Voröld - 14.01.1919, Qupperneq 5

Wiimipeg, 14. janúar, 1919
VORÖLD.
BIs. 5
Nokkur orð um friðarþingið.
Eftir Séra Halldor Jónsson
(Framhald)
Hermenn vorir
pað mun nú hérumbil alment viðurkent að nauðsyn beri til að
þjóðirnar bindist samtökum til þess að sporna við eyðileggjandi styrj-
öldum—sem verða eftir því sem vísinda þekking mannkynsns eykst,
meíra og meira eyðileggjandi; en um aðferðina við stofnun slíkra sanr
t.aka, munu enn sem komið er deildar skoðanir, enda er stofnun slíks
ban.dalags afar mörgum erviðleikum liáð.
Grey, markgreifi frá Falloden, mikilhæfur enskur stjórnmála-
maður, hefir bent á það með réttu að með stofnun slíks allsherjar
bandalags yrði sjálfræði hinna einstöku nkja, einkum storveldanna
takmarkað að miklum mun- pau gætu þá ekki framar eins og hingað
til “lifað og látið ’ ’ eins og þau vildu. pau yrðu að hlýta alþjóða
dómstóli í mörgum þeim málum sem þau liafa hingað til útkljáð með
hótunum eða beinu hervaldi.
Tökum eitt dæmi úr sögunni þessu til sönnunar—opíttm stríðið í
Kxna. Árið 1834 reyndi Faouk Wang, keisari í Kína að koma í veg
l'yrir neyzlu, sölu og tilbúning ópíum í ríki sínu vegna hinna afai-
skaðlegu áhrifa ópíum neyzlunnar á þjóðina. Englendingar, sem
höfðu stórmikinn hag af ópíum verzluninni reyndu að koma í veg
fyrir þessa umbóta tilraun lteisarans, og þegar fáeinar enskar ópíum
verzlanir voru. fáum áruni seinna eyðilagðar í Canton, sögðu Eng-
lendingar Kínverjum stríð á hendur og neyddu þá með herafla til
þess að leyfa sér ótakmarkaða ópíum verzlun þar í landi. Segjum nú
að Kínverjar hefðu getað vísað þessu máli til óvilhalls, alþjóða dónr
stóls, sem átti að dæma í deilumálum rnilli þjóðanna. Segjum nú að
dómurinn hefði fallið—eins og líklegt er—þeim í vil; að frumhlaup
Englendinga Kínverjum á hendur hefði verið dæmt glæpasamlegt og
gagnstætt lögum og anda alþjóða sambandsins, Kínverjum dæmdar
háar sektir í skaðabætur—í staðinn fyrir að Englendingar dæmdu sér
allan stríðskostnað og jafnvel meira—og þeim skipað að hætta öllum
þvingunar tilraunum við saklausa þjóð-
Slíkar dómsúrskurður væri í hæsta máta auðmýkjandi, því með
honum liði hlutaðeigandi ríki eklci einungis efnalegt tjon, heldur líka
stórkostlegt tjón á virðingu sinni og áliti, ekki ósvipað því sem á sér
stað með einstaklinginn, sem verður fyrir því mikla óláni að vera
dæmdur sakamaður við landslög og rétt.
pað er, ef til vill, fyrir þetta haft á sjálfræði ríkjanna og þann
ótta sem alþjóða dómstóllinn veldur eigingjörnum þjóðum, að friðar-
vinunum hefir enn þá ekki tekist, að fá stórveldin til að bindast sam-
tökum heimsfriðnum til verndar, og hætt er við að þetta reynist
erviður þröskuldur á þessu friðarþingi, og má sjálfsagt búast við
öflugum tilraunum af hálfu stórveldanna til þess að tryggja þeim
drotnunar valdið í heiminum hér eftir sem hingað til.
Annað vandamál sem fyrir friðarþinginu liggur, er að búa svo
um hnútana að engin ein þjóð, eða þá fleiri þjóðir í bandalagi, geti
brotið lög sambandsins eða óhlíðnast dómum alþjóða dómstolsins.
