Vísir - 04.03.1963, Blaðsíða 4

4
V1SIR . Mánudagur 4. marz 1963.
um
Fjöldl bókamanna og fagur-
kera á sviði bókagerðar hafa
vakið máls á þvi að ein prent-
smiðja iandsins skeri sig úr
öðrum fremur með snyrtilegan
og faliegan frágang á bókum.
Þetta er prentsmiðjan Hólar.
Það var af tilefni af þessu að
Vísir leitaði hófanna um það
hjá Hafsteini Guðmundssyni
prentsmiðjustjóra '..vort hann
væri fús á að svara nokkrum
spumingum ýmist varðandi
iann sjálfan eða fyrirtæki hans.
Hafsteinn kvað mætti reyna
þatta og fyrsta spurningin sem
fyrir hann var lögð var hvers
vegna hann hafi lagt inn'á nýj-
ar brautir í bókagerð?
— Ég fæ ekki séð, svaraði
Hafsteinn, að ég hafi farið inn
á neina nýja braut í þeim efn-
um.
— Hvers vegna bera þá bæk-
ur úr þinni prentsmiðju annan
svip en bækur úr öðrum prent-
smiðjum?
— Mig langar til að svara
þessu með annarri spurningu:
Hvernig stendur á þvi að þér
finnst brauð úr einni brauðgerð
beri en úr annarri? Hver bakari
hefur sína persónulegu aðferð
og eins er það með okkur prent
smiðjustjórana.
Ég neita þvl ekki að ég hef
lítilsháttar lagt mig fram um
að gera bækur sem bezt úr
garði. Það er bókanna vegna
þvf mér finnst þær eiga það
skilið. Ég hef líka reynt að
kynna mér sem mest af þvf
sem lýtur að bókagerð og prent
un bæði fyrr og sfðar. Af þessu
hef ég lært mikið og reynt að
notfæra það eftir föngum.
Ensk og svissnesk
bókagerð.
— Er það ein bókaþjóð frem-
ur öðrum sem þú metur sér-
staklega og telur þig hafa lært
af?
— Á því sviði á ég erfitt með
að setja ákveðnar markalínur.
Hver einstök menningarþjóð
hefur eitthvað sérstætt í sinni
bókagerð, sem aðrar þjóðir eiga
ekki. Þannig hafa t. d. enskar
bækur sinn ákveðna svip, og
Englendingar hafa tamið sér á-
kveðið form 1 útliti bóka. Ekki
er þvl að leyna að þeir hafa
kappkostað að læra af öðrum
þjóðum, og f þvf efni má benda
á þá staðreynd að eitt af kunn-
ustu útgáfufyrirtækjum. Breta,
Penguin-útgáfan, fékk þýzkan
mann, Jan Tschichold, til að
gjörbreyta öllu útliti bóka-
sinna. Hann hefur í því efni
unnið mikið afrek, enda fylgzt
af einstakri nákvæmni með
hverju einasta smáatriði, hversu
lítilfjörlegt sem það virðist við
fyrstu athugun. En einmitt
þessi heildar samfella margra
smáatriða skapar svipinn á
bókinni og ræður því hvort
hann er fallegur eða ljótur,
sviphreinn eða stíllaus.
Ég er einnig mjög hrifinn af
prentverki Svisslendinga eins
og það er þó gjörólíkt þvf
enska.
— Hvað hefurðu fengizt
lengi við bókagerð?
— Það er komið hátt á fjórða
áratug, eða allt frá þvf er ég
tók til við prentnám árið 1925,
fyrst í Vestmannaeyjum, en
lauk þvf síðan f lsafoldarprent-
smiðju hér í Reykjavfk. Og hér
var það í rauninni sem ég
komst fyrst f kynni við bóka-
gerð.
Fyrstu bækurnar.
— Að hvaða bók vannstu
fyrst?
— Fyrsta bókin sem ég setti
voru íslenzkir þjóðhættir, sem
próf. Einar Ól. Sveinsson bjó
undir prentun. Ég braut heilann
mikið um þá bók og lærði
margt af henni. Or því fór ég
að velta þessum hlutum fyrir
mér og síðan hef ég áráttu til
hverskonar tilrauna og hug-
dettna í bókagerð. Ekki hafa
þær allar verið vel séðar, enda
kostuðu þær fyrirtækið bæði
tíma og peningaútlát.
