Vikan - 12.08.1912, Blaðsíða 4

V I K A N
myrða fjandmann sinn og frændur
hans og börn alsaklaus álíta þeir
heilaga skyldu sfna.
Frá Japan.
Brot úr menningarsögu nútið-
arinnar í Áusturheimi.
Menn eiga bágt með að trúa því
að nokkuð sje orðið eftir af Ár-
ljómalandi inu forna: Japan, hvorki
í siðum nje þjóðarlunderni-, þegar
litið er á byitinga og breytinga-
hamfarirnar þar í landi á siðustu
áratugum, Þess vegna er gaman
og fróðleikur að heyra, hvaða dóm
rithöfundurinn Lafcadio Hearn kveð-
ur upp í þessu efni í bók sinni:
Kvushu, um nútíðar menningu Ja-
pana, sem nýlega er komin út er-
lendis. Orð hans eru því þyngri
á metunum sem þarna er niaður,
sem þekkir Japan, — sem dvalið
hefur þar í landi í mörg ár, ekki
sem ferðalangur, heldur sem vinur
og kennari bestu manna þar, —
maður, sem farið hefur um þetta
fagra land þvert og endilangt og
kynt sjer það til hiítar, lifað lífi allra
síjetta þjóðarinnar og unnað Japan
sem annari ættjörð sinni. Hann
getur öðrum framar dæmt um gildi
og áhrif endurbóta þeirra sem rutt
hafa sjer til rúms með þjóðinn .
Japan hefur fyrst og fremst tek-
ið þeim mestu stakkaskiftum heima
fyrir, sem hugsanleg voru um nokk
urt land í Austurheimi. Gamla
Ijensstjórnar-fyrirkomulagið, með al-
ræði aðalsins og prestastjettarinnar,
sem klauf og sundraði þjóðfjelag-
inu í eilífum óeirðum, leið undir
lok, og uppreis þingbundið kon-
ungsríki, með þjóðræði og þing-
ræði. Þessu næst hófust endurbæt-
ur í framkvæmdah'fi og menning-
arstarfinu inn á við og út á við.
Japan tók upp herskipun og vopna-
burð að fordæmi fremstu herþjóða
Norðurálfunnar, Frakka og Þjóð-
verja. Nýtísku skotvopn smá og
stór voru keypt, herskip smíðuð í
Englandi, er jafnvel voru fyrirmynd
annara nýtísku herskipa. Hafnir
voru gerðar og skipakvíar, reglu
bundnum eimskipaferðum omið á
—þeim fyrstu fyrir forgöngu austur-
landaþjóða sjálfra. Vitar voru
byggðir og flóðgarðar svo mikl-
ir, að slíks eru ekki dæmi uni
víða veröld. Járnbrautir voru lagðar
svo sem nauðsyn bar til vegna her-
flutnings og samgangna innan ríkis.
Þá voru settar á stofn verksmiðjur,
námar unnir, járnsmiðjur, mylnur
og púðurverksmiðjur gerðar, uns
auðið varð að keppa við iðnað og
framfarir Vesturheimsmanna. Þá var
mentamálum komið í lag, þjóðinni
veitt almenn fræðsla, skólar settir á
stofn og hærri mentastofnanir, sem
fyllilega standa vorum jafnfætis ef
ekki framar. Fullkomið trúarfrelsi
(ögleitt og hverjum leyft að verða
sæll við sína trú alveg óátalið. Yfir-
leitt var frelsi veitt til alls þess, er
að alþjóðaheill laut og hagkvæm-
ast var Austurlandabúum í hvívetna.
Allt var kennt, allt var notað, sem <
að haldi kom, og í tveim stórstríðum
sýndi þjóðin. að hún hafði lært
meira en nokkurn útlendinga rendi
grun í og gat látið sjer á sama
standa án ótta við yfirvofandi ofur-
efli, ef í harðbakkann slæi.
En sá fer mjög vijlur vegar, sem
heldur að Japan sje orðinn vest-
rænt ríki, þrátt fyrir allar þessar
ógurlegu byltingar og breytingar á
síðasta mannsaldri. Japan varð ná-
kvæmlega það sem það var og eins
og það var. Erlendar uppgötvanir
og áhrif hagnýtti þjóðin sjer svo
rjett og með slíkum árangri, seni
mikill listamaður eða listasmiður
hagnýtir sjer ný áhöld, sem honum
eru boðin, og endurbættar vjelar, en
sjálf sál þjóðarinnar breyttist ekki
pólitískt markmið og allir innr
straumar, sem eru undirrótin að
þjóðarkrafti Japana, breyttust ekki
frekar en listastefna og markmið
snillingsins breytist, þótt hann skifti
um áhöld og aðferð, svo verkið
gangi fljóíar og verði vandaðia.
Nýlega hefurmikið verið ritað um
ina einkennilegu, japönsku gh'mu:
Ju-jitsu, sem hver einasti vel upp
alinn japani lærir mjög rækilega.