Um þetta atriði verður nánar talað seinna þegar við komum að uppá-
stungu Wilson ’s um alþjóða herlið í friðarstefnu hans-
Einn erviðleika, hingað til óyfirstiganlegan, hafa menn æfinlega
rekið sig á þegar rætt, hefir verið um alheims bandalag þjóðanna—
hvernig á að tryggja hlutfallslegt jafnrétti þeirra. Gert er ráð fyrir
alþjóða samjcundtt, alþjóðaþingi sem ræði og samþykki lög sambands-
ins, lög sem gildi fyrir allan lieim, og þjóðirnar verða að fara eftir í
breytni sinni- hver gagnvart annari. Hver á nú að ráða mestu um
þessi lög, hver á nú að hafa flesta fulltrúa á alþjóðarþinginu, eða eiga
alíar þjóðir að liafa þar jafn marga málsvara ? Ef allar þjóðir liefðu
sömu fulltrúatölu, yrði San Marino, með aðeins nokkrum þúsundum
íbúa jafn atkvæðamikið í heimspólitíkinni og Bretland hið mikla, með
mörg hundruð miljónir íbúa. pá gadu líka fáeinar smáþjóðir, ræru
þær samtaka, ráðið lögum og lofum í heiminum, en stórveldin, sem
eru færri að tölunni, yrðu að beygja sig auðmjúk fyrir sameinuðum
vilja þeirra. Á fulltrúa talan að fara eftir fólksfjölda hvers einstaks
ríkis?? pá hefði Kína fleiri fulltrúa, og um leið meiri völd en Banda-
ríkin, Frakkland, Italía og Japan til samans, en smáþjóðanna gætti
þá sama sem ekkert; fáein stórveldi gætu ráðið öllu með innbirðis
samtökum. , pá yrði það að raunalegum sannleika sem Prof- Holger
Wiehe dreþur á í síðustu “Iðunni’’—“úti um sjálfstæði allra smá-
þjóða’’
Sumir álíta að hlutfalls tala fulltrúanna á alheims samkundunni
ætti að fara eftir mentun og menning þjóðanna, en ætli það yrði ekki
nokkuð ervitt að dæma um hlutfalls menningu hinna ýmsu þjóða?
(Framhald)
pegar hermenn vorir fóru af stað var þeinr heitið því að um þá
skyldi séð í alla staði og var það margtekið fram að ekkert væri þeim
of gott. peim var hrósað og lofað öjlu fögru.
petta var gott og blessað ef loforðin hefðu ekki gleymst og heitin
verið haldin. En nægar, sannanir virðast nú vera fyrir því aö með-
ferð hermannanna á leiðinni yfir hafið—og jafnvel á einlestum hér í
landi—hafi verið svo bágborin að allir sem hlut eiga að máli mættu
bera djúpan kinnroða fyrir.
Mátti þó ekki minna vera en að vel væri tekið á móti mönnunum
og sæmilega með þá farið eftir allar hörmungarnar. Eiðfestur vitnis-
burður hermannanna skýrir frá því að með þá hafi verið farið á leið-
inni eins og þeir væru svínahjörð eða nautahópur. Tvær rannsóknir
standa yfir í sambandi við þetta. Er sérstaklega tekið til illrar með
ferðar á skipinu Northland og Scandinavía.
Kristinn Björnsson frá Wynyard sem verið hefir í stríðinu síðan
1916 er kominn heim aftur heill og hraustur.
Sam Samson frá Kandahar er kominn heim úr stríðinu; var hann
þar eystra svo árum skifti og varð bæði að þola gaseitur og sár, en er
nú allhraustur. Ilann er sonur Jónasar, kaupmanns Samssonar að
Kristnesi.
J. B. Reykjalín frá Churchbridge er nýkominn heim úr hernum.
Hann er bróðir ungfrú Helgu Bjarnason, fósturdóttur séra Jóns- Hann
fór austur með 223. herdeildinni um vorið 1917.
Móðir, Kona, meyja.
NORÐORLÖND
Noregur
pjóðverjar hafa farið þess á leit að
fá keyptar 455,000 tunnur af sild frá
Noregi sem kosta mundu um 35,000,000
krónur. Bandamenn vilja enn ekki
ieyfa kaupin og er illur kurr í Norð-
mönnum út af því.
Seglskjp sem “Tegl” hét lagði af
stað til Ameríku frá Lávík í Noregi í
byrjun desember og hefir hvergi spurst
til þess, en talið er víst að það hafi
farist.
