Vísir - 02.05.1962, Side 4

VISIR
Miðvikudagurinn 2. maf 1962.
V.V.V.V.V.V.V.Vii'iVí'i'iVV.V.V.'.ViV.'i'iV.V.V.'.V.V.V.'.VVi'.VV.V.'.V.V.V.ViV.VAV.V.V.ViV.V.V.V.ViiV.V.V.V/.ViV.V.V.V.’.V.V.'.VíVS^W
l i;
|Meistarinn brýtur kennisetningar|
í en skussarnir tolla í tízkunni I
Leikflokkurinn Gríma horfir
yfir verk sitt fyrsta árið og sér,
að það er harla gott. Flutt hafa
verið tvö verk tveggja af snjöll-
ustu leikskáldum Evrópu á okk-
ar dögum og lýkur leikárinu
með nýjung, serri íslenzkum
leikskáldum hlýtur að vera
fagnaðarefni, opinberum sam-
lestri á nýju íslenzku leikriti, í
þeim tilgangi gert fyrst og
fremst að leyfa leikskáldinu að
heyra verk sitt af sviði og gera
breytingar eftir vild.
Leikritið, sem fyrst varð fyrir
valinu, nefnist „Á morgun er
mánudagur" og höfundur er
Halldór Þorsteinsson bókavörð-
ur og tungumálakennari. Þar eð
telja má þennan leikritaflutning
viðburð í leikhúslífi á íslandi,
sem vonandi verður framhald
á, var þess farið á leit að fá
viðtal dagsins við Halldór, og
varð han'n við þeirri ósk.
— Hefirðu áður borið við að
skrifa leikrit eða kom andinn
fyrst yfir þig nýlega?
— Ég hef alltaf haft gaman
af að fara í leikús frá þvl ég
man fyrst eftir, en verulegan á-
huga fyrir að lesa leikrit fékk
ég þegar á fyrsta háskólavetri
mínum I Los Angeles fyrir 20
árum, þar sem ég lagði stund á
rómönsk tungumál og bók-
menntir. Sérstakar mætur hafði
ég þá á Eugene O’Neill og Jean
Anouilh, svo ólíkir sem þeir
annars eru. Leiklist varð mér
brátt svo mikið áhugamál, að
ég fékk óviðráðanlega löngun
til að gerast leikari, svo að ég
hætti tungumálanáminu eftir
fyrsta veturinn og innritaðist I
leikskólann Pasadena Play-
house, var þar eitt skólaár, en
af sérstökum ástæðum hvarf ég
aftur að tungumálanáminu og
lauk því. En um þetta leyti
gerði ég mína fyrstu tilraun til
að skrifa leikrit, samdi fyrsta
þáttinn í Los Angeles, og lagði
það síðan á hilluna, tók aftur
til við það löngu seinna, þegar
ég var kominn til Parísar til
framhaldsnáms, skrifaði þar 2.
þátt og síðan ekki söguna meir,
lauk aldrei við það.
— Hvemig starfaði Pasadena
Playhouse, og komst þú þar
fram á leiksviði veturinn, sem
þú varst í leikskólanum?
— Pasadena Playhouse var
með líku sniði og Leikfélag
Reykjavlkur, þar störfuðu ekki
atvinnuleikarar, heldur áhuga-
fri-k og svo léku nemendur leik-
skólans, einkum þeir sem voru
á síðara námsári. Leikhúsið
hafði tvö svið, annað minna, til-
raunaleiksvið fyrir nemeridur.
Jú, ég fór með nokkur hlut-
verk, þótt ég væri þarna aðeins
fyrra veturinn (þetta var
tveggja ára skóli). Varð heldur
upp með mér, þegar ég fékk að-
alhlutverkið I útvarpsleikriti,
sem byggist á sögunni „Rip
Van Winkle“ eftir Washington
Irving. Til skýringar er ef til
vill rétt að geta þess, að at-
vinnuleikarar ásamt efnilegustu
nemendum úr framhaldsdeild
skólans voru fengnir til þess að
Ieika hálfsmánaðarlega fyrir út-
varpsstöð eina í Kaliforníu.
