa lítið verið notaðir
til þessa. Hvort tveggja er að
lengst af hefur markaður verið
bundinn að mestu við beituþörf
verstöðvanna við Eyjafjörð og
þar í grennd og nú síðari ár
einnig lítillega að auki við hrá-
efnisöflun fyrir litla niðursuðu-
verksmiðju, sem framleitt hefur
síldarsardínur fyrir innanlands-
markað — og að fullnægjandi
veiðarfæri hafa ekki verið fyrir
hendi fyrr en á allra síðustu ár-
um.
Aflinn í fyrravetur hefði
tífaldast í verði.
í nóv. sl. ár varð sú breyting á,
að nokkrir hringnótabátar hófu
smásíldarveiðar á innanverðum
Eyjafirði og stunduðu þær þar til
í febr.mán., en „nótabrúk“ héldu
veiðunum áfram þar til í, ágúst-
mán. sl. með nokkrum hléum. —
Mestöll veiðin var lögð upp til
bræðslu í síldarverksmiðjunni í
Krossanesi. Tók verksmiðjan, að
samanlögðu, alls á móti 40 þús.
málum og mun útflutningsverð-
mæti þess magns nema, að með-
töldum uppmótum um 5,5 millj.
króna.
Þessi nýting á smásíldinni
verður þó að teljast algerlega
ófullnægjandi, þar sem hér er
um að ræða mjög verðmæta vöru
til manneldis. Samkvæmt verð-
tilboðum erlendis frá, sem flm.
er kunnugt um að liggja fyrir í
niðursoðnar „síldarsardínur",
unnar úr Eyjafjarðarsíld, mundi
útflutningsverðmæti þess magns,
sem fór til bræðslu mánuðina
nóv.—ágúst sl. í Krossanesi, hafa
numið 58 millj. kr., ef það hefði
verið unnið í niðursuðuverk-
smiðju, eða rúml. 11-falt meira
en raun varð á.
Kunnugt er, að meginið (1954
72,3%) af heildarútflutningi nið-
ursoðinna sjávarafurða í Noregi,
er sardínur úr „brislings“ eða
smásíld. Þessar tvær tegundir af
sardínum hafa löngum verið að-
algrundvöllurinn undir vaxandi
niðursuðuiðnaði Norðmanna og
hefur tilvera þeirra leitt til þess
að ýmsar aðrar tegundir hafa
einnig verið framleiddar. Ekki
leikur vafi á að ungsíldin, sem
hér veiðist er miklum mun betra
hráefni til vinnslu en það sem
Norðmenn eiga kost á. Kemur
þar einkum til greina hærra fitu-
magn íslenzku ungsíldarinnar. —
Hérlendis mun það nema 7—13%
meirihluta árs, en í Noregi 4—
6%, þegar bezt lætur.
Eins og eg hef áður getið um,
starfar á Akureyri lítil niður-
suðuverksmiðja. Getur hún unn-
ið úr ca. 30 tunnum síldar á dag.
Þrátt fyrir ófullnægjandi véla-
kost, lítið framleiðslumagn og
ýmsa aðstöðu mjög ófullkomna,
hefur þessi verksmiðja framleitt
nú upp á síðkastið fyrir útflutn-
ing, í smáum stíl að vísu, og virð-
ist ekki skorta mikið á, að sá út-
flutningur geti verið arðvænleg-
ur. Lítill vafi er á, að íramleiðsla
í stórum stíl með nýtízku véla-
kosti mundi jafna metin að fullu.
Er hráefni nægilegt?
Þá vaknar sú spurning, hvort
um sé að ræða nægilegt hráefni
til stórframleiðslu og hvort mark
aðshorfur séu fullnægjandi. Að
fyrra atriðinu hef eg áður vikið
nokkuð. Því vil eg þó þar við
bæta, að reynzla hefur sýnt að
veiðitími smásíldarinnar er ætíð
miklum mun lengri en annarrar
síldar hér við land. Telja þeir,
sem sérstaklega eru kunnugir
innfjarðarveiði í Eyjafirði, að yf-
irleitt megi reikna með 6 mánaða
veiðitíma, sem gefi gott hráefni
til niðursuðu, en nokkurn tíma
árs lækkar fitumagn síldarinnar
svo, að hún verður tæpast nýtt
til þeirra hluta. Þá má og benda
á, að enda þótt ungsíldargöng-
urnar séu einna bezt þekktar í
Eyjafirði ,er vitað að hún geng-
ur víðar inn í firði norðanlands,
t. d. Skagafjörð, og virðist því
engan veginn útilokað að hugs-
anlegur aflabrestur í Eyjafirði
yrði að einhverju bættur með
veiði á nálægum slóðum. Enn
þarfnast það athugunar, hvort
hagkvæmt væri að slík niður-
suðuverksmiðja fengist við fram-
leiðslu annarra útflutningsvara
úr sjófangi þann tíma, árs, sem
hún gæti ekki framleitt síldar-
sardínur og þá hverra.
Markaðshorfur.