Að undanfömu hefir rekið á land í
Noregi allmikið af tundurduflum og
sömuleíðis af líkum dauðra manna sem
talið er víst að farist hafi á ýmsan hátt
í sambandi við stríðið.
Sildveiðai’ hafa verið afarmiklar í
Noregi í haust og fyrri part vetrar.
1 vesturbygðum Noregs er Spanska
veilun svo skæð að tæplega er hægt að
trúa, og líkist hún mest frásögnum af
svartadauða í gamla daga; 10-20 lík
bggja á börum í senn á hverri bygð og
liggja þeir liðið lik að morgni sem að
kveldi gengu heilir og hraustir til hvílu
Enginn flokkur í þinginu í Noregi
hefjr nógu marga fylgjendur til þess
að mynda stjórn; til þess þarf 63, en
sterkasti flokkurinn hefir aðeins 52;
það eru vinstri menn, næstir þeim eru
hinir svokölluðu frjálslyndu.
VOLTAIC ELECTRIC INSOLES
pægilegir og heilnæmir, varna kulda
og kvefi; lækna gigtarþrautir, halda
fótunum mátulega heitum, bæði sumar
og vetur og örfa blóðrásina. Allir ættu
að hafa þá.
Verð fyrir beztu tegund 60 cent paríð
Skýrið frá því hvaða stærð þér þurfið.
PEOPLE’S SPECIALTIES CO., LTD.
P.O. Box 1836 Dept. 23 Winnipeg
Málefni ltvenna þoka áfram jöfnum skrefum- Bændaþingið sem
haldið var í Brandon í vikunni sem leið samþykti yfirlýsingu þess
efnis að það teldi æskilegt að konur næðu sæti á þingi sem fyrst.
Er því vonandi að þær fari að búa sig undir þá stöðu og taki þar betur
saman höndum en systur þeirra á Bretlandi gerðu.
Þjóðernismál vor.
Ljúfar raddir
SKEYTI Á pJÓÐRÆKNISFUND
Samkvæmt áskorun
Að mér þó sé lítið lið,
Læt eg uppi mína þrá:
pjóðerni vort — það eg st.yð,
petta svona — hvað eg má.
Jón Kjærnested
“Lestrarfélagið “pjóðernið’’ á Winnipeg Beach, má telja með
þjóðræknis-hugmyndinni, þó fundi hafi ekki orðið við komið fyrir
Winnipeg-fundinn núna um þetta efni. J. K.
pannig skrifar skáldið á “Beach” og er hann fyrstur til að verða
við áskorun minni um þjóðræknisyfirlýsingu, sem birt var í blöðunum
nýlega. Hafi J- K. heiður og þökk fyrir þessa ljúfu rödd sína.—
Hvaðan mun hin önnur óma?
Að margar slíkar raddir vaki í vestur-íslfenzkum brjósturrj, þarf
ekki að efa; nú er að eins að lyfta þeim út fyrir túngarðinn, svo þær
blandist saman og úr verði ein rödd, rík og há, ljúf og laðandi, er
Jjóði hverjum Islending í eyra með unaðshreim Jónasar: “Ástkæra,
ylhýra málið, og allri rödd fegra! blíð sem að barni kvað móðir á
brjósti svanhvítu; móðurmálið mitt góða, milda og ríka, orð áttu
enn eins og forðum, mér yndi að veita.”
Meðlimir íslenzkra félaga! Takið eftir: Ilreyfið þessu máli á
fundum yðar og leggið fram yðar skerf í hina sameiginlegu hljóm-
bylgju, er í vorblænum leiki um hvert. vestrænt fslands barn.
Hvort mundi Skarphéðinn gráta nú?
Eg get ekki varist þeirri liugsun, að jafnvel slíkt afarmenni,
mundi tæplega geta tára bundist, mætti hann líta þau hin “dular-
fullu fyrirbrigðin” sem leiftra um hér og þar, á maðel vor hér vestra.
Hið nýjasta þeirra er áskorun til fjöldans, um að senda þjóðernislegt
atkvæði sitt; til manns með gerfinafni!
“pjóðrækinn á Beverley” er maðurinn. Islenzku blöðin öll þrjú
birta áskorunina. Hafa auðsjáanlega ekkert við það að athuga, að
bjóða fólki upp á að starfa með manni—nei—hafa að leiðtoga mann
með grímu fyrir andliti í einu voru dýrasta máli.
