Vísir - 17.12.1960, Qupperneq 4

Laugardaginn 17. desember Í&0O
visih
Meðal bóka þeirra, sem út
liafa komið að þessu sinni, er
„LEIKIÐ TVEIM SKJÖLD-
UM“ eftir Boris Morros,
ban ’aríska kvikmyndafram-
leiðandann, sem var í senn
njósnari fyrir Bandaríkja-
menn og sovétstjórnina.
Komst hann þá m. a. að því,
að sovétstjórnin hafði hug á
að koma Tito, hinum baldna
einvalda, fyrir kattarnef, og
segir frá því í kafla þeim,
sem Vísir birtir hér.
.. . Afanassy hafði fengið bréf-
ið í hendur, þegar eg kom til
Vínarborgar skömmu síðar.
Hann skrifaði niður dulmáls-
lykilinn, er eg skýrði honum
frá honum. Hann virtist í upp-
námi út af einhverju, og eg
spurði, hvað að væri. Hann
kvaðst nýlega hafa verið sendur
úr borginni til að vinna verk-
efni, sem tekið hefði viku. Við
heimkomuna varð hann þess
vísari, að kona hans og barn
voru horfin. Viti sínu fjær af
kvíða hringdi hann til Korot-
kovs hershöfðingja í Moskvu.
„Vitanlega er konu þinni og
barni óhætt“, sagði Korotkov.
„Við töldum bezt að láta þau
vera í Moskvu, þar til hættan
væri hjá liðin.“
Enda þótt mér hefði verið
kennt að spyrja engra spurn-
inga, gat eg ekki annað en sagt
forviða: „Hættan!“
Afanassy hegðaði sér eins og
maður, sem bjó yfir leyndar-
máli, er hann langaði til að trúa
einhverjum fyrir. Hann fór að
ganga um gólf eirðarlaus.
Eg beið þolinmóður, og um
síðir sagði hann mér, að það
hættulega verkefni, sem honum
hefði verið falið, hið mikilvæg-
asta, síðan hann gerðist njósn-
ari, væri hvorki meira né minna
en að myrða Tito, einræðisherra
Júgóslavíu.
Hann hafði farið til að hyggja
að öllum undirbúningi og gefa
fjórum aðstoðarmönnum, sem
áttu að hjálpa honum, síðustu
fyrirmæli. Einn var flugmaður,
annar flotasérfræðingur, hinir
óbreyttir borgarar. En hver pm
sig var dugandi maður, snar-
ráður og samvizkulauus. Þeir
ætluðu að framkvæma verkið
dulbúnir sem kaþólskir prestar.
,,Ef eg virðist taugaóstyrkur,“
sagði Afanassy, „er það ekki að
ástæðulausu. Dagurinn hefir
verið ákveðinn 28. marz, svo að
aðeins 11 dagar eru til stefnu.
En ef eitthvað fer úr skorðum
þann dag, ætlum við að uppræta
Tito einhvern tíma í júní“.
Hann andvarpaði og' hristi
höfuðið. „Eins og þú getur hugs-
að þér er það mjög fiókið verk
hð undirbúa svo mikilvægan,
pólitískan glæp. Eg hefi aidrei
orðið að læra eins mörg kenni-
orð og merki. Eg verð að muna
, þetta allt öllum stundum.“
Eg umgekkst hann talsvert
inæstu daga. Taugaóstyrkur
hans fór jafnt og þétt vaxandi
með hverri klukkustund, er
morðið á Tito nálgaðist.
Þann 28. marz 1953 hlustaði
eg án afláts á fréttir í útvarp-
inu. Eg keypti hvert dagblað,
isem eg rakst á. Morguninn eftir
sendi eg eftir fleiri blpðum, áð-
ur en eg var kominn úr rúminu.
En eftir því sem eg gat komizt
næst hafði ekkert orð verið
prentað eða lesið í útvarp um
tilræðið.
Þegar eg hitti Petrosjan í maí,
sagði hann mér — án þess að
gera sér grein fyrir því — áð
tilræðinu hefði verið frestað á
síðustu stundu. Hann nafn-
greindi ekki Tito. Hann sagðist
hafa sent Afanassy til að leysa
mjög mikilvægt verkefni, en
síðan orðið að hætta við það á
síðustu stundu.
, „Eg bjargaði lífi Afanassys,11
sagði Petrosjan. „Ef eg hefði
ekki náð til hans, hefði hann á-
reiðanlega verið drepinn. Nú
liggur hann í sjúkrahúsi með
taugaáfall. En hann hefði verið
í gröfinni nú, ef dugnaðar míns
hefði ekki notið við.“
irmaður leynilögreglu Sovét-
ríkjanna, var settur af. ,10. júlí
sem fjandmaður þjóðarinnar og
tekinn af lífi í árslok. Þetta
hafði þvílík áhrif á leyniþjón-
! ustan, að hrikti í undirstöðum
hennar — og það hélt áfram að
skaka hana og sundra henni í
fjandsamlega flokka árum sam-
an á eftir. Þegar Beria var fall-
inn, voru vitanlega allir gæðing-
ar hans tortryggðir. Flugumenn
eins og Soble, sem hafði skírt
son sinn í höfuðið á Beria,
máttu þakka fyrir, ef þeir voru
ekki upprættir sem „skemmd-
arvargar“. Og allir aðdáendur
Beria reyndu æðislega að sverja
af sér öll tengsli við hann.
