Vísir - 16.11.1960, Qupperneq 3

Miðvikudaginn 16. nóvember 1960
Er „uppfinningamaðurinif senn útdauður?
Alltaf er nóg í fréttum af vís-
indamönnum nútímans. Þeir
vinna í stórum stofnunum,
einka- eða ríkisfyrirtækjum, og
virðast einir drottna yfir þeim
leyndarmálum, sumum leystum,
öðrum óleystum, sem glíman
stendur við.
En hvað er þá orðið af upp-
finningamönnum hinnar gömlu
aldar. Þeim sem unnu einir að
sínum ransóknum, eða þá aðeins
í þröngum hóp, en náðu oft frá-
bærum árangri. Eru þeir með
öllu útdauðir? Því verður ekki
svarað með öðru en því að
segja að talið er nú, að í Banda-
ríkjunum einum séu um ein
milljón manna sem fást við
efnafræðilegar og eðlisfræðileg-
ar athuganir, flestir að vísu í
tómstundum, en samt detta þeir
stundum niður á lausnir á ýms-
um viðfangsefnum, sem jafnvel
stórar rannsóknarstofnanir, sem
hafa bæði fjármagni og vinnu-
afli á að skipa, hafa ekki enn
getað leyst.
Bóndasonur
frá Iowa.
Þessi fjölmenni hópur á sér
raunverulega aðeins einn sama-
stað. Það er mánaðarlegur
dálkur í ritinu „The Scientific
A.merican“, en þeim dálki rit-
stýrir maður að nafni C. L.
Stong. Hann er verkfræðingur
að mennt, en vinnur nú sem
f ramkvæmdast j óri.
Stong er bóndasonur frá
Iowa, og þegar á unga aldri
byrjaði hann að gera sínar eig-
in tilraunir. Þegar hann var 9
ára tókst honum að blanda
nitroglycerín, og sprengdi þá
hluta þaksins af reykhúsi því
sem hann hafði gert tilraunir
sínar í.
Síðan lagði hann stund á
v'erkfræði, en það var ekki fyrr
en árið 1948, að til hans var
leitað í þeim tilgangi að hann
annaðist ritstjórn þessa dálks,
sem átti að fjalla um vísinda-
legar. tilraunir. Stong setti sér
þegar það takmark að tyggja
ekki upp tilraunir úr kennslu-
bókum, heldur að koma ætíð
með eitthvað nýtt, En það var
hægara sagt en gert. í fyrstu
gerði hann sjálfur óteljandi til-
raunir, og tileinkaði þær ýmsum
sem hann þóttist standa í bréfa-
skiptum við. Þetta leiddi síðar
Þetta er Stong
— sem síðan
1948 hefur rit-
að um tilraun-
ir í „Scienti-
fic American"*.
Hann er hér
að gera tii-
raun þá, sem
minnzt er á,
og sýnir tii-
veru geim-
geisla.
til þess, að menn fóru að skrifa
til hans um tiiraunir sínar.
Einföld tilraun.
Ein af þeim tilraunum sem
hvað vinsælastar hafa orðið fyr-
ir tilstilli Stongs, er sú sem
myndin hér að ofan er af. Hún
er framkvæmd með ögn af rad-
íum og ýmsu öðru, og gerir
hún mönnum kleift að skoða
geimgeisla. Hún er þó svo ein-
föld í framkvæmd, að sérhver
áhugamaður getur gert hana í
kjallaranum heima hjá sér. Síð-
an hann fyrst minntist á þessa
tilraun í dálkinum hjá sér, hef-
ur hann fengið bréf frá meira
en 22.000 manns sem hafa beðið
hann um aðstoð til að geta fram-
kvæmt hana.
Önnur tilraun sem hefur náð
geysilegum vinsældum er í
sambandi við eldflaug. Stong
gaf út teikningu af einfaldri
eldflaug, og síðan hafa urn
15.000 manns leitað til hans
með aðstoð við hana. Stong álít-
ur að vinsældir þessara tveggja
tilrauna séu svo miklar vegna
þess, að þær lúti að hlutum sem
menn hafi almennt mikinn á-
huga fyrir nú á tímurn, — at-
ómfræði og geimrannsóknum.
„Þýðingarlítil
náttúrufyrirbrigði."
| En það er komið inn á fleiri
svið en efna- og eðlisfræði.
Mesta áveita í heinti
er árangurinn af samningum Indlands o§
Pakistan um hágnýtingu vatnsins í Indus.
Margir hafa eytt miklum tíma
í að athuga hegðan dýra. Einn
maður, bankastarfsmaður frá
Denever í Colorado, sem nú er
látinn, hafði t. d. mikla ánægju
af því að athuga það sem hann
kallaði, „þýðingarlítil náttúru-
fyrirbrigði“. Sá maður uppgotv-
aði til dæmis með sérstakri
kvikmyndavél, að sá snákur
sem er algengastur vestan hafs
skröltormur, bítur ekki, eins
og almennt hafði verið trú
manna, heldur heggur hann. Er
maðurinn lézt var hann að at-
huga hvernig húsflugan bæri
sig að, er hún „sezt“ á loft í
herbergjum, þ. e. hvort hún
veltir sér þversum eða tekur
„hálfa bakfallslykkju“.
Aðeins dýr tæki til.
Ein af uppáhaldsfrásögum
Storys er um ungan mann frá
New Jersey, Schatzmann að
nafni. Hann skrifaði eitt sinn
þekktum náttúrufræðingi í
New York og bað hann um að
ljá sér einhvern hlut sem graf-
inn hefði verið úr jörð, og vitað
væri um aldur á, því hann lang-
aði til að greina aldur hans í
tilraunaskyni í sérstöku tæki
sem hann hefði gert í þeim til-
gangi. Náttúrufræðingurinn
sendi honum gömul egypzk
tréflot, sem lágu grotnándi í
kjallaranum hjá honum. Er
Framh. á 11. síðu.
