Skólablaðið - 01.03.1909, Blaðsíða 3

einna síst hætta á að börnunum sje of-
boðið« — — —.
Jæja, fræðslulögin þurfa þá ekki að
ofbjóða þeim.
Skólaskylda, -
fræðsluskylda.
Undarlega lítið hafa dagblöðin að
undanförnu flutt af ritgjörðum um
fræðslumál, eða fræðslulögin nýju;
mætti þó ætla að tíðræddara yrði um
þau en flest annað, sem á seinni
árum hefir gerst. —
En þegar blöðin flytja greinar um
það vandamál, þá er afar uauðsyn-
legt að þær fari ekki með rangfærsl-
ur á lögunum, sje ekki öfgafullar, nje
villandi fyrir þá, sem miður þekkja
til.
Skólakylda er einn þyrnirinn.
Mönnum er afar-illa við það orð, og
þeir telja »skólaskylduna« einhvern
versta agnúann á nýju fræðslulögun-
um, —
Hvað er skólaskylda? og hvað
er fræðsluskylda?
Skóíaskylda þýðir það, að eg
sje skyldugur til að láta barn mitt,
(á skólaaldri) ganga í skóla hreppsins
eða skólahjeraðsins einhvern tíma árs,
fleirí eða færri ár — (hjer á aldrinum
10—14 ára.)
Frœðsíuskylda þýðir það, að
eg sje skyldugur til að fræða barn
mitt svo og svo vel, kcnna því svo
og svo mikið í tilteknum námsgrein-
um.
Þetta er, eins og allir ættu að sjá,
tvent ólíkt.
En sumir, sem eru að skrifa um
fræðslulögin nýju, sjá þó engan mun
á þessu.
Hvað er nú lögboðið um þetta
tvent með nefndum lögum, sem nú
er verið að stinga upp á að fresta
framkvæmdum á, — sjálfsagt að-
allega vegna skólaskyldunnar en
ekki vegna frœðslusluskyldunnar ?
Þau gera nú fyrst og fremst mun
á skólah jeruðu m og fræðslu-
hjeruðum.
Skólahjeruð eru 1) kauptaðirnir, 2)
kauptún eða þorp, sem er hreppur
út af fyrir sig, 3) hver sá hreppur, er
setur á stofn hjá sjer fastan skóla
(en um það eru hreppsbúar alveg
sjálfráðir, hvort þeir vilja stofna
fastan skóla, eða ekki).
Frœðsluhjerað er hver sá hreppur,
sem ekki er skólahjerað.
Frœðsluskyldan í frœðslu-
hjeruðum er þessi: Börn, sem
eru fullra 14 ára eiga að hafa lært:
1, að lesa og skrifa, og vera það
sem kallað er sendibrjefsfær; þau
eiga að vita nokkuð um merk-
ustu menn vora, einkum þá,
sem lifað hafa á seinni öldum,
Og kuorwt og ftkiljfi ijokkuf kvaeðt.
SKOLBKaÐIÐA
2, kristin fræði eins og heimtað er
til fermingar.
3, í reikningi það, sem öllum kem-
ur saman um að hverjum al-
þýðumanni sje nauðsynlegt að
vita.
4, að nota landabrjef; hafa nokkra
þekkingu á náttúru íslands og
atvinnuvegum þjóðar vorrar,
þekkja legu helstu landa í Norð-
urálfu ogvita hvernig álfur liggja
á hnettinum.
5, nokkur einföld sönglög.
Þetta eru fræðslukröfurnar (þó ekki
orðrjett tilfært) þar sem fastir skólar
eru ekki. Þetta er það, sem fræðslu-
ögin lögbjóða að kenna hverjum
unglingi, sem hefir hæfileika til að
læra það. Fræðsluskyldan er þá fólg-
in í því, að foreldrar eða vandamerin
barnanna eru skyldir til að láta
kenna þeim þetta.
Er hjer of mikils krafist?
Svo er fráleitt, því að engin almenn
kvörtun er yfir því, að hjer sje til of
mikils mælst.*
Frœðsluskyldan í skólahjer-
uðum er hin sama og í fræðsluhjer-
uðum að þessu viðbættu: fyllri þekk-
ing i landafræði, sögu fslands
og náttúrufræð i.
Ekki heyrist heldur um bað kvartað
að þetta sje óþarft eða ókleift að kenna
í t'östum skólum; eðlilega ekki, því
að þetta er kent í hverjum barna-
skóla, og hefir lengi verið kent — að
sögu íslands undan skilinni; en eng-
um mun þykja sú viðbót óþörf, nje
ókleift að kenna unglingum um ferm-
ingu nokkuð í sögu fósturjarðarinnar.
Nei, fræðsluskyldunni er ekki kvart-
að alment yfir, og fræðslukröfurnar
þykja ekki alment of strangar.