Það er einkennileg aðferð, að bera í
ekki fyrir áhlaup mótstöðumanns-
ins, því síður að ráðast á hann á
móti, heldur nota sjer þau svo
hann falii á sjálfs sín bragði. Sá
sem er æfður í Ju-jitsu veitir hrind-
ingum, höggum og árás mótstöðu-
manns síns ekkert viðnám, tiörfar
þvert á móti svo undan, að hinn
falli um sjálfan sig. Haim styður
hreyfing hans með djöfullegri slægð,
uns hann gætir sín ekki og gerir
sjálfum sjer skaða. Hann lætur
mótstöðumanninn sjálfan grafa sjer
gröf, án þess að gera nokkuð að
því sjálfur. Hann tælir hann til
þess að slá sjálfan sig úr iiði, hand-
leggsbrjóta og jafnvel hálsbrjóta sig.
Þessari glímulist, sem byggist á
andlegum yfirburðum í stað líkam-
Iegra, líkir Lafcadio Hearn, sem fyr
var getið, við það, hvernig Japan-
ar haga sjer gagnvart menningar-
áhlaupi vesturþjóðanna.
japanar veita því ekki rninstu mót-
spyrnu, styðja það meira að segja,
noía sje það svo meisíaralega, að
allur ávinningurinn sje þeirra megin
en mótstöðumennirnir bíði alt tjón
af sjálfir. Þeir taka nuð ápægju í
þjóriustu sína falibyssur, járnbrautir.
almenna mentun, verksmiðjur og
stýranleg Ioftför og nota það til
þess að sigrast á vesturlaridaþjóð-
unum þegar þeir þykjast við því
búnir, hvort sem er á sviði iðnaðar,
lista, vísinda eða vígvöliunum. En
heima fyrir er Japan allt af Árljóma-
landið ganrla og sama, og sjerhver
Japani sami, rólegi, skapduli Aust-
urhcimsbúinn. sem Vesturheimsbú-
anum er ekki auðið við að sjá.
Enn í dag er ferðast, þrátt fyrir
járnbrautirnar. um mjóu, görnlu
göturnar um »land sóluppkomunn-
ar« í »kuruma«, smákerru, eins og
átti sjer stað fyrir þúsundum ára.
Bóndinn plægir akur sinn meö trje-
plóg, sem er eldri en kristnin og á
hæðunuin viðveginn eru litlu undur-
hljóðu grafreitirnir, þar sem andi
föðursins er heiðraður af sonum og
sonarsonumí hundrað ár með dreypi-
fórn og dýrum krásum. Eftir hund-
rað ár hætta fórnirnar og þá deyr
minning hins látna smátt og smátt,
— svo er siður með Buddatrúar-
mönnum. Jafnvel í musterunum eru
fórnir færðar í aðeins hundrað ár.
Þeim verður dapurt í geði, sem
fara um japönsku hólana og hæð-
irnar í kerrunni. Tímunum saman
sjest ekkert annað en grænir hrís-
akrar, ávalir hólar, yndislegir graf-
hljóðir sveitabæir, himininn fagur-
blár og við og við ströndin, sem
öldurnar leika við án afláts, hægfara
blágrænar í blíðu og sólskini. Og
á undan litlu, Ijetlu kerrunum fer
forhlauparinn hvatur og óþreytandi
mílu eftir mílu og lítur aldrei við.
Slíkri ferð lýsu ferðamaðurinn með
töfrandi Iitum sem hjer segir:
~Ffh-
Sumsrbrjef frá Höfn.
(32° Celcius).
Kæri Vísir.
Maður er ekki upplagður til að
skrifa í þessum hitum. Maðurtekur
rögg á sig, sest fáklæddur við skrif-
borðið og hugsar: Nei nú er mjer
alvara og verður svo þess var að
fingurnir loðasaman hálfvotir (óþægi-
leg tilkenning) og svitinn stendur í
droptimá enninu. Það dugar ekkert
þó maður baði sig og þvoi, hálfri
stundu síðar er manni jafn heiít
aftur. Og guð hjálpi okkur, hvað
á maður að skrifa um? Blöðin tala
mest um baðvistina og baðlífið. Sand-
ströndin við Hornbæk, Fanö og
Skagen er þeim nú meira virði en
allar stórfrjettir um Selandia og sigra
á Olympiuleikum eða ráðherraskifti
á Islandi. Menn gleyma jafnvel
Einari Mikkelsen og stórumbrotum
meðal Evrópuþjóðanna vegna þess-
arar kröfu mannanna til sællífis. Það
á við Dani: breið sandfjaran við
sundið í skínandi sól og hita þar
sem ekki verður þverfótað fyrir fá-
klæddu baðfólki konum og körlum
í eipni kös. Kæri Vísir, ef jegværi
ekki hræddur um, að það gangi of
nærri dygðugum hugsunarhætti heið-
arlegra húsmæðra heima í Vík mundi
mig langa til að gefa þjer nánari
lýsingu á þessu ijettúðuga, hlæandi
lífi hjer á Sjálandsey ogjótlandsskaga.