Einnig fékk ég smáhlutverk I
„Skin of our teeth" eftir Thorn-
ton Wilder og „King Lear“
eftir Shakespeare. Og ég tel mig
hafa lært talsvert þennan eina
vetur, sem ég var I Pasadena
Playhouse, skólinn var mjög
strangur, kennsla og þjálfun
stóð óslitið frá snemma morg-
uns til kl. 5 síðdegis og svo
voru alltaf heimaverkefni, sem
varð að skila næsta dag.
— Eru þér sérstaklega minn-
isstæðar einhverjar leiksýning-
ar, sem þú sást vestra fyrir
þetta mörgum árum?
— Það hefir þá einkum verið
I New York, jiar sem ég dvald-
ist I fjóra til fimm mánuði að-
eins til að fara I leikhús, fór á
Broadway nálega á hverju
kvöldi og sá svo margt ágætis-
verkið, að það er erfitt að velja
þar eitthvað úr. Einkum eru
mér Glerdýrin eftir T. Williams
minnisstæð vegna frábærrar
túlkunar þeirra Laurette Taylor
og Eddie Dowling. Þarna sá ég
líka Heddu Gabler og Lysistrata
eftir Aristophanes, sýningar sem
voru jafnt leikstjórn sem leikur-
um til mikils sóma I hvívetna.
Nú man ég að það sem mér þótti
mest til koma var fyrsta leikrit
eftir Anouilh, sem ég sá, Anti-
gónu, það verður mér ógleym-
anlegt. Þetta er líklega bezta
leikrit Anouilhs og að mínu áliti
eitt af snilldarverkum franskra
Ieikbókmennta. Ég þýddi það á
sínum tíma fyrir Þjóðleikhúsið,
en það fór fyrir ofan garð og
neðan hjá megin þorra íslenzkra
leikhúsgesta eða réttara sagt
obbanum af öllum snobburum.
Ég held, að Anouilh sé það leik-
skáld, sem ég hef tekið mest til
fyrirmyndar, þó að ég sé ekki
sammála heimspeki- og lífsskoð-
unum hans í hvlvetna. Tækni-
kunnátta Anouilhs er óviðjafngn
leg og bygging verka hans fárra
bóta vant.
— En þykir þér O’Neill mest-
ur amerískra leikskálda?
— Hann er mikið leikskáld,
hefir mjög dramatískt skyn, með
öðrum orðum honum er sú list
lagin að etja persónum slnum
saman á átakaríkan hátt, en orð
færi hans er hins vegar oft stirt
og þvingað. Mér finnst Arthur
Miller vera snjallasti og fjöl-
hæfasti leikritahöfundur Banda-
ríkjamanna. í seinni tíð er sú
skoðun mjög ríkjandi bæði I
Vestur- og Austurálfunni að leik
skáldin Brecht, Durrenmatt,
Frisch, Becket og Ionesco séu
þeir einu sönnu nútíma höfund-
ar, en að hinir amerísku kolleg-
ar þeirra hins vegar svo sem
Arthur Miller, Tennessee Willi-
ams og William Inge, séu hálf-
gerðir utangáttagemsar af gamla
skólanum. Þetta er vægast sagt
einkennilegt mat og óréttmætt.
— Hvað segirðu þá um leik-
ritaval leikhúsanna I Reykjavík?
— Hvað snertir erlend leik-
skáld, þá hafa komið hér á svið
mörg ágætisverk eftir þau und-
anfarin ár, en þrátt fyrir það
hefði verið hægt að kynna enn
fleiri og betri höfunda en raun
hefur verið á, t.d. af þeim sem
ég taldi áðan, hefir ekkert verið
flutt hér eftir WiIIiam Inge, og
mætti miklu fleira nefna. En þeg
ar kemur að flutningi Islenzkra
leikrita, kastar fyrst tólfunum.
