Voröld - 29.04.1919, Blaðsíða 4

Bls. 4
VORÖLD.
Winnipeg, 29. apríl, 1919
kemur út & hyerjum þriðjudegi.
Otgefendur og eigendur: The Voröid Publishing Co., Ltd.
Voröld kosta $2.00 um árið 1 Canadá, Bandaríkjunum
og á fslandi. (Borgist fyrirfram.)
Ritstjóri: Sig. Júl. Jóhannesson
Ráðsmaður: J. G. HJaltaiín.
Skrifstofur: Rialto Block, 482% Main Street—Farmers Advocate
Bldg. (gengið inn frá Langside Street)
Talsími Garry 42 52, 2«^^»
um geð.
# • *
Auðvitað taki íslenzk alþýða hér að sér Winnipeg varðann sér hán
og nefndin um, að engin misgá sé gerð í byrjun. Enda er það auð-
gert. }>ær setja, í upphafi, þá sök við súlu, að varðinn verði hvergi
reistur af svo skornum skamti, að lýti séu á. þær byggja hann í byrj-
un á nægilega hárri kostnaðar áætlun, sem dugar til afloka. ])ær
ganga ekki að minnisvarða verkinu fyr en sú f járfúlga er fyrirliggj-
andi. Og nefndin sjálf verður fús til að ábyrgjast og gefa sjálf örugt
veð fyrir því að hún greiði úr eiginn vasa, það sem fram úr áætlun
hennar fer. það eyddi óðara öllum efa, og tortrygni almennings, ög
nefndin verður viljug til, að vinna svo hættulaust heit fyrir áhugamál
sitt, þegar hún veit sig hafa gert svo vel reiknaða kostnaðar áætlun,
að litlu geti skakkað og að aldrei komi slíkt til um tals né útláta fyrir
sig- .
Stephan G— ‘
Nokkrar veilur í Winnipeg-varðanum.
Sú kenning hefir klingt við í ræðum og ritum þessara síðustu
ára, að siðaðra manna heimur stæði á barmi þeirrar bóta-breytingar—
reeonstruction—að aldrei síðar yrði hann samur og áður. Félags-
skapur og framkvæmd hans yrðu lögð í lófa lýðræðis. í staðinn
skipana samsoðinna fiolcka og foringja, ætti alt það sem almenning
varðar, að eiga sér upptölc í alpýðu ósk og framkvæmast að hennar
fyrirsögn.
# * #
Minnisvarða nefndin í Winnipeg fær ekki hóað saman meiru en
tæpum tveim hundruðum, til að líta á listaverk Einars Jónssonar með
sér, af þeim þúsundum Islendinga sem þar búa, og fær 114 atkvæði
aðeins, til trausts sinni ráðsmensku, og kveður sig og sína stefnu hafa
aunnið kosningasigur. Svo kann kappinu að virðast, en síður for-
sjálninni. Segjum, að allir Islendingar vestan hafs sem á er skorað,
að bera kostnaðar-byrðina, séu rúm tuttugu þúsund talsins, eða
fimti hluti innar íslenzku þjóðar ein og á er gizkað, það eru þá 114,
gegn nítján þúsundum, níu hundruðum, níutíu og níu, sem enn hafa
þagað. Ekki er það álitlegt enn með kostnaðinn, hversu hátt sem
hampað er þessum 114, þarna á sjálfri fæðingarstofu steinvarðans
mikla.
# # #
Nokkuð hefir þó unnist á í minnisvarðamálinu. Nú er leyndar-
dómurinn leystur, hvernig sá fertugi hamar lítur út, sem klífa á með
almenningsfé. Einar Jónsson hefir sýnt listaverk sitt, og lýst yfir
því fyrir forkólfunum, og því er heitið, að svipir af því verði bomir
út um bygðir Islendinga hér, bráðlega. Yfir öllu því er aðeins vel að
láta. pá geta allir dæmt um, hvort sjón sé þar ekki sögu ríkari, hvort
sú myndastytta sé ekki of margþætt, of yfirgripsmikil, hugsuð of
hátt yfir höfuð okkar ókunnugra eigin sögn okkar oftar en hitt (eða
þá þeirra sem minna skilja) til þess eins, að fleygja út of-fjár í að
gera hana að götuauglýsing. þessi drápa ómældra alda, alla leið frá
Jandnámstíð og inní annað líf. Hugsum þá sjálfa okkur, hversu
skjótt við myndum bera skyn á, hvað slíkt þýddi, þó við stæðum und-
ir svona sköpuðu fuglabjargi, við sjö miljóna þinghúsið þeirra í Mani-
fcoba, ef enginn hefði útskýrt oltkur það. Satt að segja, mætti, efast
um., að sumir þeirra sem nú eru léttmæltastir um lista-gildin, hefðu
orðið þeim mun gleggri en við hversdagsmennirnir, að þeir hefðu
hvergi hikað í skýringunum, hefðu þeir komið að þessu óviðbúnir.