Það á við Danskinn. Hann er svo
frumlegur í pví ástandi. Aílir bestu
eiginleikar þjóðarinnar koma þar svo
glöggt fram. En jeg þori það ekki.
Ekki af því jeg sjálfur sje hneyksl-
aður. Siður en svo. Mjer er nautn
að sjá það eins og alt upprunalegt
hjá kynslóð mannanna, en jeg þori
það ekki vegna húsmæðranna
(dætranna? nei, dæturnar skilja það
betur!) í Reykjavík. Jeg vil ekki fá
óorð á mig hjá þeim!----------—
Og Kaupmannahöfn. Já Kaup-
mannahöfn liggur hjer dauf og döpur
út við Eyrarsund, rænd því fegursta
og besta sem hún á: unga kven-
fólkinu. Hitinn liggur einsogsótt-
veikisntóðan forðum yfir bænum og
leggst þungt fyrir brjóstin á okkur,
sem erum dæmdir þeim harða dómi
að vera hjer hvernig sem viðrar.
Og nýungar? Hvað stoðar það þó
við höfum fiskiveiðasýningu eða að
Futuristarnir komi hingað og gefi
okkur tækifæri íii að sjá heimsins
húmbúk fyrii ærna peninga. Jeg
meina auðvitað Futuristana ekki
fiskiveiðasýninguna. Náttúrlega hefi
jeg virrð þar. Mjer fanst það skylda
mín. Viö fórum þangað þrírkunn-
ingjar fytir skötnmu. Þaðvaróþol-
andi heitt að ganga á slíka staði
en við erum ungir og látum oss
ekkert fyrir brjósti bremia. Reyndar
vorunt við allir Ieikmenn og fákunn-
andi um fiskiveiðamál, en hver þekkir
ekki þorskinn, sá ep alinn er upp við
sjó á íslandi? Þótti okkur því vænt
um að sjá, að þessi vor »bjargvættur
besti« er ekki lakari að útliti og
öllum frágangi eins og hann kemur
frá íslandi en annarsstaðar að (t. d.
Noregi). Yfirhötuð virðist íslenska
deildin sýningarmnar sóma sjer vel
og ekki standa öðrum að baki. Er
það gleðiefni hið mesta.— Bara að
P. Bjarnason á ísafirði gæti látið
prenta dálítið fallegri og sntekkiegri
miða á niðursuðudósir sínar. Væri
ekki reynandi að \á teiknara vora
og listamenn til þess að spreyta sig
á því? Þeir gætu máske »þjenað« sjer
vænan skilding við það. Og enginn
ósómi er það. Miinchen á Þýska-
landi er sennilega mestur listabær
Þjóðverja. Þar hafa margir ágætir
listanienn fengið orð á sig fyrir
góðar 1 itateikningar af því t^egi
(auglýsingar og etikettur). LTrn heini
allan nota iðnrekendur listina í sína
þjónusíu: þeir verða að vera »up-
to-date«. ef nokkuð á undan að
ganga.
Annars var þetta nú út við kvörn.
Aðeins vinsamleg uppástunga. Menn
mega ekki skilja mig svo, að nið-
ursuðuverksmiðjan á ísafirði ekki
hafi verið sjer til sóma á sýning-
unni. Reyndar smakkaði jeg ekki
fiskbollurnar, en jeg tel víst, að ekk-
ert hafi verið út á þær að setja.
Ekki getur heldur fregnin um
ráðherraskiflin og óii sú eftirtekt,
sem það vekur hjer, nje heldur sá
gauragangur, sem íslensku Ólym-
píufararnir vöktu hjer er þeir neit-
uðu að fylla flokk Da"a við al-
þjóðaleikina, vegið upp þau óþæg-
indi sem það liefur í för með sjer
að lifa inni í stórborg í sumarhita.
Politiken (Ove Rode), það blað hjer,
sem allir lesa og enginn geturver-
ið án, en sem allir eru þó sam-
mála um að ekkert standi í (!), veg-
ur að Nationaltidende í leiðara út af
Ólympíuhneykslinu. Kallar hún það
reifarakaupa-þjóðrækni (Godtköbs-
nationalisme) er Danir vildu amast
við því að vjer skipuðum sjerstak-
an flokk við leikina. (Nationaltid-
ende var auðvitað stórhrifið af til-
tækinu). Hið ytra er ráðherraskift-
unum tekið með velvilja. Nl.
Jóhann Bessason bóndi á
Skarði í Dalmynni er nýlátinn,
þjóðhagasmiður og búhöldur
mikill, forn í skapi og einkenni-
legur ílits. Mynd hanseríÓðni.
Reykjavík
Austurstr.3
Rotterdam
Delftsche-
.'-straat 35
oB^ve\sUn.
Útgefandi
Einar Gunnarsson, cand. phil.
Östlunds-prentsm.
*