Vínland - 01.04.1903, Page 5

liefir meiri þörf á sjálfstæðum skóla en vér
Vestur-íslendingar. Ef vér að eins athugum
hveruig ástatt er með móðurmál vort hjá
hinni yngri kynslóð, sem alist hefir upp og
mentast að öllu leyti hér í landi, pá munum
vér brátt komast að raun um, að framtíðar-
horfur íslenzkunnar meðal vor eru alt annað
glæsilegar.
Flestir unediniíar af íslenzkum ættum
læra að tala íslenzku af foreldrum og ætt-
ingjum í heimahúsum, pó að sjálfsögðu
nokkuð bjagaða. sumir, en allflest börn tala
hana vel, helzt til sveita, pví eldra fólkið tal-
ar par flest allgott mal. Börnin tala að
jafnaði bezt mál frá fjögra ára til tíu ára
gömul, eða frá peim aldri, er pau geta fyrst
talað skyrt mál og pangað til enskunámið í
skólunum fer að hafa áhrif á mál peirra og
hugsunarhátt; pá fer íslenzkunni vanalega að
fara aftur því börnunum verður enskan smátt
og smátt tamari. Samt er furða hvaðmargir
ungir menn og hálffullojðnir tala vel íslenzku
án pess að skemma hana með ensku slettum,
pó peir liafl aldrei að heita má lært neitt í
íslenzku nema pað, sem peir heyra í daglegu
tali helzt þegar peir eru með eldri mönnum,
sem mestmeernis tala íslenzku. Alment tala
o
íslendingar hér betra mál nú en peir gerðu
fyrstu árin eftir peir komu hór vestur, pví pá
hætti peim mjög við að búa til alls konar
bögumæli úr ensku máli og blanda peim sam-
an við íslenzkuna, en peir leggja pað niður
smám saman, jafnframt pví sem peir læra
enskuna betur, og sjá hversu Ijótog ósmekk-
leg orðskrípi úr pví verða, að tala ensk orð
með íslenzkum framburði oít ending'um. í
o o
fljótu bragði gætu menn af pessu dregið pá
ályktun, að íslenzkunni só pá engin hætta
búin, pví pað sé vottur pess, að málinu fari
fram en ekki aftur, að menn tala pað hreinna
en fyrir 20 árum síðan. En ef pess er gætt,
að framtíð móðurmálsins er mest á valdi hinn-
ar uppvaxandi kynslóðar og afkomenda
liennar, og pað er jafnframt athugað, hversu
lítið ungmenni vor læra í íslenxku og liversu
lítið allur fjöldi peirra sinnir henni, pá verð-
ur útlitið alt annað.
Eins ocf áður var saot, creta næstum allir
o o 7 o
íslenzkir unglingar, sem hór eru uppalnir,
talað íslenzku, og alþr peir, sem pað geta,
hafa lært það áður en peir byrjuðu skóla-
nám, en eftir pað mun íslenzku kunnáttu
peirra flestra fara fremur aftur en fram.
Flestum íslenzkum börnum er að nafninu til
kentað lesaíslenzku, svo pau geti lært kristi-
leg fræði á móðurmálinu; en pó pau geti með
tilsögn annara komist fram úr fræðumsínum,
þá er lestraræfingin ekki mikil, og margir
unglingar láta par við sitja, og líta aldrei
frarnar í neina íslenzka bók, svo peir eru víst
æði margir, sem fáum árum eftir ferminguna
geta ekki Jesið ís en/kuna. En pó eru peir
sem lesa íslenzkuna, miklu fleiri en peir, sem,
læra að skrifa hana. t>að má óhætt fullyrða,
að enginn íslenzkur unglingur hafi enn lært
að skrifa íslenzku liér í landi svo að í nokkru
lam sé.
o
t>eir íslendingar, sem hafa eingöngu
mentast í æðri skólurn hór í landi, geta víst
flestir lesið íslenzku, en varla nokkur peirra
getur skrifað hana stórlytalaust, og pá eru
litlar líkur til pess, að peir munu vekja áhuga
almennings á pví, að viðhalda máli sínu og
bókmentum; en pó hafa nokkrir íslenzkir
námsmenn við hérlendan skóla nylega látið
til sín taka í pví efni og unnið áð pví af
öllum kröftum, að stofnsetja íslenzkt bóka-
safn í skója sínum; en pað má fremur telja
einstakt dæmi en vott um almennan áhuga
meðal íslenzkra námsmanna að viðhalda ís-
lenzkri tungu og bókmentum.
Yfir höfuð má segja pað um hérlenda
námsmenn af íslenzkum ættum, sem hér eru
uppalnir frá bernskuárum, að peir geta talað
algengustu orð í daglegu íslenzku máli, en
peir hafa ekkert vald á móðurmáli sínu til
pess að láta pað flytja hugmyndir sínar í
skipulegri ræðu, pó peir sóu pryðisvel mælsk-
ir er peir tala ensku; margir peirra reyna alis
ekki að skrifa íslenzku, og peir, sem eitthvað
fást við pað, eru flestir ófærir til pess; rótt-
ritun peirra er ekki bót mæiandi, en j)ó er
hún vanalega miklu betri en orðaval og
setninga skipun, sem synir j)að, að pessir
menn eru öldungis óvanir við að hugsa á ís-
lenzku, og hafa enga hugmynd um frumatriði
íslenzkrar málfræði; og [cað er eðlilegt ]>ví
alt, sem Jæir læra, veniir pá við að hugsa á
ensku, og íslenzka málfræði heyra peir varla
nefnda á nafn. •
íslenzk ungmenni hér í Bandaríkjunum
læra næstum {jví alt á ensku eftir pau byrja
að ganga í barnaskólana, nema J>að, sem J>au
læra í trúarbrögðum, og J>að er yfir höfuð
mikið kirkjunni að pakka hvað íslenzk tunga
og íslenzkar bókmentir haldast við meðal
V estur-Islendinga.