þó er það eitt sem skýrast legst í ímyndun manns, við að horfa á
sýnishornin af listaverki Einars, þau er sézt hafa á mynd eða í lýsing-
tim, en þa,ð er, að sízt muni fjörutíu feta lrfeð þess ofætluð, eigi það að
njóta sín vel úti í lausu lofti. Mikil hæð, og sem mest í hana borið
svo myndin sæist samt skýrt, virðist eiga bezt við. Of lágt hrúgald
myndi verða hlægilegt. það mun líka vera eitt af einkennum á lista-
verkum Einars Jónssonar mörgum, að sparir aurar orka ekki, að reisa
þau vel úr velli, en það er list hans til lofs en ekki lasts, að tálga ekki
hugsjónir sínar niður í hæfi fyrir hreppakassana. En vel mega þó
Vestur-íslendingar tera við því búnir, að fleiri þúsundir dollara held-
ur en þá grunar nú, muni ganga upp, eigi sú útistökkun að verða
fögur.
* • #
Fyrirætlaðan, kostnað hafa talsmenn steinvarðans nú fært niður
úr $50,000 og flökt ofan undir $40,000 svona lauslega. Skeð getur
að það reynist rétt, og sé metið sem næst því sem þeir nú vita. En
hitt vitum við þó, alþýðufólkið, að hvort sem koma á okkur sjálfum
eða þeim sem í okkar umboði standa, til þess að ráðast í dýr fyrir-
itæki, er það enginn akkur til samþykta, að hrófla háum kostnaðar-
áætlunum í byrjun, því hafi það fé sem fékst í upphafi hrokkið til að
borga hálfgert verk, sjá þó allir það sem er, að því verðu-r til einkis
glatað, eigi að standa við svo búið, og taka af tvennu illu, þann kost-
inn fyr, að urga það einhvemveginn upp, sem á vantar.
• # •
það getur ekki úr grun manns gengið, að slíkur varði sem á er
aetlað, “liár og digur og hermannlegur, ’ ’ fáist aldrei fyrir $40—50,-
000 vel um vandaður. Efnið til þeirrar óvissu er það, að maður
hyggur sig ráma til þess, að minnisvarðar, jafnvel óbrotnari og lægri
en þessi verður að vera, hafi tekið upp meira fé fullgerðir en búist
er við að þessi kunni að kosta. Áreiðanlegra væri, að óreyndu, að
búast við, að þurfa ekki að sýta í, svo sem sjötíu og fimm til hundrað
þúsund dollara, þegar öll lcurl væru komin til grafar. Vinsælustu
f járframlög meðal Vestur-lslendinga, voru eflaust íslenzka Eimskipa-
félags hlutakaupin, og allvel og einhuga var að þeim gengið, en veitti
þó ekki af. Skyldi upphæðin, sem til varðans þarf, vera eins auð-
fengin ef hún næði nokkuð uppí þau. ?
* * *
Minnisvarðanum er það til gildis talið, að hann verði búinn og
borgaður. Allar aðrar uppástungur, í þessu máli verði kostnaðar-
auki á komandi kynkvíslir, sem við, sem nú séum uppi, eigum engan
rétt til að leggja á þær. í fljótu bragði sýnist þetta fallega hugsað.
En, engin hjúkrunarstofnun væri þá til í heiminum, ekkert gamal-
mennahæli meðal íslendinga, hefðu forgangsmenn slíkra fyrirtækja
verið svo samvizkunamir, að leggja þær árar í bát af hlífð við fram-
ííðina, að halda þeim við. Verði ekki örugt og nægilegt fé fyrir
bendi til að Ijúka vel við varðann, áður en á honum verður byrjað, er
ekki allri loku fyrir það skotið, að kostnaður við hann gangi í ættir.
