Vínland - 01.04.1903, Qupperneq 3

Níels R.. Finsen.
Það eru nú mörg ár síðan Níels R. Finsen var
frægur orðinn á Norðurlöndum og í Bvrópu, en
hér í landi hafa fáir heyrt hans getið fyr en nú í
retur að ýms tímarit og bló'ð hafa flutt ritgerðir
um hann og starf hans svo uú er hann alkunnur
orðinn meðal Ameríkumanna, en hefði f>ó orðið
pað miklu fyr ef hann hefði unnið meðal stór-
þjóðanna, pví hjá þeim eru vísindalegar framfarir
mestar og þeim mest eftertekt veitt.
Níels R. Finson er fæddur i Færevjum 1. des.
1860. Faðir itaus, Hannes Finsen, var amtmaður
þar í eyjunum, sonur Olafs Ij'insen landfógeta í
Reykjavík, Hannessonar bisltups, Finnssonar
biskups, Jónssonar prófasts í Hitardal. Þetta er
ein merlta8ta ætt á Islaudi, og í henui eru margir
atgervismenn. Móðir hans er ciönsk. Hann var
snemma settur til menta, fyrst i skóla í Hanmörku,
en fór paðan til íslands óg gekk í lærðraskólann i
Reykjavík pangað til hann útskriluðist 1883. Fór
haun pá til Kaupmannaliafuar sama ár og byrjaði
að lesa læknisfræði við háskólann þar. Haun lauk
prófi í læknisfræði 1890 og varð pá aöstoðar-
maður eins háskólakennarans uui uolckur ár, og
kendi líffærafræði, en jafnframt gerði hanu ýmsar
tilraunir til að rannsaka áhrif ljóssins á líífæri
líkamans, og honum varð mikið ágengt á skömm-
um tíma, þrátt fyrir það þó hann væri búinn að
missa heilsuna og hafi verið mjög lieilsutæpur
alla æfi síðan.
Hin mikla uppgötvun Finsens, sein hann nú
er orðinn heimsfrægnr fyrir, er sú: að meðáhrifum
Ijóssius má lækua ýmsa sjúkdóma, sem annars eru
Ólæknandi, og liinar vísindalegu raunsóknir lians
liafa sýnt mönnunuu, nýjan ljósheim, sem fyrir
tíu árum síðan var öllum hulinn.
Finsen reyndi fyrst að sanna það, að sólbrnni
i höi undinu orsakaðist af kemískum áhrifum ljós-
geislanna á efni þau, sem eru í höruudinu, en ekki
af hita sólarljóssins. Hann bar svertu á blett á
handlegg sínum og lét svo sóiskína á liann beran;
þá sólbrann allur handleggurinn nema sá blettur,
er svertur var, eg var þó hitinn engu minni á
svarta blettinum. Eltir nokkra daga lét hann sól
skína á handlegginn eius ag áður, en bar hvergi
svertu á hann. Þá sólbrann sá hvíti blettur, sem
svertan hafði áður verið borin á; alt annað skinn
á handleggnum, sem nú var móleitt af sólbrunan-
um við fyrri tilrauuina, sólbrann nú ekki,og sýndi
það, að liinn móleiti litur á sólbrendu hörundi
er vörn gegn meiri skemdum af áhrifum Ijóssins.
Prófessor Widmark í Stokkhólml hafði rej'ndar
saunað það, að sólbruui orsakaðist af kemískum
fthrifum ljósgeislanna en ekki af hita, áður en
Fiusen kom fram með sínar sannanir, en Finsen
lét ekki staðar numið við þessar tilraunir, og flesti
sem hann gerðl eftir þetta var að mestu leyt,
frumhugsað,—í júlímánuði 1893 ritaði liann grein
nm “Áhrif Ljóssins á Ilörundið” í Hospitaltidende.
Lar hélt hann því fram, að lækna mætti bólnsjúka
tnenii ef þeir væru látnir liggjaþar, sem ekkert
Ijós nema rautt kæmist að þeiin, og það inætti
gera þaunig, að breiða rauðtjöld fyrir alla glugga
°g öyr. Næsta ár (1894) vildi svo til, að bóln-
veiki gekk í Kaupmannahöfn. Þótti þá sjálfsagt
að reyna tillögu Finsens, sem vakið hafði mikla
eftirtekt árinu áður, og það reyndist, að liann
liafði rétt að mæla. Það gróf ekki í bólunnu, við
það varð hitasóttin miklu minni og engin ör sáust
eftir reikina á þeim sjúkliugum, sem híguí rauðri
birtu.