Segja má, að Þjóðleikhúsið hafi
gert skyldu sína 1 því efni á
maBIlii ii

Halldór Þorsteinsson
þessu leikári, hefir flutt tvö leik-
rit eftir íslenzka höfunda. En ís-
lenzk leikrit virðast ekki eiga
upp á pallinn hjá Leikfélagi
Reykjavíkur. Maður hlýtur að
spyrja: Er Iðnó orðin Priestley-
leikhús? Ég hef heyrt því fleygt,
að L.R. ætli að sýna „Johnson
over Jordan" á næsta leikári og
I tilefni af því ætli félagið að
bjóða Priesley hingað.
— En hefirðu mikið álit á
Grímu? Hún hefir þó alténd tek-
ið þig upp á sína arma.
— Mér finnst Gríma fara vel
af stað og þessi nýbreytni henn-
ar, að lesa leikrit á sviði, mjög
athyglisverð. Ég tel fátt ungu
leikskáldi gagnlegra en að fá að
hlusta á aðra lesa verk þess. Það
örvar óspart sjálfsgagnrýni af
þvl að þá koma í ljós leyndir
vankantar, sem höfundur getur
ef til 'vill sniðið af verki sínu.
Meðan á æfingu stóð, var ég allt
af með pennann á lofti og strik-
aði miskunnarlaust út. Það gekk
meira að segja svo langt, að
Ieikstjóranum þótti nóg komið.
Mér er spurn hvers vegna, að
framámönnum Þjóðleikhússins
og Leikfélags Reykjavíkur hafi
ekki komið til hugar fyrir löngu,
að kynna verk íslenzkra höf-
unda., „prufukeyra" verkin, með
þessum hætti. T.d. væri þetta
hægur vandi á litla leiksviðinu
I Þjóðleikhúsinu, sem aldrei hef
ir verið notað sem slíkt, það er
tilvalið til þess háttar starfsemi,
og L.R. hefði hæglega getað not-
að eigin húsakynni til þess.
— Hvernig líkar þér blaða-
dómarnir, sem leikrit þitt hefir
fengið? .
— Meðal þeirra, sem Iagt
hafa dóm á það I blöðum er einn
ungur maður, sem virðist annars
bera skynbragð á leikbókmennt-
ir, og hann lét þau orð falla, að
ádeiluformið væri ákjósanleg-
asta formið í dag. Hann berg-
málar sennilega skoðanir áhuga
samra Brecht-sinna, og er ekki
nema gott eitt um það að segja.
Hins vegar tel ég allhæpið að
fullyrða að eitt form sé öðru
fremra. Árangurinn einn segir
til um það, hvaða form hentar
hverjum höfundi, og það er ekki
alltaf hægt að draga leikrit hrein
lega I dilka eða flokka þau. Sölu
maður deyr eftir Miller er t.d.
harmleikur og ádeila í senn. En
svo að ég minnist aftur á Brecht.
Hann vill umfram allt fá áhorf-
endur til að hugsa. Verk hans
skírskota til skynsemi manna
eingöngu en ekki tilfinninga.
Hann sér persónur sínar fyrir
sér ekki sem fullskapaðar mann
verur, hverja með slnu svipmóti,
heldur sem eins konar ópersónu-
lega boðbera, þess vegna gerir
hann sér far um að afmá öll
persónueinkenni. Þannig hljóðar
ein af kennisetningum hans I
stuttu máli. Nú er ég þeirrar
skoðunar, að öll sönn list skír-
skoti ekki einungis til skynsem-
innar, heldur orki hún um leið á
tilfinningalíf áhorfenda. Og það
má segja Brecht til lofs, að hann
hikar ekki við að brjóta sínar
eigin reglur. Því til sönnunar má
t.d. benda á Hugprúði gömlu
(Mutter Courage) I samnefndu
verki. Er hún ekki með svip-
mestu og sérstæðustu persónum
í nútímabókmenntum? En á með
an minni spámennirnir og áhang
endurnir ríghalda sér I tíma-
bundnar tízkukennigar, þá brýt-
ur meistarinn sjálfur þær af sér
og gefur meðalskussunum um
leið langt nef. Svona hefur þetta
alltaf verið.
— Hvað hefirðu fleira um
leikdómana að segja?