Líkt og landstjómimar, hafa löggilt félögum rétt til lántöku, og geta
gefið út ríkisskuldabréf. Mér verður svarað því, að minnisvarða for-
staðan hafi ekkert veð við að leggja og yrði að ganga í geitarhús um
iántökur. Svo sýnist það líka. En brýningar með þjóðsæmd og þjóð
skömm, geta orðið furðu fésælar, ef í óefni rekur. Talsvert má treysta
á þær, jafnvel þar sem við óánægju er að eiga og fólk að gera sér
Bændur og búnaður.
i.
NÚTÍÐAR pRÆLAHALD.
Engin stétt mannfélagsins er í eðli sínu göfugri en bændastéttin;
engin stétt ætti að vera óháðari en hún. Bændastéttin skiftir við
náttúruna og guð almá'ttugan, en lifir ekki ó óþarfri okruverzlun
með vörur sem aðrir hafa framleitt. þeir hafa aðeins eina vöru til
skifta — það er vinna þeirra og framkvæmdir. þessa vöru bjóða þeir
náttúnmni í skiftum fyrir það sem hún getur veitt og fer það oftast
svo að launin verða þeim mun ríílegri sem betur.og trúlegar er unnið.
En þegar bóndinn hefir þannig skift við náttúruna og fengið
starfalaun sín greidd, þá er farið með hann eins og hann væri hræ
eða æti sem ótal hrafnar fljúga að og höggva í. Hann hefir ekki
tækifæri til þess að verzla eins beint við þann sem vörunar neytir og
hann gerði með vinnu sína við náttúruna; þannig ætti það þó að
vera. En á leiðinni er millimaður og milli-milli maður og milli-milli-
milli rnaður og allir höggva þeir og klípa og klóra utan úr vörunni á
leiðinni. Stundum fer svo langt að það sem vöruneytandinn verður
að borga fyrir $8.00 fær framleiðandinn ekki fyrir meira en $1.00.
Maður segir frá því nýlega að hann hafi ferðast yfir 100 mílur
af lauk akri þar sem uppskeran hafi verið látin rotna niður fremur en
að hafa fyrir henni, vegna þess að ekki hafi verið mögulegt að fá
nógu hátt verð til þess að borga vinnu. Til þess þurfti þó ekki meira
en eitt cent fyrir pundið. En í 200 mílna fjarlægð var laukurinn
seldur fyrir átta cent, pundið. Sjálfir vitum vér dæmi þess að bónd-
inn fékk ekki nema lOc fyrir pundið í kjöti sem neytandinn varð að
borga 37e fyrir. Mismunurinn, eða 25c af hverju pundi, var étinn
upp af milliliðum. Gripakaupmaður kaupir af bóndanum, gripakaup-
félag kaupir af gripakaupmanninum, stórsölumenn kaupa af gripa-
kaupfélaginu, smásalar kaupa af stórsölum og neytandinn—vesalings
verkamaðurinn—kaupir af smásalanum eftir að varan hefir farið í
gegn utn allar þessar hendur sem talda^voru og hefir hækkað ríflega
í hverri greip sem um hana hélt. Og ekki nóg með þetta, heldur er
annar vargaflokkurinn á hina liliðina — verkfæra megin. þar leggur
sá sem býr til verkfærin svo hátt verð á alt að haim verði lítið lægri
en Bandaríkjamaðurinn sem er sektaður um 25 — 42% fyrir hvert
dalsvirði er hann selur Canadiskum bændum; síðan kaupir heildsalinn
af verkfæragerðamanninum, umboðsmaðurinn kaupir af heildsalanum
og hefir annan undir umboðsmann sem aftur selur bóndanuim. þetta
gerir verkfærið þrisvar til fjórum sinnum dýrara en það ætti að vera.
Af þessu leiðir það að bóndinn gerir vel ef hapn getur séð sér og
húsi sínu borgið með því að vinna 12 — 16 klgkkustundir daglega,
slíta sér út og eyða kröftum sínum fyr og fljótar en náttúrulögmálið
ætlar nokkrum manni og leggjast andvana í gröfina fyrir aldur fram,
deyjandi frá konu og bömum sem uppi standa ráðafá og forsjárlaus.
þetta er saga bóndans yfirleitt hér í landi, ekki vegna þess að jarð-
vegurinn sé of snauðnr af frjóefnum og framleiðslumagni; ekki af þvl
að geislar sólarinnar séu ekki nógu hlýir; ekki af því yfir höfuð að
tala að náttúran sé hörð í viðskiftum sínum; heldur vegna þess að
bóndinn í Canada er mitt á milli þjófsins og ræningjans, mitt á milli
Herodesar og Pílatusar og kemst undaar hvorugum.