Til þess að gera sér grein fyrir því, á hverjn
sú tillaga Finsens var bygð, að láta bólnsjúka
menn liggja í rauðu ljósi, þurfa menn að vita
hvernig sólarljósið er samsett af mörgum geisla-
tegundum, marglitnm, eins og sést á regnbogan-
um. Finsen fann,að rauðu geislarnir höfðu lítil
eða engin keinísk áhrif á höruudið; en bláu geisl-
arnir, og ósýnilegir geisiar sainfara þeim, hafa
langmest þess kouar áhrif. Þess vegna gerði hann
ráð fyrir, að allir ljósgeislar, nema hinir rauðu,
imuidu hafa slcaðvæn áhrif áhörund bólusjúklings-
ins. Þetta var mjög mikilsverð uppgötvun, eu þó
var það tniklu meira vert er Fimsen fann, að sum-
ir ljósgeislar geta drepið bakteríur, sem valda
sjúkdómum; ef ba-gt er að drepa bakteríur þær,
ersjúkdómnum vulda, með einliverju meðali,sem
ekkí skaðar líkaman sjálfan, þá er anðvelt að
lækna sjúkdóminn. En flest það, sem drepur
bakteríur, er einnig banvænt fyrir líkamann og
kemur því ekki að notum. Ljósið getur drepið
bakteríur og er liættulaust fyrir líkamann. Sam-
kvæmt því mætti lækna flesta hiua skaðvænustu
sjúkdóma með áhrifum ljóssins, ef ekki væri sá
galli á, að Ijósgeislar geta ekki komist gegn um
iíkamann og náð til bakteriunnar, sem oftast er
iunvortis,—en X-geislarnir, sem komast gegn um
líkamaiin, geta ekki drepið bakteriur. Þess vegna
getur Finsen að eins læknað þá skúkdóina, sem
eru í skinninu. Rerklaveiki nefnum vérsjúkdóm,
sem annars nefnist ýmsum nöfuúm, eftir því, hvar
Jiann er í líkamanunv Þegar sú veiki er í lung-
unum nefnistliún lungnatæring. Stundum erhún
í skinnínu—heizí í andlitinu—og er oft voðaleg
útlits. Þar hefur veikin ekkert íslenzkt, nafn (hefur
víst líka verið óþekt á íslandi), en heitir á latínu
lupus vulgaris. Það er þessi sjúkdómur, sem Fin-
sen hefur mest læknað og orðið frægastur fyrir,
því áður var hann næstum ólæknandi; helzta ráðið
var að flá af andlitinu alt. það skinn, er sjúkt var
orðið, en þá urðu örin eftir svo mikil að andlitið
varð alt afskræmt, og oft tók sjúkdómurinn sig
upp aftur. En með ljóslækning B'inseus grær
hörundið og nýtt iíf færist í það jnfnótt og bakter-
íurnar deyja, svo lítil ör eða alls engin sjást, þar
sem áður voru voðaleg sár. Finsen notaði fyrst
sólarljósið, en af því oft eru sölarlitlir dagar í
Kaupmannahöfn, varð liann að brúka rafmagns-
Ijós, sem reyndar er að mörgu leyti eins áhrifa-
mikið og sólarljósið. Auðmeun í Kaupmanna-
liöfn gáfu fé til þess, að ljóslækningastofnun sú,
er lcend er við Finsen, komst á fót ogr stjórniu
veittl styrk til þess fyrirtækis. Fyrst voru reist
smá liús og ófullkoniin, og að eins tveir sjúlding-
ar voru þar til að byrja með, en tala þeirra sjúkl-
inga, sem nú eru þar daglega, skiftir hundruðum,
og nýjar veglegar byggingar hafa verið reistar og
um altbúið sem beztog fullkomnast. Þangaðsækja
sjúklingar af öllum þjóðum og úröllum heimsálf-
um, þó flestir séu auðvitað lrá Evrópu. Oss er
ekki kunnugt að neinn liérlendur maður hafi enn
farið þangað til lækninga, enda er sjúkdómuriun
(lupus) mjög sjaldgæfur meðai hérlendra manna.
