Tölvumál - 01.12.1997, Blaðsíða 5

TÖLVUMÁL
Orðabanki Islenskrar malstoðvar
tír Dóru Hafsteinsdóttur
Hinn 15. nóvember sl. efndi
íslensk málnefnd til mál-
ræktarþings í tengslum við
dag íslenskrar tungu. Við það
tækifæri var opnaður á Netinu
orðabanki Islenskrar málstöðvar.
Eg ætla að gera hér stutta grein
fyrir sögu hans og uppbyggingu
og segja frá því hvernig samstarfi
Islenskrar málstöðvar og orða-
nefnda og annarra höfunda orða-
safna í bankanum er háttað.
Aðdragandi
Hugmyndin um íslenskan íð-
orðabanka kom fyrst fram á fundi
Islenskrar málnefndar með orða-
nefndum í nóvember 1979 og
strax í rnars 1980 beitti málnefnd-
in sér, með Baldur Jónsson, í farar-
broddi, fyrir stofnun sérstakrar
undirbúningsnefndar. I nefndinni
voru Baldur Jónsson formaður, Is-
lenskri málnefnd, Bergur Jóns-
son, Orðanefnd RVFÍ, Páll Theo-
dórsson, Orðanefnd Eðlisfræðifé-
lags íslands, Reynir Axelsson, Is-
lenska stærðfræðafélaginu og
Sigrún Helgadóttir, Orðanefnd
Skýrslutæknifélags Islands. Und-
irbúningsnefndinni var ætlað að
skilgreina slíkan orðabanka og
kanna leiðir til að koma honum á
fót. Hún skilaði álitsgerð með til-
lögum sem góður hljómgrunnur
fannst fyrir en ýmsar ástæður
töfðu frekari framkvæmdir.
Skriður komst á málið þegar
Islensk málnefnd hlaut styrk úr
Lýðveldissjóði 1995 til að undir-
búa íðorðabanka, og árið 1996
fékk Islensk málstöð styrk úr Mál-
ræktarsjóði til að hanna tölvu-
kerfi fyrir orðabankann. A þessu
ári fékkst svo styrkur úr sama
sjóði og má m.a. nota hann til að
færa orðasöfn milli tölvukerfa.
Verkefnið naut jafnframt góðs af
nýjum tölvubúnaði sem málstöð-
in eignaðist 1994. Það var gjöf frá
Mjólkursamsölunni í Reykjavík
sem hafði ákveðið að verja hluta
af auglýsingafé sínu til að styrkja
íslenska málrækt á þennan hátt.
Þegar hugmyndin um tölvu-
væddan íðorðabanka kom fyrst
fram hugsuðu menn sér að bank-
inn yrði geymdur í miðlægri
tölvu með nettengdum aðgangi
um útstöðvar. Þrátt fyrir tækni-
byltinguna í tölvuheiminum
byggist bankinn í meginatriðum á
sömu hugmynd. Munurinn er sá
að netið er allmiklu stærra og út-
stöðvarnar fleiri því að miðlæga
tölvan er tengd Internetinu.
Fyrir nokkrum árum hefði að-
gangurinn að orðabankanum af
tæknilegum ástæðum takmarkast
við staðarnet en nú geta fyrirtæki,
stofnanir og einstaklingar, hvar
sem er í heiminum, haft aðgang
að honum og nýtt sér hann á
Internetinu.
Innra skipulag
Öll orðasöfn sem unnið hefur
verið að á vegum málnefndarinn-
ar eða í húsakynnum málstöðvar-
innar hafa verið tölvuskráð eftir
sérstöku kerfi. Tekið var mið af
þessu kerfi við hönnun gagna-
grunnsins. Bankinn skiptist í tvo
meginhluta, vinnsluhluta og birt-
ingarhluta. Almennir notendur
hafa engan aðgang að vinnslu-
hlutanum. Þar er efninu safnað
saman til úrvinnslu, bæði orða-.
söfnum í frumvinnslu og söfnum
í endurskoðun. Hann skiptist í
mismunandi svæði sem hvert og
eitt tilheyrir höfundi tiltekins
orðasafns (einstaklingi eða t.d.
orðanefnd) og engir aðrir hafa
fullan aðgang að. Orðabankastjóri
hefur lesaðgang að vinnsluhlut-
anum í eftirlitsskyni en aðeins
sérfræðingur í viðkomandi grein,
höfundur eða ritstjóri orðasafns-
ins, getur breytt safninu. Þegar
vinnu við gerð orðasafns lýkur
flytur orðabankastjóri það í birt-
ingarhlutann; raunar er unnt að
birta einstaka hluta orðasafns
jafnóðum og þeir eru tilbúnir
(þannig má m.a. kynna ný orð
fyrr en tíðkast við hefðbunda
(bóka)útgáfu).
Birtingarhluti orðabankans er
hinn sýnilegi orðabanki, þ.e. sá
hluti bankans sem almennir not-
endur geta haft lesaðgang að. Með
skjótvirku leitarkerfi má finna þar
íslensk eða erlend orð, í einu eða
fleiri orðasöfnum í einu, fá margs
konar upplýsingar um hvert
flettiorð, bæði á íslensku og þeim
tungumálum öðrum sem um ræð-
ir. Breytilegt er eftir orðasöfnum
hvaða upplýsingar er að hafa en
kerfið er byggt á sviðaskiptingu
ISO 1024.
I orðabankanum er jafnframt
nýyrðaskrá málstöðvarinnar og að
auki sérstakt svæði ætlað fyrir at-
hugasemdir sem ritstjóri orða-
bankans kann að vilja gera, fyrir
hönd málstöðvarinnar, við söfn
eða einstök flettiorð í söfnum í
birtingarhluta bankans.
I birtingarhlutanum er að-
gangur að pósthólfi þar sem not-
endum gefst kostur á að koma at-
hugasemdum á framfæri, bæði
við ritstjóra orðabankans og við
ritstjóra einstakra safna.
DESEMBER 1997 - S