Vísir - 28.05.1960, Síða 5

Laugardaginn 28. maí 1960
V.I $,I »,
JSk
Greinargerð vegna Hellumálsins:
Gerðardómur þriggja hæstaréttardómara
tryggir sömu niðurstöðu og í Hæstarétti.
Gunnar Thoroddsen fjármálaráðherra svaraði
fyrirspurn í gær.
Hér á eftir fer nákvæm
greinargerð fjármálaráð-
herra Gunnars Thoroddsen,
vegna fyrirspurnar eins
Framsóknarþingmannsins,
sem var á þá leið hvort það
væri stefna ríkisstjórnarinn-
arinnar að láta úrskurða
skaðabótamál á hendur rík-
inu fyrir gerðardómi. Viður-
kenndi fyrirspyrjandi að
spurt væri vegna gerðar-
dómsins í máli Kaupfélags-
ins Hellu gegn fjármálaráð-
herra f.h. ríkissjóðs.
Svar fjármálaráðherra
Var á þessa leið:
Herra forseti. Þar sem vitað
er, enda viðurkennt, af hv. fyr-
irspyrjanda, að tilefni fspurnar
er dómur þriggja hæstaréttar-
dómara í máli ríkissjóðs og
kaupfélagsins Þórs á Hellu, út
af brúargerð á Ytri-Rangá, hef-
ur mér þótt rétt að láta öllum
hv. alþm. í té eintak af dómi
þessum og gera um leið nokkra
grein fyrir meðferð þessa máls.
Eg vil enn fremur beina því til
hæstv. forseta, að leyft verði,
að dómurinn verði prentaður í
Alþtíðindum sem fylkiskjal með
svari mínu við þessari fyrir-
spurn.
Nokkru eftir að ég tók sæti í
ríkisstjórn 20. nóv. s.l. kom lög-
maður kaupfélagsins Þórs, Ól-
afur Þörgrímsson hæstaréttar-
lögmaður að máli við mig og
skýrði mér frá skaðabótakröf-
um félagsins á hendur ríkis-
sjóði út af þeirri ákvörðun,
sem tekin var á s.l. ári af rikis-
stj. að till. vegamálastjóra að
breyta brúarstæði yfir Ytri-
Rangá frá því, sem gert hafði
verið ráð fyrir í skipulagsupp-
drætti af Hellukauptúni. Ég
kynriti mér málið og tjáði hrl.
að því loknu, að af hendi r'íkis-
sjóðs yrði ekki samið um neinar
skaðabætur og enrgar bætur
yrðu greiddar, nema að und-
angengnum dómi. Þessi afstaða
var í beinu framhaldi af.og í
samræmi við þá ákvörðun, sem
hæstv, forsrh., Emil Jónsson,
tpk á s.l. ári, þegar stjórn kaup-
félagsins tilkynnti þáv. stjórn
bótakröfur ’ sínar. Nú kom
tvennt til greina, annað að láta
málið ganga fyrir almenna dóm
stóla, þ.e. fyrst til héraðsdóms
og síðan til hæstaréttar Hin leið
in var sú, að sérstakl. tiinéfnd-
ur gerðardómur fjallaði um
málið og felldi úrskurð í því.
Eftir að málið hafði verið kann-
að ýtarlega í ráðuneytinu varð
það niðurstaðan, að fyrir hags-
muni rikisins væri sú leiðin
betri og hagkvæmari að semja
um gerðardóm, sem skipaður
væri þremur dómendum hæsta-
réttar heldur en láta málið
ganga fyrir hin tvö venjulegu
dómsstig. Lögmaður kaupfélags-
ins Þórs samþykkti fyrir hönd
umbjóðanda síns þessa máls-
meðferð og 19. febrúar 1960 var
..*£ heggja. aðila undirrit-
gerðardóms-
samningur: Með því að nauðsyn
þykir bera til að fá um það
dómsúrskurð, hvort ríkissjóður
íslands kunni að bera bóta-
skyldu gagnvart kaupfélaginu
Þór á Hellu í Rangárvallasýslu
vegna fyrirhugaðra breytinga á
brúarstæðinu yfir Ytri-Rangá
og þá um leið á þjóðveginum á
þeim slóðum, þá hafa aðilar
gert með sér svohljóðandi sam-
komulag: 1. Aðilar komi sér
saman um að tilnefna þrjá af
dómendum hæstaréttar íslands,
er skipi gerðardóm í máli þessu.
Skal niðurstaða dómsins.verða
endir þeirrar þrætu. 2. Gerðar-
dómurinn velur sér sjálfur
dómsformann. 3. Gerðardómur-
inn dæmdur bæði um bótaskyld
una og um upphæð bóta, ef til
i kemur. 4. Heimilt er gerðar-
1 dóminum að kveðja sér til að-
1 stoðar sérfróða menn um mats-
I
jog virðingargjörðir, eftir því,
1 sem hann telur nauðsyn bera til.
J 5. Gerðardómurinn getur sjálf-
i ur hlýtt á framburð vitna. 6.
