Vestri - 12.12.1903, Blaðsíða 1

III* árg. |
Fundir í st. N A N N A
M 52 verða fyrst um sinn haldnar á
þi*iðjudagskvöld. kl. 8'/9*
Radium og önnur geisliefni.
(.Krmgsjaa*).
•-»0< -- (Framh )
Tungumálin vantar almennar tákn-
anir á slíkum geislum. Þeir lýsa ckki
nema í myrkri og undir vissum kringum-
stæðum. "gn hins vegar haía þeir hit-
andi áhrif eins og almennir ljósgeislar.
Prófessor J. J. Thomson, gamall eðlisfræð-
ingur, sem hefir athugað þessi einkenni-
legu efni sjerstaklega írá teóretisku sjón-
armiði, skýrir svo frá, að radiumssam-
setning hafi í sjer fólginn nægilega mik-
inn krapt til þess að bræða á einni stundu
hálft jafnvægi sitt at ís. Þessi kynlegu
efni hafa því ekki að eins ósýnilegar
»ljós<-verkanir, heldur einnig hitaverk-
anir.
Sá sem fyrstur hefir fengist við rann-
sóknir á þessu dularfulla umráðssvæði
efnafræðinnar, er Englendingurinn Sir
William (irookes; eins og mörgum mun |
kunnugt er hann einnig ákaíur andatrú-
armaður, og sakir frægðar hans sem vís-
indamanns, hafa andatrúarmenn mjög svo
otað fram nafni hans til stuðnings kenn-
ingum sínum. Þegar árið 1879 kom hann
fram með nýja kenningu um svo nefnt
>radiant matter< (=geisliefni), og er ó-
hætt að segja að það hafi verið hjer um
bil sama sem geislar þeir, er nú netnast
katode-geislar. Það er nú ekki að kynja
þó að Sir William hafi enn mætur á sínu
gamla viðfangsefni, og því vil jeg leyfa
mjer að tilfæra hjer nokkur atriði úr rit-
gerð cptir hann:
Uppleyst radium-nitrat nær þvt ó-
blandað, sem notað var tilgeislarannsókna,
var svælt í skál og hinar kristölluðu leif-
ar síðan rannsakaðar í myrku herbergi.
Lagði þá af þeim daufa ljósglætu. Væri
Ijóshlíf, roðin barium-platin-cyanidi, reist
yPP í nánd við leifarnar í skálinni, varp
a a”a grænum bjarma. Ljósmagn bj arm-
ans or eptir því, hversu mikil fjarlægð-
m var a milh hlífarinnar efnisins ,
skálinni. Jafnskjótt sem hlífin var færð
alllangt frá radíinu,?hvarf bjarminn. Ljós-
hlíf roðin sinksúlfidi kvað vera sjerstak-
lega vel til þess fallin að sýna polonium-
geisla. Og gagnvart radium reyndist
slík hlíf jafngóð eða jafnvel betri en
platin-cyanid-hlífin. Hun bar sem sje
lengur birtu eptir að geisliefnið var tek-
ið burtu — jafnvel rúman hálftíma.
Það er næsta einkennilegt hve lengi
/
ÍSAFIRÐI, 12. DESEMBER 1903.
geislarnir haldast í hlutum, sem hafa
komið nálægt radium. »Af síum, bikur-
um og skálum,« segir Crookes, >sem jeg
hef notað á vinnustofu minni við radi-
um-rannsóknir, hefir lagt geisla, hversu
vel sem þau hafa verið hreinsuð. Efjeg
sting præpareraðri ljóshlíf niður í gler-
bikar, sem notaður hefir verið við radi-
um-rannsóknir, þá glitrar hún eins og
maurildi. Og nlifin sjálf er næm fyrir
alls konar viðkomu. Ef maður slær á
hana með pennahníf, bregður af henni
leiptri, og ef maður rispar hana með
hnífsoddinum, getur að líta glitrandi rák
líkt eins og maður opt sjer í myrkri á
sjó undan árum.«
Ef ekta demanlur er lagður í nánd
við radium, leggur af honum daufa blá-
græna birtu. Að því leyti hagar de-
manturinn sjer, — segir Crookes — á
sama hátt sem hann mundi gera ef sterk-
ir katode-geislar eða annað geisliefni er
látið skína á hann. Sterkur elektro-
magnet virðist ekki að hafa nein áhrit
á geislanina. hvort sem hann er langt
frá eða nálægt ljóshlífinni, og hvort held-
ur hún er látin vera jafnhliða eða lóð-
rjett á sambandslínu magnetskautanna.
