Elding - 28.07.1901, Blaðsíða 1

Blaöið kemur út 4
hverjumsunnud. Kost-
ar innanl. 3 kr. (75 au.
4rsfjórÖ.), erlend. 4kr.
ELDING
Pöntun 4 blaðinu er|
innanlands bundin viö i
minst einn 4rsfj., er-‘:
lendis við 4rg. Borgun :
fyriifram utan Rvlk.
1901
REYKJAVÍK, SUNNUDAGINN 28. JÚLÍ.
34 tbl.
Nýjar bókmentir.
Árný. Gerð út af félagi ís-
lenzkra stúdenta í Kaup-
mannahöfn. Kmh. 1901.
Eins og nafnið á ritinu ber
mcð sér er það nokkurs konar
nýjárs- og um leið aldamótakveðja
frá íslenzkum stúdentum í Eöfn.
E>að hefur lengi verið og er svo
enn, að meðal íslenzka stúdenta-
flokksins í Höfn vakir töluverður
áhugi á íslenzkum málum. Það
er eins og hugsanirnar og tilfinn-
ingarnar snúist þar ósjálfrátt fyrst
og fremst að ættjörðunni, eins og
menn finni betur til síns íslenzka
uppruna innan um hið danska
þjóðerni og með óminn af útlendu
málfæri í eyrunum. Þess vegna
hefur oft meðal íslendinga í Höfn
vorið rætt og ritað af miklu
kappi um ýms málefni og ýoisar
stefnur, er lúta að íslenzkum
þjóðþrifum. Þessi bæklingur er
nýr vottur um það.
Ritið byrjar á grein um „Stjórn-
arskipunarmálið á 19. öldinniw
eftir Boga Melstcð. Það er gefið
í skyn í fyrirsögninni að það
eigi að vera ofurstutt yfirlit yfir
stjórnarbaráttuna, og er svo að
vísu, því höf. tæpir rétt að eins
á aðalatriðum málsins. Það er
þó nóg til þess að sýna, að höf-
undinum lætur annað betur en
að skrifa óhlutdrægt um söguleg
efni. Frásögnin er hér í einu
sem öðru rígskorðuð við persónu-
lega skoðun höf. á islenzkum
stjórnmálum. og einstrengingslega
otað fram öllu, sem getur styrkt
hana, en hinu er þagað yfir og
stungið endir stól. Þetta er að-
ferð, sem vér ekkí munum betur
en sé algerlega bannfærð meðal
allra sagnfræðinga nútímans, og
er leitt að höf. skuli einmitt reka
síg á það sker. Kanske það komi
til af því að hann álíti sig upp
úr því vaxinn að fylgja sama
lögmáli og aðrir sagnaritarar?
Þetta, stutta söguágrip er ekki
annað en ný útgáfa af „pólitísk-
um katekismus" höfundarins og
alls ekki laust við hnífil-
yrði í garð mótstöðuflokksins.
Slík pólitísk rassaköst eiga mjög
illa við i söguyfirliti, og ekki
getum vér dulist þess, að vér
eftir þessu að dæma teljum litla
von til að B. Th. Melsteð geti
skýrt svo hlutdrægnislaust frá
sögulegum atburðum, að nokkrar
reiðar sé á því að henda, og er
það illa farið.
Þá kemur ritgerð „Frá Yest-
urheimi“ eftir Hafsteín Pétursson.
Er þar drepið á nokkur atriði í
útfiutningssögu íslendinga og far-
ið beldur ómildum orðum um
suma menn, er sérstaklega hafi
átt þátt i að draga íslendinga
að heiman. Höf. hefur áður látið
uppi skoðanir sínar um það mál,
svo hér er eiginlega ekki um
neinar nýjungar að ræða. Hann
berst eindregið á móti útflutning-
unum, og erum vér fyllilega sam-
þykkir þeirri stefnu, en að því
er snertir frásögn hans um fram-
komu sumra íslendinga vestan
hafs, þá skulum vér ekki leggja
neinn dóm á hana, því til þess
erum vér málinu of ókunnugir.
Þá er ritgerð eftir Finn Jóns-
son prófessor um „íslenzkuna“,
og er það lítil en góð hugvekja
um fornan og nýjan rithátt í ís-
lenzku máli.
Þar næst kemur fyrirlestur:
„Háskólinn og mentun alþýðu“
eftir Ágúst, Bjarnason kandídat.
Þó þessi fyrirlestur sé bygður á
og að nokkru leyti þræddur eftir
útlendu riti um það mál, hikum
vér ekki við að telja hann bezt-
an af ritgerðum þeim, sem í
bæklingnum eru. og skal hér i
stuttu máli skýrt frá aðal inni-
haldi hans.
Fyrir hér um bil 30 árum var
fyrst farið að hreifa því á Eng-
landi að hlutverk háskólanna
væri ekki fólgið í því einu að
klekja út embættis- og vísinda-
menn, heldur jafnframt að dreifa
menningarstraumunum út á með-
al sjálfrar þjóðarinnar. Við há-
skólann í Cambridge var skipuð
nefnd manna til að íhuga þetta
mál, og þótti henni tiltækilegast
að vinna að menningarútbreiðslu
meðal alþýðunnar með því að
gera út meun til að halda fyrir-
lestra um ýms efni til og frá um
landið. í fyrstunni átti nefndin
við ýmsa örðugleika að stríða, en
áður langt leið festi þó hugmynd-
in rætur bæði hjá einstökum
mentamönnum og ekki síst hjá
alþýðunni sjálfri og hefur áhug-
inn á málinu farið sívaxandi. Fé-
lög hafa víða verið stofnuð til að
vinna að útbreiðslu hugmyndar-
innar og stefnan hefur sjálf feng-
ið nafnið „Háskólaútbreiðsla“
(University extension). Frá Eng-
landi barst hreifingin til Ameríku
og hefur þar jafnvel átt enn meiri
vinsældum að fagna. Arið 1893
var hreifingunni vaxinn svo fisk-
ur um hrygg á Englandi, að þar
voru þá hér um bil 400 fyrir-
lestrastaðir, 600 fyrirlestraflokkar
og í kringum 60 þús. áheyrendur.
í Ameriku hefur sérstaklega ein
hlið þessarar stefnu náð miklum
þroska, en það eru sumarskólarn-
ir. Eru valdir til þeirra fagrir
staðir til og frá út um land og
skólatíminn er 3 mánuðir. Föst
hús eru að eins lestrarskálarnar,
leikfimishús og tilraunastöðvar,
hitt eru tjöld1). Frægir kennar-
ar frá ýmsum háskóluin, nafn-
kunnir rithöfundar og listamenn
eru beðnir að koma þangað og
>) I>etta miimir mann ósjálfrátt á frá-
sðgnina í sögu Jóns biskups helga,
par sem getið er um aðsóknina að
staðnum á Hólum á hátiðum og tylli-
dögum.