I Gerðardómurinn gefur málflytj-
endum aðilja tækifæri til þess
að upplýsa málið og fylgjast
með gangi þess með venjulegum
hætti. 7. Gerðardómurinn úr-
skurðar sjálfur þóknun sína,
svo og um málskostnaðar-
greiðslu milli aðilja.
Samningi þessum til stað-
festu ritá aðiljar nöfn sín und-
ir samning þennan í viðurvist
þar til kallaðra vitundarvotta.
Reykjavík 19. febrúar 1960,
f. h. ríkissjóðs,
Sigtryggur Klemensson,
Sigurður Jóhannsson,
f. h. kaupfélagsins Þórs,
Olafur Þorgrímsson“.
Það hefur tíðkazt frá fornu
fari að leggja mál í gerð,
bæði ágreining milli ein-
staklinga og milli hins opin-
bera og einstaklinga. Geta
legið til þess ýmsar ástæður,
én segja má, að höfuðástæð-
ur séu hær, að gerðardóms-
meðferð tekur oftast
skemmri tíma og er ódýrarj
heldur en venjuleg máls-
meðferð. I mörgum lögum
er svo fyrir mælt, að ágrein-
ingur, sem upp kann að
koma milli aðilja 1 sambandi
við tifteknar framkvæmdir,
skuli ekki ganga venjulega
dómstólaleið, heldur fyrir
gerðardóm.
Enn fremur er, altítt í verk-
l *
' samningum um ýmsar fram-
^ kvæmdir, að samið er um það
.fyrirfram, að ágreiningur, sem
I upp kann að koma . um fram-
! kvæmd samningsins, skaða-
bætur Qg annað, skulu ekki fara
fyrir venjulega dómstóla held-
ur dæmdur af gerðardómi og-
loks er það algengt, þegar til-
tékinn ágreiningur er upp kom-
inn, að aðiljar, þ. á m. ríkið,
telji sér betur henta að semja
um gerðardómsmeðferð en
venjulega dómstólaleið. Fyrir
þessú er f jöldi fordæma. Skal ég
hér nefna örfá, þar sem ríkis-
stjórnir íslands á undanförnum
árum hafa talið rétt að semja
um gerðardómsmeðferð.
í fyrsta lagi:
Árið 1950 kom upp ágrein-
ingur milli ríkisstj. íslands og
Útgerðarfélags Akureyinga út
af kaupverði á togurum. Varð
um það samkomulag að láta
málið ekki ganga til dómstóla
heldur skyldi það lagt í gerð og
skipuðu gerðardóminn eins og
nú, þrír dómendur hæstaréttar,
og kváðu fullnaðarúrskurð í
málinu.
í öðru lagi:
Sams konar ágreiningur kom
upp milli ríkisstj. og hlutafé-
lagsins Júpiters og var hafður
sami háttur á að leggja málið í
gerð.
í hriðja lagi:
Árið 1951 kröfðust eigendur
jarðarinnar Þingness í Borgar-
j firði skaðabóta frá ríkissjóði
vegna veiðiítaks í Grímsá í
Borgarfirði en ríkissjóður var
þar aðili vegna Hvanneyrar-,
Hests- og Reykholtskirkju. —
Landbúnaðar- og kirkjumála-
ráðherra samdi þá um það við
eigendur Þingness að láta málið
ekkj ganga venjulega dómstóla-
leið heldur fara fyrir gerðar-
dóm. í þeim gerðardómi var
einn af dómendum hæstaréttar
og skipaði hann forsæti.
I fjórða lagi:
Árið 1952 hafði hlutafélagið
Björgvin uppi skaðabótakröfur
á hendur ríkissjóði vegna sölu
á ísvörðum fiski í Þýzkalandi.
Ríkisstj. ákvað að leggja málið
fyrir gerðardóm en ekki hina al-
mennu dómstóla. í honum .átti
sæti einn af dómendum hæsta-
réttar og skipaði forsæti.
í fimmta lagi:
1953 varð ágreiningur milli
kennara Gagnfræðaskóla Vest-
urbæjar og menntamrn. út af
launakjörum. Málið var lagt í
gerð og áttu þrír af dómendum
hæstaréttar sæti í þeim gerðar-
dómi.
í sjötta lagi:
1953 ákvað ríkisstj., að gerð-
ardómur þriggja tilgreindra
manná skyldi úrskurða bætur
og endurgjald til eigenda hafn-
argarða í Hafnarhreppi í Gull-
bringusýslu fyrir landssvæði
og beitárréttir.
I sjöunda lagi:
1954 var ákveðið, að gerðar-
dómur skyldi meta leigu á
landssvæði i Miðnesheiði í
landi jarðarinnar Sandgerðis.
í áttunda lagi:
1951 var gerður samningur
milli Flugráðs fyrir ríkisins
hönd og tiltekins verktaka um
að fullgera flugbraut í Egils-
staðalandi í Suður-Múlasýslu.