Islenzk blöð og tímarit eiga miklu minni
[>4tt í [>ví; að minsta kosti kenna J>au fáum
málið, pví meirililuti unglinganna les J>au
sjaldan eða aldrei.
Meðal vor er eno-inn málfræðing-ur í
íslenzku, og enginn, sem vér getum sagt pað
um með róttu. að hann riti hreina og fallega
íslenzku. En meðal vor eru margir ungir
menn, sem hvorki lesa né skrifa íslenzku,
nokkrir, sem ekki geta talað liana, eða eiga
svo ertítt með J>að, að peir gera pað ekki
neiua bráða nauðsyn beri til, og fiestumpeirra
mun pykja ój>arft. að viðhalda máli, sem J>eir
ekki geta talað við hérlenda menn.
í Canada stendur íslenzkan enn á fastari
grundvelli en hér í landi, af J>ví íslendingar
eru J>ar fjölmennari og sumstaðar nokkuð
fráskilnir innlendum mönnum, en pó raest
vegna pess. að pangað flytja árlega margir
frá íslandi, og íslendingar standa par að
mörgu leyti í nánara sambandi við ísland en
J>eir, sem búa hér í Bandarlkiunum. Samt
J>ykjumst vór mega fullyrða, að fiest J>að, er
vór höfum sagt uvn íslenzkuna í Bandaríkjun-
um lysi einnig ástandi málsins í flestum ís-
lendinga bygðum í Canada.
En bæði hér og í Canada eru pó margir
menn,—meðal J>eirra ungir menn, uppalnir
hér vestra,—sem syna mikinn áhuga á pví, að
viðhalda íslenzkri tungu og bókmentum, og
sá áhugi hefir vissulega vaxið síðustu árin.
Kirkjufélagið vakti fyrst athygli manna á pví
er J>að var að berjast fyrir skólahugmyndinni
og síðan.hefir bæði félagsmönnum og mörg-
um öðrum verið pað mikið áhugamál, að
eignast íslenzkan skóia, pví J>að virðist vera
eina úrræðið.
Flest hérlend blöð hafa nú margsagt J>á
sögu, að Goiohi Abe, kolakaupmaður I Tokio
í Japan, hafi árið 1900 lagt 3000 ven á helzta
bankann J>ar í borginni og gert um leið pann
samning, að bankinn skyldi halda J>ví fé á
vöxtum í 250 ár, og gjalda pámeð rentumog
rentu-rentum alla upphæðina, sem pá á að,
vera eitt J>úsund tvö hundruð og átta miljón-
ir, fjögur hundruð og ellefu J>úsund, hundrað
sjötíu og níu yen. Þetta pykir blöðunum
hér einkennilega austurlenzk fyrirhyggja.—
En J>au geta pess ekki. að íslenákir fjármála-
fræðingar fundu petta ráð til að sjá niðjum
sínum borgið, löngu áður en kolakaupmann-
inum í Japan hugkvæmdist ]>að.—Þeimheið-
ur, sem heiður ber.
“Hvaða látum!
Hvort er það svo!”
—Skipafreqn.
Það ber stundum við, að blöðin á íslandi
flytja fréttir frá Bandarílcjunum, meðal annara
útlendra frétta. Synishorn af peiin fréttum
er í ísafold 14. marz, 1903. Alt, sem j>ar er
í fréttum að segja frá Bandaríkjunum, er J>að
að ymsir auðkyfingar í New Ybrk hafi svik-
samlega komist undan skattgreiðslu, og ein-
hver stórmenni par I börginni hafi orðið upp-
vís að ]>ví, að hjftlpa ]>eim til pess og pegið
mútur fyrir; svo voru pessi stórmenni dregin
fyrir lög og dóm. t>ví næst segir frá pví
er “Roosevelt forseti meiddi sig nylega í
skylmingum svo mikið, að búist er jafnvel
við, að verði að taka af honum hægri hönd-
ina.”—Jafnvel ísafold ætti að vita betur.
Vorir vesturheimsku g’ag’nrfnondur virð-
ast nú vera alveg búnir að segja álit sitt um
jóla- og nyárs-blöðin, og fagurfræðingarnir
eru víst lika langt komnir ineð Hjartadrotn-
inguna, svo nú er hætt við að dauflegt verði
í heimi bókmentanna og listanna nema Hag-
yrðingafélagið hafi einhverja vorsálma að
syngja.
Á íslandi hafa hjálpfúsir menn hlaupið
undir bagga með Vestur-íslendingumaðgefa
út rit Gests Pálssonar, og jafnframt reisa J>eir
minnisvarða—sjálfum sér.