Afanassy losnaði úr sjúkra-
húsinu í júní. Við höfðum á-
kveðið að hittast þann 14., en
ekill hans einn, Alexei, kom á
vettvang.
Bif reiðarst j órinn
komið konu að meðal skrifstofu-
fólks Churchills og manni í
skrifsto i: Anthony Edens.
(Mánuð: ðar óskaði Afanassy
þess inniiega að sjálfsögðu, að
allir í Moskvu mundu gleyma
því, að h nn hefði nokkru sinni
nefnt Beria á nafn.)
Þegar rg kom aftur til New
York í jú í, var Soble þrúgaður
af mörgum nýjum vandamál-
um. Bæði Myra og bróðir hans
hvöttu hann nú til að hafa ekk-
ert frekar saman við Moskvu-
menn að sælda — með öðrum
orðum að snúa opinberlega
baki við þeim. Jack var líka
dauðhræddur, af því að Leon-
ard Lyons, sem skrifaði smá-
letursdálka í blað eitt, hafði ný-
lega birt klausu, þar sem sagt
var að „dóttir fyrrverandi
sendiherra í Þýzkalandi á
stjórnartímum Roosevelts“

ec^ar
MOSKVA
VILL MENBÍ FEIGA
tBólarlajWi eftlr Horii Wjon-oi
„Var þetta starf svo mikil-
vægt?“
„Mikilvægt! Það var morð á
svo miklum manni, að blöðin
mundu hafa kallað það mesta
pólitíska glæp þessa áratugs.“
Moskvumönnum virtist hafa
snúizt hugur um Tito, einmitt
þegar mennirnir fimm, dulbúnir
sem prestar, bjuggust til að
myrða hann. Á síðusu stundu
höfðu menn ,,heima“ komizt að
þeirri niðurstöðu, að Tito væri
ekki hættulegur og hataður
fjandmaður, heldur einn af
beztu vinum Rússlands. Tilgáta
mín er sú, að það hafi ekki
síður verið heppilegt fyrir
Petrosjan, að hann gat komið
boðum til Jefimovs í tæka tíð.
Petrosjan fékk mér svar
Korotkovs við síðasta bréfi
Jacks. Það var vinsamlegt, vél-
ritað á þýzku, og undirskriftin
var eiiiungis „A. M.“ í því var
látin í ljós undrun yfir, að sam-
búð Soble- og Zlatovskihjón-
anna skyldi hafa versnað eins
og raun bar vitni. Korotkov
jsagðist langa til að hitta Soble
jí Vínarborg, en ef Abram vildi
það heldur, gætu þeir hitzt i
Sviss. Hvað fjármálin snerti,
mætti Abram ekki gera ráð fyr-
ir, að hann væri endilega á
sömu skoðun um þau og „sumir
fulltrúar. okkar“. Meira að segja
mundi það ekki koma honum á
óvart, þótt Abram (sem hann
kallaði i öllu bréfinu „viðtak-
anda“) reyndigt hafa rétt fyrir
sér í einu og öílu,
Árið 1953 gerðust vitanlega
fjölmargir atburðir, sem réðu
miklu um framtið Rússlands og
einnig okkar heims. Stalin and-
aðist 5. marz, og ógurleg átök
milli örfárra manna, sem- vildu
erfa sæti hans, hófust næstum
samstundis. Lavrenti Beria, yf-
sagði, að hvorki yfirboðari
hans né nokkur annar NKVD-
maður gæti hitt mig, því að þeir
ættu alltof annríkt vegna ó-
kyrrðarinnar í Austur-Berlín til
að geta setið á fundum.
En eg hitti Afanassy aðeins
fjórum dögum síðar. Hann virt-
ist kvíðinn. Hann staðfesti þá
hugmynd mína, að taugaáfall
hans hefði staðið af því, að hætt
var við morðið á Tito á síðustu
mínútu. En Beria hafði sjálfur
sæmt hann heiðursmerki og
hækkað hann í tign.
Hann sagði, að Beria hefði
skýrt honum frá nýju tæki, sem
vísindamenn ■ Sovétríkjanna
væru að smíða. Iíann kvað tæki
þetta mundu var.a Sovétríkin
við yfirvofandi kjarnorkuárás í
1000 kílómetra fjarlægð. Beria
ságði einnig, að NKVD hefði ná-
kvæma skrá yfir kjarnorku-
vopn, sem geymd væru í Frakk-
landi, og Molotov getið getað
mundi verða kölluð til yfir-
heyrslu hjá undirnefnd öldunga
deildarinnar, sem rannsakaði
undirróðursstarfsemi. Þetta
var vitanlega hin svokallaða
McCarthy-nefnd.