Framhald
Þjóðernismálið
Á almennum fundi, sem Islendingar búsettir á Hunter Island, B.C.
héldu hinn 6. apríl, var samþykt að styðja af alhug þjóðræknis hreif-
inguna hér í álfu, og ráðstafanir gerðar til þess að taka málið upp að
nýju á næstkomandi hausti, er menn sameinast aftur, eftir sumar
dvöl á ýmsum fjærliggjandi stöðum, og þá væntanlega stofna til fél-
agsskapar, málinu til eflingar.
Ennfremur var minnisvarðamálið tekið til umræðu, en fundur-
inn sá sér ekki fært, eins og það nú horfir við, að taka neinar ákvarð-
anir í því máli. *
þetta var mér falið að tilkynna Yoröld.
Bjami Lyngholt.
Minnisvarða-áformið
(eftir Sigurð Vilhjálmsson)
, Eg er því hlyntur að reist sé lifandi og starfandi lista- eða menn-
ingarstofnun af yestur-Islendingum til varanlegrar minningar um þá
landa vora sem féllu í stríðinu og fóru út í þann ægilega hildarleik
með þeim fögra hugsjónum að leggja líifið í sölurnar til sigurs er
hefði í för með sér æfinlegan og varanlegan frið og frelsi fyrir allar
þjóðir.
Með þessar hugsjónir munu margir hafa lagt út í hættuna og ber
oss að halda minningn þeirra á lofti. það finst mér bezt verði gert
með kærleiksríkri líknarstofnun, eða einhverri stofnun sem væri til
menningar og gæti gefið af sér peninga sem varið yrði til líknar og
hjálpar. Ef til vill mætti koma þessu þannig fyrir að það færi sam-
an; það er að segja að sett væri á fót líknarstofnun og í sambandi við
hana listastofnun sem gæti gefið af sér fé, hinu til viðhalds.
þesskonar stofnun mætti ekki heyra undir neinn sérstakan flokk,
heldur ætti hún að vera undir yfirráðum allrar íslenzku þjóðbrots-
heildaíinnar; hitt yrði til þess að dreifa kröftum og spilla fyrir.
íslendingum bér ekki sérstaklega að reisa steinvarða til minning-
ar um sína föllnu menn. Stjórair þessa lands, bæði sambands og fylk-
is stjórnir eiga að reisa minnisvarða hinum ýmsu þjóðbrotum sem
héðan tóku þátt í stríðinu og gera það sjálfsagt. þetta verður að
hennta að gert sé samvizkusamlega og hlutdrægnislaust. Verða sjálf-
sagt minnisvarðar raistir í hverri stórborg og hverjum bæ með nöfn-
um þeirra sem fallið liafa.
Um það hefir verið talað að skrifa bók og gefa út á ensku og ís-
lenzku til minningar um hermennina. Sú uppástunga fellur mér vel
í geð og mundi það kosta mörgum sinnum minna en steinvarðinn, og
verða traustari og langlífari minning.
Steinvarðann mundu aðeiiis örfáir sjá af öllum fjöldanum; en
liknarstofnun væri lifandi og talandi vera sem margir mundu gera sér
far um að heimsækja og styrkja.
Samkvæmt yfirlýsingu B. L. Baldwinssonar er ætlunin að reisa
varðann hjá þinghúsinu. þar mundu sárafáir Islendingar sjá hann.
(framhald)
Fœreyskar Þjóðsögur
V.—GALDRAKONAN.
Galdrakona nokkur bjó einhverju sinni í Sandey. Hún var ættuð
frá Túni í Dal, en lengi var hún vinnukona á Söndum hjá manni er
Pétur hét og var aðstoðarprestur.föður síns, Klemens að nafni.