Enda þótt í samningnum væri
allnákvæm verklýsing, kom
seinna til ágreinings milli að-
ilja, m. a. végna þess að verk-
taki hafði ekki lokið verkinu á
tilsettum tíma en verktaki taldi
sig bafa orðið f'yrir töfum sem
verksali, þ. é. a. s. ríkið bæri
ábyrgð á. Verktakinn gerði
kröfu til skaðabótagreiðslu frá
flugráði eða ríkissjóði. vegna
tafa þessara við framkvæmd
verksins og árið 1954 var samið
um það milli verktakans og
flugráðs, að gert yrði út um
kröfur hans á hendur ríkinu af
þriggja manna gerðardómi.
í níunda lagi:
1956 var samið um það, að
sérstakir þar til kvaddir menn
skyldu meta til fullnaðar tjón,
sem orðið hafði í landinu Vog-
ar í Vatnsleysustrandahreppi
vegna skotæfinga várnarliðs-
ins.
í tíunda lagi:
Á árinu 1959 reis ágreining-
ur um það, hvort ríkissjóður
ætti að greiða skaðabætur og
þá hversu háar fyrir takmörk-
un á netalögnum. í Hvítá í
Borgarfirði. Ríkisstjórn ákvað
að láta málið ekki ganga hina
venjulegu dómstólaleið, heldur
var gerðardómi falið málið til
úrskurðar.
Af þessu yfirliti sem er
engan veginn tæmandi ma
sjá, að það hefur verið mjög
algengt, að ríkisstjórnir á ýms-
um tímum sömdu um að leggja
deilumál, m a. stórfelld skaða-
bótamál fyrir gerðardóm en
ekki fyrir hina venjulegu
dómstóla.
Ég gat þess áðan, hver væru
hin almennu rök fyrir því, að
stundum þætti betur henta,
bæði hjá einstaklingum og
opinberum aðilum að leggja
mál í gerð heldur en láta það
fara hina venjulegu dómstóla-
leið. Skal ég rekja þetta nokkru
nánar varðandi þetta tiltekna
mál.
Ég vil segja, að megin-
ástæðan fyrir ákvörðun um
gerðardómsmeðferð, hafi
verið kostnaðarhliðin. Ég
hef látið reikna miðað við
gjaldskrá Lögmannafélags
Islands, hver kostnaður hefði
orðið við venjulegt mál fyrir
héraðsdómi og hæstarétti og
er bá að sjálfsögðu miðað viíl
sömu niðurstöður um bóta-
greiðslur, eins og hinir 3
hæstaréttadómendur komust
að. í slíku máli fyrir héraðs-
dómi og hæstarétti hefði
þurft að kveðja til mats-
menn, væntanlega bæði
undirmat og yfirmat til að
framkvæma þá skoðun og
það mat, sem gerðardóm-
endur sjálfir inntu af hendi
nú. Fyrir tveim dómstigum
hefði málskostnaður orðið,
sem hér segir: Þóknun til
lögmanna fyrir báðum dóm-
um samkv. lágmarksgjald-
skrá Lögmannafélagsins 174
þús. kr. — Kostnaður við
undir- og yfirmat lágmark
100 þús. kr. Annar kostnað-
ur a. m. k. 25 hús. kr. Sam-
tals hefði því kostnaður við
slíkt mál fyrir báðum dóm-
um orðið a. m. k. 299 þús.
kr. Kostnaður við gerðar-
dóminn varð hins vegar sem
hér segir: Þóknun gerðar-
dómsmanna 57 hús. kr.,
þóknun lögmanna 80 þús. kr.
annai' kostnaður kr. 2,577,00.
Samtals varð því kostnaður
við gerðardóminn rúml. 139
þús. kr. hefði orðið fyrir
tveim dómstigum a. m. k.
sem algert lágmark 299 þús.
og samkv. þessu munar a. m.
k. 160 þús. kr., sem kostn-
aður hefði orðið meiri við
dómstólaleiðina venjulegu
heldur en gerðardómsmeð-
ferð og sem eins og úrslit
málsins urðu, hafa því spar-
ast ríkissjóði.
í þessu sambandi er þó ótalið
eitt stórt atriði, sem ég þó ekki
hef tekið með í þennan saman-
burð og það er vaxtaatriðið. —-
Úrskurður gerðardómsins var á
þá leið, að kaimfélaginu ''nru
dæmdar 750 þús. kr.
bætur og skuli ríkissjóður
greiða 10% i vexti frá 1. jún£
n. k. ef bæturnar eru ekki
inntar af hendi fyrir þann tíma.
Ef málið hefði farið hina
venjulegu leið og endanlegur
dómúr hæstaréttar komið fyrst
eftir t.d. 2Vz ár, þá er vel hugs-
Framh. á 6. síðu
„Ást og stjórnmál
í síðasta sinn.
66
Gamanleikurinn „Ást og stjórnmál“ verður sýndur í síðasta sinn
í Þjóðleikhúsinu í kvcild. Aðsókn hefur verið ágæt að leiknuiu
en ekki vinst tími til að hafa fleiri sýningar að sinni. — Myndiii
cr af Jóhanni Pálssyni og Herdísi Þorvaldsdóttir í hlutverkuni*
sinum.
* i b*