í tólf ár hefur staðið deila
milli Indlands og Pakistan um
réttindi til vatnsins í ánni Ind-
us. Oft hefur verið vikið að
þessu deilumáli í fréttum, og
eins og flestum er kunnugt er
deilan úr sögunni. Það var
19. setember, að Nehru, ind-
verski forsætisráðherrann og
Mohammed Ayub Khan, hers-
höfðingi frá Pakistan, undirrit-
uðu samninga, sem gerðu ráð
fyrir að hafizt yrði handa um
stærstu og mestu áveitufram-
kvæmdir í heimi.
!
Efni samningsins er raunveru
lega á þá lund, að Indland fær
full not af hinum þremur aust-
ari ám, Ravi, Beas og Sutlej, en
Pakistan fær að ráða yfir vest-
ari ánum, Indus, Jehlun og
Chenab.
Indus á rætur sínar hátt í
Himalayafjöllum og þar safnar
hún til sín hinum bráðnaða
snjó, og regnvatni, og myndar
eitt af mestu vatnsföllum heims.
Vatnsmagnið á hverju ári er
tvisvar sinnum meira en nem-
ur vatnsmagni Nílar (og það
myndi nægja til þess að þekja
allt Frakkland með stöðuvatni
sem væri fet á dýpt). Reyndar ,
má segja, að ekki veiti af, því
að um 50 milljónir manna eiga
allt sitt vatn að sækja til þess-
arar ár og vatnasvæðis hennar.
Og hér er ekki einungis átt við
vatn til matar og drykkjar,
heldur einnig til áveitu og alls
gróðurs.
Aðalókosturinn fram til þessa
er, að erfitt hefur verið að halda
vatninu til haga, þegar mikið
rignir, svo að hægt sé að hag-
nýta það á þurrkatímanum. Og
þess vegna verður oft tilfinnan-
legur skortur á vatni. '
Hin nýja áætlun sem gert er
ráð fyrir að muni kosta um 380
milljónir punda, á að ráða bót
þar á. Fé til framkvæmdanna
hafa lagt fram Indland, Pakist-
an, Bretland, Bandaríkin, Ástra
lía, Kanada, Þýzkaland og Nýja
Sjáland, en auk þess hefur Al-
j þjóðabankinn lagt fram sinn
skerf.
Pakistan megin verður 1 ögð
aðaláherzlan á að leggja um 400
mílur af áveituskurðum, sem
flytja eiga vatn úr vesturánum
yfir svæði sem er um 5 milljón-
ic ekrur að stærð, en þessu svæði
| voru áður vökvuð með vatni úr
austuránum. Einnig er það ætl-
unin þar að koma upp geymslu-
stöðvum fyrir vatn neðanjarðar,
(og munu þær fyrst um sinn
verða tvær, önnur við ána Jhel-
um en hin við efri Indus. Einn-
ig á að reisa 300.000 kílóvatta
rafmagnsstöð við ána Jhelum,
en þar hefur verið gerð stífla.
| Indlandsmegin á að reisa slíkt
vatnsforðabúr við Beas ána.
Auk þess einnig við Sutlej áná
(framkvæmdum þar er nú senn
lokið) og einnig verður hið ný-
byggða vatnsveitukerfi við Raj-
asthan notað til að veita vatni
á stór héruð í Punjab og í Raj-
asthan eyðimörkinni. Alls er
Italið að taka muni um tíu ár að
ljúka þessum framkvæmdum.
Hraðpóstur.
Fyrir nokkrum mánuðum
hófust furðulegar framkvæmdir
við aðalpósthúsið í Washington,
höfuðborg Bandaríkjanna. Þær
fóru fram á afmörkuðu svæði í
húsinu sem merkt var „Aðgang-
ur bannaður“. Sérhver sem fór
inn fyrir þá afmörkun varð að
gera grein fyrir sér og sínu er-
indi.
Nú fyrir rúmlega viku
voru merkin tekin niður, og
póstmálastjórinn. Arthur D.
Summerfield tilkynnti, að stig-
inn hefði verið nýr áfangi í
póstmálum.
Leyndarmálið sem svo vel
hafði verið geymt, var hinn svo-
kallaði „Hraðpóstur“, eða það
sem þeir fyrir vestan kalla
■ „Speed Mail“. Það er fólgið í
sérstökum tækjum sem taka við
sendibréfum, og senda þau
milli borga, svo að ekki tekur
nú nema um það bil fjórar sek-
úndur að senda bréf á þennan
hátt frá Washington til Chi-
cago. Aðferðin er sú, að jafn-
skjótt og umslaginu með bref-
inu hefur verið stungið í bréf-
rifuna, grípur vélin það, rífur
upp umslagið, flettir sundur:
bréfinu og bregður því undir,
nokkurs konar sjónvarpsvél. j
Bréfið er síðan sent loftleiðis
(þ. e. myndin af því), og eftir.
nokkur augnablik getur póst-
maðurinn í Chicago tekið við
samskonar bréfi, í límdu og j
lokuðu úmslagi, með réttu inni-
haldi og réttu heimilisfangi (þ.
e. a. s. ef seridandinn hefur.ekki
gert neina skyssu).
Þessi mynd er frá Pakistan og sýnir stíflu, sem gerð hefur verið
við Taunsa (efri myndin). — Neðri myndin er frá vesturhluta
landsins og sýnir ’er framkvæmdir hófust við efri hluta árinn-
ar Jhelum.
‘ FRAMFARIR OG TÆKNI ♦