Finsen brúkar rafmagns-bogaljós, sem livert
gefur jafnmikla birtu og tuttugu þúsund kerte-
Ijós. Hvert bogaljós er notað fyrir fjóra sjúk
linga í senu. Útbúnaður allur ei mjög in irgbrot
inn og verður ekki lýst til hlýtar með orðum ein
um. Ljósið er látið falla gegn um málmlegg, sem
líkist kíki, í þessum kíkir eru safngier gerð úr
litarlausri steintegund, sem kvarlz heitir, því kem-
ískir raímagnsljósgeislarkomastmiklu betur gegu
um kvartz en gier. Annar endi kíkisins snýr að
ljósinu en hinn veit að þeim bletti á skinni
sjúklingsins, sem verið er að lækua. Hit.inn af
ljósinu er afar mikill og mundi þegar brenna
sjúklinginn, ef ekkert ræi i því til varnar. En til'
þess að kæla ljósið er vatn látið vera milli s ifn-
gleranua í kíkinum, en snmt yrðí liitinn óþoiandi
ef ekki væri annað ti! að stemma stigu fvrir lioti-
um; en til þess liefir Fiusen lát.ið gera hriug úr
málmblendingi, í hringinu eru feidar tvær kvartz
plötur og milli þeirra er nóg rúm tii þess »ð láta
vatn streyma í síiellu innan í liringnum, sem er
látinn liggja á skinniuu þannig, að önuur kvartz-
platan, kæld af vatninn, þrístir svo fast á hörundið
að næstum alt hlóð fer úr þeim bletti á skinninu,
sem hún hvílir á. Með þessum útbúnaði er tvont
unnið i seun:bæði að verja skemdum fyrir hita ;>g
um leið að rýma irnrt bióði úr okinninu. En blóð
veitir ljósgeislum svo niikla fyrirstöðu, að þeir
gætu ekki komist gegu um skinnið þar sem það
er blóðríkast, ef ekki væri einhver aðferð höfð. til
að útrýma blóðinu. Sjúklingurinn liggur á legu-
bekk og hjúkrunarkona gætir hans nákvæmlega
meðan hann er undiráhrifum ljóssins, sem errúml.
ein klukkustund í senn, og bletturinn, sem ljósið
fellur á, er ekki stærri en tíu-centa peningur.
Finsem getur einnig læknað með þessari að-
ferð ýms hörundslýti t. d. rauðbláa bletti, sem
menn eru oft fæddir með. Nýlega hefur Finseti
reynt að lækna útvortis krabbamein með ljósi, en
það er enn ekki tími til að segja neitt með vissu
um hver árnngur verður af þeim tilraunum.
Lungnatæring og aðra innvortis sjúkdóma
hefur Finsen auðvitað ekki gert tilraun tii að
lækna með þessari aðferð, af því ljóslækning
verður ekki brúkuð þar sem ekkert ljóskemst að.
Finsen hefurgert miklar tilraunirmeð sólböð
og önnur ljósböð, þar sem hann lætur veikbygða
menn og lasburða vera tímunum samau alls uakta
í solskini eða mjög björtu rafmagnsljósi. Það er
vist, að þetta er oft mjög liressandi, en hvort það
geti orðið verulega til lækninga er enn ekki full-
sannað.
Allur útbúningur við ljóslækningar Finsens
er margbrotiun og dýr; og það þarf langan t.íma —
oft marga mánuði—til að iækna hvern sjúkling, og
kostar mikið. Hér í landi er nú búið að reisa
nokkrar ljóslækningastofnanir, sem brúka iíka að-
ferð og Finseu, en allar hafa þær reynt að breyta
rafmagnsljósunum og öðrum útbúnaði og gera
það miklu einfaldara, fljótvirkara og kostnaðar-
minna en Finsen; en rétt nýlega hefir það verið-
sýnt, að hin kemísku áhrif rafmagnsljóssins t ias
og því heflr vetið breytt bæöi liér og á Knglandi
eru miklu minni en hjá Finsen, en sjálfsagt verð-
ur þó aðferð Finsens ineð tímanum breytt svo að
alt verði bæði eiufaldara ogáhrifameira en nú eiv