Á milli 40-50 ár hafa íslendingar dvalið hér í landi, og má með
sanni segja, að flestar hugsanlegar þrautii*, hafi orðið á vegum þeirra.
Jafnsatt er það, að þeir hafa sigrað þær, eins vel og nokkur annar
þjóðflokkur er hér býr. Betur en margir.
Leiknir sem lærðir liafa, á íslenzkum þrótt, klifrað menningar-
stigann, og með íslenzku þori náð ákveðnum liöftum þar; svo að á
meðal vor er nú að finna, atkvæðamenn í öllum stéttum mannfélags-
ins. pegar hér er komið sögunni, erUm vér stödd á þeim tímamótum
þar sem hverjum hugsandi manni er Ijóst, að þjóðerni vort og tunga
eru í hættu- stödd. Gætum vér lagt þjóðemis einkenni og tungu,
niður eins og gamlan fatnað, þá væri sjálfsagt að gera það, svo frarn-
arlega sem Canadískt þjóðlíf græddi á því. En bæði er oss þetta
ómögulegt og ekkert væri við það unnið-
Menn og konur af íslenzku bergi brotin geta lagt lífið í sölurnar
fyrir það er þau unna, en að skifta um sál sína, er öllum um megn.
Ekki mundi Canadaveldið græða á slíkum skiftum, þó þau væru mögu-
leg- Gróður hennar rýrnar við hvert það blóm, sem deyr, án þess að
festa rætur.
Spursmálið beinist því að hverjum einstaklingi. “Ilvað get eg
gert til þess að íslenzk tunga og íslenzkt þjóðerni lifi, þó ekki
væri nema einum mannsaldri lenguur liér í landi?”
Hver og einn svarar eftir högum. En víðsýnum mönnum er ljóst
að eitthvað ákveðið þarf að gerast til þcss að sameina svör þessara
einstaklinga.
Málið var því borið fram fyrir skömmu í þeim véum þar sem
íslenzk tunga og íslenzkt þjóðerni hafa átt mestu gengi að fagna
fyrir vestan haf. Nokkrum mönnum sýndist þar, sem eitthvað mætti
gera; en voru bornir ofurliði af þeim sem fanst óviðeigandi að leggja
á sig erviði fyrir tungu íslenzkra foreldra á meðan sonum þeirra sömu
foreldra var að blæða til ólífis á vígvöllunum. Út af þessu risu svo
deilur. Málefnið sem upphaflega átti að ræðast, druknaði í upp-
blásnu synda-regstri ritstjóranna. Fólkið beið, þar til storminum
slotaði, þess fullvíst, að eitthvað gagnlegt mundi á land reka eftir
slíkan öldugang-
Nú er friður á vígvöllum Evrópu og sem betur fer liafa ritstjórar
íslenzku blaðanna í Winnipeg lagt gallalista hvers annars uppá hill-
una.—(þar áttu þeir altaf að vera)—Enn beið fólkið eftir íslenzka
leiðtoganum. Einhver fullhuginn hér vestra mundi nú gefa sig fram
til þess, að koma skipulagi á, eftir alt þetta öldurót.—En hvað skeður?
Iturmennin liafast ekki að, en “þjóðrækinn á Beverley” setur á
sig grímu og staulast af stað, til þess að sameina krafta—Bjarga heiðri
móður sinni frá drukknun.
Mundi íturmenni forníslenzku finnast sér það ósæmandi, að
“11 a tár, í opna gröf þeirrar móður, er gaf bömum sínum þrek til þess
að horfast í auguniun ógnir og dauða, án þess að bregða, en sem engan
á nú eftir vor á meðal, er þori að ganga fram grímulaus, t.il þess að
halda uppi sóma hennar.
Noregur hefir tapað 831 skipum á
meðan striðið stóð yfjr, er það afar
mikið tjón. pað eru 1,043,624 smá-
lestir alls; 625 af þessum skipum voru
gufuskip, hitt seglskip.
Danmörk
J5. nóvember var haldin stórhátíð
Kaupmannahöfn I heiðursskyni við
Belgíu. Voru margar ræður haldnar
og skrúðganga fór fram heim að bú-
stað ræðjsmannsins belgiska.