Taki maður platinuþráð, dýfi honum í
saltpjeturssúra radíumblöndu og þurkar
hann síðan og ber endann á honum að
ljóshlífinni, leggur af honum sterktgneista-
flug. Færi maður þráðinn frá, hættir
gneistaflugið. Snerti maður aptur á móti
hlífina með endanum á platinuþræðinum,
kemur fram bjartur ölettur. sem verður
eins konar miðdepill geislunarinnar, og
hún helzt þá vikum saman eptir á. Al-
menn hlífigler, er notuð eru við smásjár,
þunnt alúminíum-blikk og þunn gljá-
I steinsblöð stöðva ekki X-geisla en aptur
á móti radíumsgeisla. Sterkur lopt-
straumur virðisUekki að hafa nein áhrif
á gang geíslanna. Og þó að X-geislar
yrðu á vegi radíumsgeislanna, varð ekki
sjeð að það hefði neina verkun. Jeg
tók einnig eptir því, segir Crookes, að
geisla lagði af fingrunum á mjer eptir
að jeg hafði fengist við rannsóknir á
radium; en þó bar ekki á því ef jeg
þvoði mjer vel.
Mjer þótti gaman að vita hvort lopt-
þynning hefði nokkur áhrif á geislanina.
Jeg festi radiumsmola á járnvippu innan
í lopttómri pípu, þannig að jeg gat hald-
ið radiinu ýmist nær eða fjær pípuveggj-
unum með magnet fyrir utan pípuna.
Oeislarnir voru nær því jafnglöggir í
mJ°g loptþynntu rúmi sem í vanalegu
lopti. Að minnsta kosti var ekki að sjá
neinn greinilegan mun, enda þótt radi-
Nr. 6
umsmoli í vanalegu andrúmslopti væri
lagður við hliðina á hinum, sem í lopt-
lausu pípunni var.^ ÞaJ cr örðagt að
gera sjer hugmyn 1 um leiptratöluna á
hverri sekúndu. I 5 cm. fjarlægð frá
ljóshlífintii eru leiptrin að eins sýnileg og
bera fyrir ekki nema 1 2 sinnum á sek-
úndu. Ef radíið er fært nær, verða leiptr-
in tíðari og tíðari, og í eins eða tveggja
centimetra fjarlægð eru þau svo tíð, að
ekki verður tölu á komið. Nær því hver
hlutur, er verður fyrir radíumsgeislum
sýgur þá í sig; bismút, blý, platína, tór,
úran og önnur fruntefni, er hafa mikla
eðlisþyngd, eru sjerstsklega vel til þess
fallin og halda lengi geislunum í sjer;
maður segir því að þau hafi »induceret
radio-aktivtet« (aðfengið geislimagn). —
Þetta er eptir Crookes.
Annar höfundur,J/->. Iíarrison Glew,
skýrir svo frá því í timaritinu »Nature,<
að glerpípa með radium-brómid, vafin
inn í svartan pappír, framleiði einkenni-
lega Ijósskynjan ef maður ber hana að
auga sjer í dimmu herbcrgi, og það gild-
ir einu, hvort maður lokar augunum eða
ekki. Það er mjög örðugt að lýsa þess-
ari skynjan. Manni finnst eins og allt
augað sje fullt af ljósi. [Framh ]
Georg Brandes
hefir 13. f. m. skrifað grein í »Politiken«
um H. Hafstein og byrjar hiin þannig:
>Þegar Hannes Hafstein í dag íerð-
ast aptur til baka (il Isafjarðar, fer hann
sem nýútnefndur ráðherra fyrir ísland.
Sá rjetti maður á rjettum stað og er það
sjaldgæft að svo heppilega takist til.
í fyrsta skipti er nú íslendingur orðinn
ráðherra íslands. Loks er nú því tak-
marki náð sem þráð hefir verið í hálfa
öld á þessari stóru og fjarlægu ey. Það
er því full ástæða til að óska Islandi til
hamingju og Danmörku einnig.«
Því næst er getið helztu æfiatriða
H. Hafsteins, starfs hans í stjórnarbreyt-
ingarbaráttunni o. fl. Öll greinin er rnjög
hlýlega skrifuð og endar með þeirri ósk
að þessi nýja stjórnarbreyting, sem hefir
unni^t svo friðsaritlega, verði til þess að
auka bræðraþel milli Islendinga og Dana.
Hlutafj elagsbankinn.
Hinn} væntanlegi bankastjóri hluta-
fjelagsbankans væntanlega kom upp til
Re) kjavíkur með >L^ura< um daginn.
Hann heitir Emil Schou, er á þrítugs
aldri, og hefir síðustu 5 árin verið starfs-
maður við víxilbankahúsið Rubin & Bing.
Erindi hans upp var að undirbúa
bankastofnunina, ráða starfsmenn, útv ega