Elding - 18.08.1901, Side 1

Blaðið kemnr út &
hverjum sunnud. Kost-
ar innanl. 3 kr. (75 au.
ársfjórð.), erlend. 4 kr.
ELDING
Pöntnn & blaöinu er
innanlands bundin yið
minst einn ársfj., er-
lendis við árg. Borgun
fyrirfram utan Rvík.
1901.
RBYKJAVÍK, STJNNUDAGINN 18.ÁGÚST.
37 tbl.
VAU DAÐU B, VARNJ NGU B,-
•^GB^yitA^ByRGMfV
•GOTt veko á ölmj-
Hvað er lesið á íslandi?
Degar um menningarástand ein-
hverrar þjóðar er að ræða, þá
felst bezti votturinn um það í því
livað hún les og hve mikið hún
les. Þegar monn því vilja grensl-
ust eftir á hverju stigi menning-
in stendur lijá oss íslendingum, þá
er fyrst að líta til bókagölu og
bókasafna. Það er að vísu nokkuð
ervitt að gera sér ljósa greinfyrir
þessu, því oss skortir ineð öllu
skýrslur um slíkt, en þó má af
ýmsu nokkuð marka hvernig ástatt
erí þessu efni.
Binn af bóksölum voruin hefur
á síðari árum verið að gefa út
íslendingasögur. Menn skyldu ætla
að það væri bók, sem allir íslend-
ingar vildu eiga og fyndu sér-
staka köllun hjá sér til að lcsa.
En því er ekki að fagna. Að
vísu mun allmikið hafa selst af
þeim, en þó engan veginn svo
mikið sem vænta mætti. Þetta
eru rit, sem helzt ættu að vcra
til á hverju heiinili á öllu land-
inu, sem nokkur tök hefur á að
eignast bók. Næst biblíunni ætti
það að vera fyrsta ritið, sem keypt
er. Eða til hvers orum vér að
gorta af þessum fornritum vor-
um, cf vér ekki jafnframt viljum
hafa þau í heiðri? Upp á síð-
kastið hefur lestur fornrita vorra
uijög farið þverrandi, að minsta
kosti í sjóþorpum og kaupstöðum.
Nú er svo margt annað að lesa,
t. d. öll blessuð blöðin. Allir, sem
eitthvað þykjast hafa aflögum,
þurfa endilega að halda megnið
af blöðum þeim, sem út koma.
Þótt það sitji illa á oss að telja
menn af blaðakaupum, viljum vér
samt í öllu bróðerni benda þeim
á að halda einu blaðinu færra og
kaupa heldur íslendingasögur, sem
þeir geta fengið smátt og smátt,
eða einhverja aðra góða bók í
staðinn. Það er nærri því sorg-
legt að vita til þess að nú skuli
vera svo komið, að fjöldinn allur
af þjóðinni þekkir ekki íslend-
ingasögur nema af afspurn, og
það ekki einu siuni nema sumar.
Af lærisveinum þeim, sem árlega
taka inntökupróf í lærða skólann,
eru þeir margir, sem ekki hafa
leeið þær, og fjöldinn allur fer
svo úr skólanum aftur, að hann
þekkir ekki aðrar af sögum vor-
um en þær, sem íslenzkukennar-
inn lætur þá lesa. Síðar meir,
þegar í æðri skóla er komið, verð-
ur oft lítið úr legtri þeirra; þá
halla menn sér heldur að „róm-
önum“ og inargur embættismað-
urinn flaggar með þeim í bóka-
skápunum án þess að líta nokk-
urn tíma í þær. „Hvað höfðingj-
ar hafast að, Iiinir ætla sér leyf-
ist það“.
Þá má mikið marka af bóka-
söfnunum hvað menn helzt hneigj-
ast til að lesa Á landsbókasafn-
inu er af alþýðu manna lang mest
spurt eftir Þjóðsögunum, „Þús-
und og einni nótt“ og neðanmáls-
sögum blaða. Af eldri ritum eink-
um Fornaldarsögum Norðurlanda,
en miklu minna íslendingasögum.
Menn vilja umfram alt hafa eitt-
hvað spennandi, eitthvað sem æs-
ir tilfinningarnar og ímyndunar-
aflið. Líkt mun vera um bóka-
söfnoglestrarfélög utan Reykjavík-
ur. Margir hverjir lesa einnig
blöðin mest vcgna neðanmálssag-
anna og eru ckki í rónni ef það
ber við í nokkruin blöðum að neð-
anmálssagan er látin falla burt.
Alt þetta ber vott um, að bók-
legur smekkur þjóðarinnar er að
beinast inn á skaðlegar brautir,
í alveg öfuga stefnu við það sem
á að vera.
Margur kann nú að bera því
við, að íslenzkar nútíðarbókment-
ir séu svo fátækar að góðum al-
mennum fræði- og skemtiritum,
að ekki sé kostur á að eignast
þau. Þetta er eintóm viðbára.
Hér á landi hefur á siðari árum
verið gefið út tiltölulega mikið af
alþýðlegum fræðiritum, t. d. bæði
af Bókmentafélaginu og Þjóðvina-
félaginu. Bókmentafelagið gefur
að vísu jafnaðarlega út rit sem
ekki eru við alþýðu hæfi, en aft-
ur eru önnur mjög aðgengileg,
t. d. Landfræðissaga Þ. Th., Sið-
bótarsaga Þorkels Bjarnasonar,
Mannkynssaga og Norðurlanda-
saga Páls Melsteðs ogmargt fleira.
Að því er Þjóðvinafélagið snertir
þá hefur það einmitt haft þarfir
almennings fyrir augum við sína
bókaútgáfu, og má yfirleitt segja,
að það hafi verið mjög heppið í
vali sínu. Það hofur síðan það
var stofnað gefið út talsvertbæði
af gagnlegum, fróðlegum og skemti-
legum ritum, sem hér yrði of
langt upp að telja. Samt sem áð-
ur sér maður þessi rit Bókmenta-
félagsins og Þjóðvinafélagsins til-
tölulega óvíða, og af hverju kem-
ur það? Af því bæði þessi félög
senda rit sín til meðlimanna einna,
en gera sér ekkert far um að
breiða þau frekar út, og ekki leit-
ast þau heldur neitt við að auka
félagatöluna. Þau láta tilviljun-
ina ráða með það. Slíkt er ekki
rétt og er meira að segja þvert
ofan í anda og tilgang félaganna.
En hróplegast er þetta ranglæti
gagnvart höfundunum. íslenzkur
bókamarkaður er sannarlega ekki
svo arðberandi fyrir þá, að þeim
veitti af að ritin fengju sem mesta
útbreiðslu, því það mundi kanske
verða til þess að ritlaunin hækk-
uðu ofurlítið úr því sem nú er,
þar sem þau eru svo lág, aðbáð-
ir málsaðilar i raun og veru
skammast sín fyrir þau, félögin
fyrir að bjóða þau og hinir fyrir
að taka á móti þeirn. Og að því
er til félaganna sjálfra kemur,
þá veitti þeim víst heldur ekki
af að leitast við að auka ofurlít-