! „Þarna er auðvitað átt við
Mörthu,“ hvíslaði hann. „Hún
leysir ekki frá skjóðunni“.
I „Nú, við hvað ertu þá hrædd-
ur?“ spurði eg.
„Eg er að hugsa um Stern. Ef
þeir fara að leggja fyrir hann
spurningar, lendum við öll í
| Leavenworth-fangelsi.“
(En Martha skaut sér undan
þvi að koma fyrir nefndina með
því að bera við minnisleysi. Eig-
inmaður hennar var aldrei kall-
aður fyrir. Skömmu síðar flutt-
ust Sterri-hjónin til Mexico
City.)
Samtal okkar Jacks fór fram
í vínstofu. Við fórum - þangað,
af því að Jack neitaði að taka
við bréfi Korotkovs í gistihús-
Atriði úr kvikmynd þeirri, sem gerð hefir verið eftir bókinni
! „Leikið tveim skjöldum“, þar sem sagt er frá reynslu Boris
Morros af njósnastarfi. kommúnista og sovétsendimanna.
bergi mínu. Hann fór með bréfið
inn í snyrtiherbergi vínstofunn*
ar, og kom ekki aftur fyrr en að
15 eða 20 mínútum liðnum. En
hann var brosandi, þegar hann
kom aftur að borði okkar.
„Eg þori að fara hvert sem er
til að hitta Korotkov,“ sagði
hann. „Eg verð aðeins að vera
viss um eitt — að eg geti treyst
því að hitta hann, en ekki ein-
hvern annan.“
En Myra, bróðir hans og
Jake Albam voru uggandi vegna
þess, sem komið hafði fyrir
Beria. Þau sögðu í sífellu, að
enginn í NKVD væri óhultur,
ekki einu sinni vinur hans og
velunnari. Þau sögðu, að engin
breyting mundi verða að þessu
leyti fyrst um sinn. Þeim tókst
á einni nóttu að sannfæra Jack
um, að það væri óðs manns æði
að fara til Evrópu, að ekki sé
minnzt á Rússland, þegar allt
væri í þvílíkri óvissu. Þau kröfð
ust þess einnig, að hann hætti
^ að hafa samband við menn
„heima“ fyrir milligöngu mína.
Hann var ekki reiðubúinn til
að stíga svo afdrifaríkt skref.
En hann sagði, að Korotkov ætti
að gefa honum ákveðin fyrir*
mæli. „Hvað gæti verið ákveðn-
ara en fyrirmælin í síðasta bréfi
hans?“ spurði eg. Um síðir gat
eg ekki fengið annað út úr hon-
um en ný bréf, sams konar og
þau, sem eg hafði alltaf farið
með til Vínarborgar.
Þegar eg kom þangað, skildist’
mér þegar, að Myra, bróðir
Jacks og Albam höfðu haft á
réttu að standa, er þau sögðu,
að allt njósnakerfi Rússa væri i
uppnámi. í fyrstu vildi Afan-
assy helzt ekki hitta mig. Þegar
eg fékk hann þó um síðir til
að ákveða fund, var hann eins
og maður, sem á fordæminguna
yfir sér.
„I fjóra daga samfleytt,"
sagði hann, „hefi eg ekki getað
náð í símasambandi við Korot-
kov eða Fedotov í Moskvu. f
hvert skipti sem eg hringi, svar-
ar einhver annar, einhver, sem
eg þekki ekki. Eg óttast um.
þessa gömlu vini okkar, Djon.
Rétt er það, að mér tókst einu
sinni að ná tali af eftirlitsmanni,
sem eg þekkti. En síðan gat eg
ekki einu sinni náð sambandi
við hann! Og þegar eg sagði eft-
irlitsmanninum að láta Vitaly
Tsérniavsky hringja ti! mín,
sagði hann: „Ógerningur, félagi.
Hann og kona hans eru yfir-
heyrð dag og nótt og hvort í
sínu herbergi! Aðrir félagar eru
einnig yfirheyrðir hundruðum
saman nótt sem nýtan dag. Æ,
síðan Beria var tekinn fastur,
hefir allt verið á öðrum endan-
um í Moskvu“.“
„Hvað um bréf Abrams?“
spurði eg. „Hvað viltu, að eg
geri við það?“
„Láttu það hverfa!“ svaraði
hann. „Það er vitleysa að halda
fundi nú. Eg hitti þig aðsins í
dag, Djon, af því að eg ber svo
mikla virðingu fyrir þér.“
Hann þiýsti hönd mína. „Þetta
er ef til vill hinzta kvæðja okk-
ar, félagi!“ sagði hann.
En þegar eg hitti Afanassy
aftur ellefu dögum síðar, virtist
hann oi’ðinn öruggur éiris og'
áður. Hann tók hiklatfst við
bréfi Abrams. Þrátt fyrir brott-
rekstur manna í ýmsum stöðum
taldi hann, að starfsemi NKVD
úti um heim væri að færast
I Framh. á 9. síðu.