- Ég get ekki annað en dáðst
að reisn og siðferðislegri hátt-
vísi þeirra listamanna, sem með
glöðu geði gagnrýna kollega
sína. Nú er svo komið, að list-
dómaralið stærsta blaðs landsins
er svo að segja eingöngu skipað
starfandi listamönnum. En úr
því að við erum einu sinni komn
ir út 1 þessa sálma, þá sakar
ekki að geta þess, að ritstjóri
eins dagblaðs hér I bæ mæltist
til þess við mig, að ég skrifaði
dóm um Gestagang. Ég sagðl
honum eins og var, að mér þæfti
það ekki alls kostar viðeigandi,
þar sem ákveðið hefði verið að
lesa upp leikrit eftir mig á sviði.
Svona var ég nú gamaldags.
— Hvernig fellur þér annars
leikstjórn hér yfirleitt?
— Þá kemur mér í hug það,
er ung íslenzk leikkona, sem ver
ið hafði gestur á leikaraviku í
Svíþjóð, sagði. Henni fannst Ieik
stjórum okkar margrabótavant.
Það eru orð I tíma töluð. Oft
fá leikstjórar okkar þann vitnis-
burð, að stjórn þeirra einkennist
af hugvitssemi, hugmyndaflugi
og smekkvísi, en I sannleika eru
þetta þeir eiginleikar, sem mér
finnst þá flesta skorta. Og víst
er um það, að hér, blómgast ekki
æðri leiklist fyrr en við eign-
umst betri leikstjóra. Sjónleikur
er ekki fullskapaður fyrr en
hann er sviðsettur. Þess vegna
ríður ekki svo lítið á, að leik-
stjórn sé I höndum færustu
manna. Ungir leikstjórar hafa
það fyrir sið að fara utan árlega
eða a. m. k. annað hvert ár til
þess að fylgjast með því helzta,
sem er að gerast úti í hinum
stóra leiklistarheimi. Þeir koma
svo heim úr siglingunni með
malinn úttroðinn af nýjum eða
nýstárlegum sjónleikjum, sem
þeir hafa séð I leikhúsum stór-
borganna. Þeir miðla svo okkur
óspart af fróðleik sínum og
reynslu. Ríkisútvarpið sýnir
þeim jafnvel þann sóma að láta
lærðan mann tala við þá I á-
heyrn alþjóðar. Og við hlustum
hugfangin á meðan þeir segja
okkur frá góðum sýningum,
mjög góðum sýningum og meira
að segja „mjög ágætum" sýning
um, sem þeir hafa séð I London,
París, Vín og Kaupmannahöfn.
Margs verður maður vísari eftir
slílc viðtöl. Nóg um það. Við-
fangsefni er síðan valið og þeir
hefja sköpunarverkið með leik-
stjóraeintak upp á vasann.
— Leikstjóraeintak segirðu,
hvað áttu við með því?
— Svo kallast eintak, sem
fylgja nákvæmar staðsetningar
sérhverrar persónu í hverju at-
riði ásamt öðrum nauðsynlegum
ábendingum um sviðsetning svo
ekki fer mikið fyrir þvl, sem
þeir Ieggja frá eigin brjósti. Leik
stjórum okkar láist oft að kanna
innri kjarna þeirra verka, sem
þeim er falið að stjórna. Sjaldn-
ast ræða þeir við samstartsmenn
sína, leikarana, um sjónarmið
höfunda eða eðlisgerð og sálar-
líf þeirra persóna, sem leikend-
um er ætlað að túlka. Árangur-
inn af öllu þessu verður iðulega
sá, að leikarar temja sér þann
vafasama vana að túlka hlutverk
sln algjörlega eftir eigin höfði,
en ekki í samráði við leikstjóra.
— Þú virðist ekki hafa mikla
trú á hæfileikum íslenzkia leik-
stjóra.
Framh. á 10. sfðu.
• • • • • •
WWWMWW.W.V.-.V.V.VAV.VA'.V.VAVJVWWAVVA'
■.■.■.■.V.V.V.V.V.V.'V.V.V.'
i a e n u m
u s io a ■ i
UW£