Um markaðshorfur fyrir fram-
leiðslu slíkrar niðursuðuverk-
smiðju verður ekki fullyrt að svo
komnu. Hitt er vitað, að Norð-
mönnum tekzt að selja sína fram
leiðslu, enda þótt þar sá um lak-
ari vöru að ræða. Einnig er vitað
að tilboð um mjög veruleg kaup
og stöðug bggja nú þegar fyrir og
að kaupsýslumenn, sem forgöngu
hafa haft um að afla þeirra til-
boða, eru mjög bjartsýnir á sölu-
möguleika slíkrar vöru víða um
heim. Hér er ekki um að ræða
lúxusvöru á borð við sumar vör-
ur, sem vinna má úr Norður-
landssíld,heldur tiltölulega ódýra
framleiðslu, sem getur orðið al-
menn neyzluvara í markaðslönd-
um okkar og því seljanleg í
miklu magni.
Flm. þessarrar þál. virðist
allt benda til þess, að með því að
koma upp fullkominni og stór-
virkrd niðursuðuverksmiðju á
Akureyri, sem einkum væri ætl-
að að hagnýta smásíldina í Eyja-
firði, mætti skapa nýja útflutn-
ingsgrein, sem gæfi milljónatugi
gjaldeyris og veitti jafnframt
mikla atvinnu. Þessi útflutnings-
aukning fengist úr hráefni, sem
til þessa hefur lítið verið notað,
eða þá á mjög ófullnægjandi hátt,
en er auðveldara að afla en e. t.
v. nokkurs annars hráefnis, sem
fiskiðnaður okkar byggist á.
Rannsókn nauðsynleg.
Á hinn bóginn er nauðsynlegt
að undirbyggja slíka framkvæmd
svo vel sem nokkur kostur er á,
og því er þál. þessi borin fram,
að svo geti orðið, enda eru sumir
þættir þeirrar athugunar, sem
nauðsynleg verður að teljast,
naumast á færi annarra en opin-
berra aðila.
Það er kunnugt, að niðursuðu-
iðnaður okkar hefur fram til
Helgileikurinn Bartimeus blindi
var frumsýndur í Akureyrar-
kirkju á afmælisdegi kirkjunnar,
17. þ. m., og tókst sýningin með
ágætum. Aðsókn var svo mikil,
að kirkjan var troðfull og hús-
fylli varð aftur á þriðjudags-
kvöldið, þegar leikurinn var
fluttur í annað sinn. Upphaflega
var ætlunin, að aðeins yrðu
þessar tvær sýningar, en vegna
hinnar miklu aðsóknar var leik-
urinn sýndur í þriðja sinn í gær-
kvöld.
Ágúst kvaran var leikstjóri og
fórst það vel, svo sem vænta
mátti. Hann annaðist einnig hlut-
Hvað dvelur ríkis-
stjórnina?
íslenzkum almenningi þykir
ríkisstjórnin svifasein og at-
hafnalítil í landhelgisstríðinu
við Breta. Hvaðanæía af
landinu hafa heiuii borizt
áskoranir um að slíta stjóm-
málasambandi við Breta
meðan þeir halda uppteknum
hætti um rán og vopnað of-
beldi á löglegu yfirráðasvæði
íslenzku þjóðarinnbr, virða að
engu íslenzk lög né heldur
þær reglur, sem enginn ágrein
ingur er um að séu alþjóða-
lög, og hafa í liótunum mn að
drepa íslenzka löggæzlumenn
og sökkva íslenzkum varð-
skipum.
Það mun varla fyrirfinnast
sá maður, sem ekki telur
sjálfsagt, að stjórnmáiasam-
bandi við ræningjaþjóðina sé
slitið, en samt er ekkert að-
hafst. Við hvað er ríkisstjóm-
in hrædd? Sér hún ekki það,
sem allur almenningur sér, að
öruggasta ráð okkar til að
vinna fullnaðarsigur í land-
helgisdeilunni er, að sýna
Bretum alla þá alvöm og
hörku, sem við getum. At-
hafnaleysið í þessu máli er
okkur hættulegast. Við eig-
um að segja slitið stjórnmála-
sambandi við Breta og segja
okkur úr Atlantshafsbanda-
laginu. Það er öruggasta og
sjálfsagðasta leið okkar til
sigurs.
verk lesara og naut hin þrótt-
mikla rödd hans sín þar með
ágætum. Með aðalhlutverkið í
leiknum, hlutverk blinda manns-
ins, fór Ámi Jónsson og mun það
hafa verið vel valið. Önnur hlut-
verk önnuðust: Sverrir Pálsson,
Matthildur Sveinsdóttir, Jóhann
Valdemarsson, Björg Baldvins-
dóttir, Guðmundur Magnússon,
Guðmundur Ólafsson, Guðný
Sigurðardóttir, Erla Kristjáns-
dóttir, Anna G. Jónasdóttir,
Anna Þ. Þorkelsdóttir og Guðný
Ögmundsdóttir. Auk þess að-
stoðuðu sóknarprestarnir og
(Framhald á 4. síðu.)
f þessum mánuði vann Guðmundur Adólfsson, Hlíðargötu 10,
Moskvitch-bifreið í Happdrætti Dvalarheimilis aldraðra sjómanna.
Mynd þessi var tekin, er Finnur Daníelsson, unrboðsmaður DAS á
Akureyri, afhenti Guðmundi (t. h.) bifreiðina. Ljósm.: Gísli Ólafss.
(Framhald á 4. síðu.)
Mikil aðsókn að helgileiknum
Bartimeusi blinda