En það er skólaskyldan.
Menn tala og skrifa rjett eins og
almenn skólaskylda sje lögboðin með
fræðslulögunum, ekki einungis í skóla-
hjeruðum, þar sem fastir skólar eru,
heldur og um allar sveitir landsins,
og skapa þannig hræðilegustu grýl-
una úr skólaskylduákvæðum laganna.
Af skólaskyldunni ílýtur kostnaður-
inn — ósanngjarn og óbærilegur.
Fræðslulögin verða óframkvæmanleg;
eini vegurinn að fresta þeim (sbr.
»ísaf.« 23. jan. í ár). —
En hver er nú sannleikurinn?
í skólahjeruðum, þar sem eru
fastir skólar, og þar sem jafnvel örg-
ustu andstæðingar allrar lýðfræðslu
játa að skólaskylda sje eðlileg og sjálf-
sögð, úr því að sþólar eru þar til, - þar
er skólaskylda barna lögboðin í 4 ár
[á aldrinum 10—14 ára), þó þannig
að hver sá, sem gétur kent barni sínu
heima hjá sjer, eða sjeð því fyrir kenslu
á annan hátt, á heinting á að fá
undanþágu frá þeir skyldu að senda
það í hinn opinbera skóla.
í fræðsluhjeruðunum er engin
*) Sveitaprestur (sbr. ísat. 6. þ. m.) telur
reyndar þessar kröfur nokkuð harðar, einkum
kröfurnar f móðurmálskenslu; en sú skoðun
er rarla slmejm.
23
skólaskylda lögboðin, fremur en
menn vilja sjálfir á sig leggja, heldur
aðeins heimilað að menn geti sett
ákvæði um skólaskyldu í fræðslusam-
þykt sína ef þeim þóknast; þó er sú
heimild bundin því skilyrði, að fræðslu-
samþyktir leyfi undanþágu frá skóla-
skyldunni hverjum þeim, sem getur
sjeð barni sínu fyrir fullnægjandi
kenslu á annan hátt (sbr. 23. gr.
fræðslulaganna).
Búast má við að það sje þýðingar-
lítið til að sannfæra sjálfbyrginga, sem
þykjast hafa öllum fremur vit á fræðslu-
málum én vantar í flestum eða öllum
greinum þekkingu til að tala eða rita
af viti um þetta, — að vitna til ann-
ara þjóða, utn skólaskylduákvæði í
þeirra fræðslulögum. En slíkir menn
geta vel haft heilbrigða skynseni og
góða greind til að dæma um almenn
mál »frá almennu sjónarmiði*. Og til
þeirrar heilbrigðu skynsemi ogóbrjál-
uðu dómgreindar ætti að megaskjóta
því máli, livort skólaskyldu ákvæði
fræðslulaganna (22. nóv. 1907) mega
vægari vera, eða óákveðnari, ef lögin eiga
að vera annað en pa|3pírsgagn, ef þau
eiga að veita nokkurt aðhald.
Pau ganga ekki nær rjetti manns en
það, að þau segja: Ef þú getur ekki
sjálfur, eða vilt ekki, veita barninu
þínu það uppeldi, þá fræóslu, sem
því er naugsynleg til að verða maður
með mönnum, þá er það skylda þín
að láta það nokkurn tíma vetrarins í
nokkur ár, undir handleiðslu kennara,
sem veitir því þessa fræðslu; en ef
þú getur sjálfur veitt því þessa fræðslu,
þá gjörðu svo vel! Ef þú kýs frem-
ur að taka sjerstakan kennara, þá
máttu það. Ef þú vilt koma því fyr-
ir hjá vini þínum, eða vandamönnum,
sem eru færir nm að kenna því, þá
er þjer það og heimilt. — Ekkert er
af þjer heimt að annað en það, að
þú vanrækir ekki uppeldi barnsins svo,
að það alist upp í vanþekkingu.
Feir, sem fjargviðrast út af þessum
skólaskyldu- og fræðsluskylduákvæð-
um fræðslulaganna, ættu að hafa ein-
urð til að tala skýrar, segja blátt áfram
eins og þeim býr í brjósti: Jeg vil
engin lagaákvæði hafa um uppeldi
barna minna. Jeg vil hafa leyfi til að
ala þau upp eins og húsdýr mín, ef
mjer þóknast, og jeg vil að landar
mínir hafi leyfi til hins sama.
F*að er gamla reglan: »Jeg ástrák-
inn, þó að jeg strýki hann«.
Barnapróf
yfir 10—14 ára börnum á að fara fram
á vori komanda samkvæmt fræðslu-
lögunum. Pessa prófdómendur hefir
stjórnarráðið skipað:
1. í Gullbringusýslu: Ögmund skóla-
stjóra Sigurðsson.
2. - Kjósarsýslu: Skólakennara Helga
Valtýsson.