Einliverju sinni bar svo við að galdramaður sem Jónas hét heim-
sótti Pétur. Með því að báðir voru f jölkunnugir kom þeim saman um
að reyná hvor þeirra mætti sín meira í þeirri list. En vinnukonan stóð
á meðan ixt í skoti og hlustaði á. Á meðan þeir voru að tala saman þótt
ist Jónas verða þess var að hann misti fjölkyngis kraft sinn og fanst
honum sem hann streymdi út frá sér. Spurði hann prest hvort nokk-
ur væri þar inni auk þeirra sjálfra, en prestur neitaði. þegar Jónas
kom í næsta skifti, reyndu þeir sig enn og fór á sömu leið. Kvaðst
liann þá vera þess viss að einhver væri þar inni aulc þeirra. “Sé
svo ’ ’ svaraði prestur, ‘ ‘ þá hefir sá hinn sami lært alla kunnáttu okkar
og væri það illa farið.”
Vinnhkonan laumaðist nú út úr skotinu og í burt án þess að
hennar yrði vart, en hún hafði lært alt það sem þeir kunnu.
þegar prestur varð þess vís að hún hafði leikið þannig á þá, hat-
aðist hann við hana og gerðu þau hvort öðru allan þann óleik sem þau
máttu.
Fór hún skömmU síðar úr vistinni og var til heimilis hjá dóttur
sinni, sem var gift, kona og bjó í Tröðum.
þau prestur og galdrakonan ofsóttu hvort annað og át hvort sitt
að mestu. Prédikarastóllinn var eini staðurinn þar sem prestur kom
ekki við eninni vörnun.
Eitt sinni er prestur var kominn fram í miðja ræðu í kirkjunni
sást galdrakonan ganga fyrir kirkjugluggann. Kastaði hún þremur
svörtum steinum upp á kirkjuþakið, en um leið og hún kastaði hverj-
um steini hrökk blóðdropi í nefinu á prestinum. þegar þriðji blóð-
dripinn kom, sagði prestur: “Á þennan heilaga stað kem eg aldrei
oftar. Sjáið hvar galdranornið er úti og fremur töfra sína.” Hélt
hann síðan áfram ræðunni, en snéri henni í skilnaðarræðu til safnað-
arins..
Galdrakonan andaðist hjá dóttur sinni í Tröðum. Haraldur
Mikkael var prestur eftir séra Pétur og afsagði hann með öllu að
leyfa að galdrakonan fengi greftrun í vígðri mold. En sonur hennar
tók hana á næturþeli, lét hana í poka, fór með hana í kirkjugarðinn
og gróf hana þar: “þung var hún mér lifandi, gamla konan,” sagði
hann, þegar hann kom heim, “en þyngri var hún dauð.”
Ekki er annars getið en að hún hafi hvílt í ró og næði í kirkju-
garðinum.
Paints &- Varnishes
Heimilis fegurd
sem þýdir heim-
ilis fagnadur
Gamlir hiísmunir eru
eins og gamlir vinir að
því leyti að þeir eiga
sælar endurminningar.
Ef því þú átt gamalt
borð, kommóðu, bókaskáp eða
stóla sem þú hefir fengið frá
ömmu þinni, há haltu trygð við
það, verndaðu það og dubbaðu það upp þangað til það
verður sem nýir munir; skreyttu það með
SHERWIN-WILLIAMS
Varnish Stain
Sem gerir munina þannig að þeir verða einkennilega
fagrir og breyta gömlu svo að segja í nýtt. Gamlir
húsmunir þurfa oft ekki annað en að vera þannig
smurðir til þess að fá aftur sína frumlegu fegurð. Litir
fást af svo mörgum tegundum og með svo margskonar
blæ að þeir breyta öllum viðartegundum.
MAR-NOT á gólf, búið til á gólf sem má ganga á
og dansa á ef þess þarf. Skemmist ekki þó vatn hell-
ist á það eða húsgögn séu dregin eftir því. MAR-NOT
er seigt, varanlegt og alveg vatnshelt, þomar á 8
klukkustundum, verður dauft þegar það mætir núning,
liturinn er ekki áberandi, mjög góður á harðviðar-
gólf.
SCAR-NOT á húsgögn og viðarverk; hefir orðið
til þess að snúa þúsundum kvenna til þess að líta eftir
heimilum sínum. pær nota SCAR-NOT til þess að
gera húsgögn sín ný og falleg. Jafnvel sjóðandi
vatn vinnur ekki á því.
REXPAR, til utanhúss notkunar á
hurðir og fleira—það er alveg vatns-
helt og verður aldrei hvítt hvað sem
á gengur. i
Vér höfum fullar byrgðir af Sher-
wyn-Williams mál og áburði. Spyrj-
ið eftir litaspjöldum, verði eða
hverju sem þér viljið og þurfið.
Sveinn Björnsson, Gimli