Danska stjórnin hefir keypt stórar
landspildur á Jótlandi til þess að byrja
þar jarðrækt og bæta þannig úr þeim
tviunuskorti sem svo er og hefir verið
tilfinnanlegur þar í landi.
Bfflugnarækt hefir svo aukist í Dan-
mörkU að undanfömu að sumir bændur
hafa grætt á liennj frá 1,500 til 2,000
kr. á ári.
Antonio Moreno, sem leikur í leiknum
“The Iron Test” á Mac’s leikhúsinu,
mánudag og þriðjudag, 20 og 21 þ.m.
13. nóvember söfnuðust saman 10,000
verkamenn í Kaupmannahöfn til þess
að krefjast þess að þrír jafnaðarmenn
væru látnir lausir sem fastir höfðu ver-
ið teknir. Sporvagnar voru stöðvaðir
og tveir þeirra eyðilagðir. Einn leið-
toganna fór upp á þakið á sporvagni,
vejfaði rauðu flaggi og ávarpaði mann-
fjöldan. 200 lögreglumenn söfnuðust
saman til þess að skakka leikinn og
urðu svo harðar sviftingar að margir
meiddust og fjöldi manna var tekinn
fastur.
pað kom i ljós í haust við skattaá-
lögur í Kaupmannahöfn að þar eru 24
menn sem hafa 1,000,000 krónur í tekj-
ur og þar yfir. Sá hæsti hefir 3,794,-
800 krónur.
'COVE0f>
_THE.
(CA^THÍ
Nú er hin æskilega tíð !
þjóðrækinn.
Leslie, 7. janúar
Rannveig Kr. G. Sigbjörnsson
Svenska blaðið “Aftentidning” er
flytur langa grein nýlega þar sem því
er haldið fram að guluþjóðirnar séu
Vissar að nota tækifærið á meðan alt
er í lamasessi eftir ófriðinn og ráðast
á hvitu þjóðirnar. pessi ótti virðist
vera almennur víða í Evrópu.
Manitoba þingið veitti fyrir nokkru
$100,000 til starfa við hinn fyrirhugaða
fangabúgarð. Thos H. Johnson, dóms-
málaráðlierra lýsti því yfir á föstudag-
inn að ekki hefði þurft nema $50000
og yrði hinu skilað aftur þegar þingið
kæmi saman. \
Heimilis fegurd
sem þýdir heim-
iiis fagnadur
Gamlir húsmunir eru
eins og gamlir vinir að
því leyti að þeir eiga
sælar endurminningar.
E£ því þú átt gamalt
borð, kommóðu, bókaskáp eða
stóla sem þú hefir fengið frá
ömmu þinni, há haltu trygð við
það, verndaðu það og dubbaðu það upp þangað til það
verður sem nýir munir; skreyttu það með
SHERWIN-WILLIAMS
Varnish Stain
Sem gerir munina þannig að þeir verða einkennilega
fagrir og breyta gömlu svo að segja í nýtt. Gamlir
húsmunir þurfa oft ekki annað en að vera þannisr
smurðir til þess að fá aftur sína frumlegu fegurð. Litir
fást af svo mörgum tegundum og með svo margskonar
blæ að þeir breyta öllum viðartegundum.
MAR-NOT á gólf, búið til á gólf sem má ganga á
og dansa á ef þess þarf. Skemmist ekki þó vatn hell-
ist á það eða húsgögn séu dregin eftir því. MAR-NOT
er seigt, varanlegt og alveg vatnshelt, þornar á 8
ldukkustundum, verður dauft þegar það mætir núning,
liturinn er ekki áberandi, mjög góður á harðviðar-
gólf.
SCAR-NOT á húsgögn og viðarverk; hefir orðið
til þess að snúa þúsundum kvenna til þess að líta eftir
lieimilum sínum. þær nota SCAR-NOT til þess að
gera húsgögn sín ný og falleg. Jafnvel sjóðandi
vatn vinnur ekki á því.
REXPAR, til utanhúss notkunar á
hurðir og fleira—það er alveg vatns-
helt og verður aldrei hvítt hvað sem
á gengur.
Vér höfum fullar byrgðir af Sher-
wyn-Williams mál og áburði. Spyrj-
ið eftir litaspjöldum. verði eða
hverju sem þér viljið og þurfið.
Sveinn Björnsson, Gimli