— Hver var svo fyrsta bókin,
sem þú gazt gert f einu og öllu
eftir þínu höfði og ráðið öllu
fyrirkomulagi á?
— Það var 500 ára saga
prentlistarinnar sem lsafoldar-
prentsmiðja h.f. gaf út 1940. Sú
bók var gefin út í mjög fornleg-
um stil og ég myndi ekki mæla
með henni sem fyrirmynd f
bókagerð almennt.
— Hvenær tókst þú sjálfur
við prentsmiðjustjórn?
— Það gerðist er prent-
smiðjan Hólar í Þingholtsstræti
hóf starfsemi 2. ágúst 1942.
Þar hef ég verið prentsmiðju-
stjóri síðan og séð um útlit og
frágang velflestra bóka, sem
þar hafa verið prentaðar, sé
ekki annars getið á titilblaði
bókanna.
Hvað er bók?
— Hvað er átt við með frá-
gangi bókar?
— Það má e. t. v. fyrst
spyrja hvað sé bók. Ég myndi
svara því þannig að bók sé
hlutur sem gegnir ákveðnu
hlutverki og gerir ákveðnar
kröfur til lesenda sinna. Fyrir
bragðið er hún líka ákveðnum
takmörkunum háð sem útgef-
andinn — eða öllu heldur prent
smiðjustjórinn — verður að
laga sig eftir. Hann verður að
vinna að henni frá grunni, alit
frá vali pappírsins og til síð-
asta handbragða í bókbandi.
Samruni efnis
og útlits.
— Á útlit bókarinnar að falla
að efninu, eða er útlitið óháð
efni?
— Útlitið á að falla að efn-
pappírsval, bókabandsgerð og
þar fram eftir götunum. Það
verður alltaf að taka tillit til
þess hvaða efni á f hlut.
i
Heildarsvipur.
— Ákveður þú sjálfur útlit
bókanna eða hefur prentsmiðj-
an sérstakan mann til þeirra
hluta?
— Ég vinn þetta sjálfur. Gef
fyrirmæli um uppsetningu bók-
ar, leturflöt, letúrgerð, jaðra,
okkar, sem hafa óvenju næmt
auga fyrir ýmsum smáatriðum,
er æskileg mega teljast á
fallegum og vönduðum bókum.
Ég fæ ekki betur séð en íslend-
ingar kunni vel að meta það
sem vel er gert og fagurlega í
bókagerð; og horfa þá ekki í
kostnaðinn þótt bókin sé
nokkru dýrari fyrir bragðið.
Ilitt er svo annað mál að bóka-
gerð er á stundum með nokkr-
um viðvaningshætti hjá okkur
Hafsteinn Guðmundsson.
fyrirsagnir og bil. Teikna auk
þess bókbandið f langflestum
tilfellum. Þessi atriði verð ég
þó öll að bera undir útgefanda
bókar eða kostnaðarmann áður
en verkið er hafið. Verðlag er
nokkuð breytilegt eftir því hve
vandað er til bókarinnar og
mikil vinna lögð í hana, og
þess vegna er það kostnaðar-
mannsins að segja til um hve
mikið fjármagn hann vill leggja
í bókina.
— Það þarf að sjálfsögðu að
vera náið samband milli prent-
smiðju og bókbands?
— Samvinna milli þessara
aðila er nauðsynleg ef vel á að
fara með heildarsvip bókar, þvi
að eins og ég tók fram áður
þarf að fylgjast af mikilli ná-
inu að svo miklu leyti sem
unnt er. Sem dæmi um þetta
má benda á að leturgerðir
skipta hundruðum talsins og
hver leturgerð hefur sinn á-
kveðna og sérstæða svip, í
mfnum augum samrýmast letur-
gerðir misjafnlega efni bók-
anna, og ég myndi velja allt
annað letur í bók um bygging-
arlist heldur en í Ijóðabók eða
bók sem fjallaði um þjóðleg
fræði. Sama gildir um uppstill-
ingu ákveðinna bókahluta,
kvæmni með allri gerð bókar-
innar frá upphafi til enda.
Annars er hætt við að illa fari.
Samanburður á íslenzkri
og erlendri bókagerð.
— Hvert er álit þitt á fs-
lenzkri bókagerð samanborið
við bókagerð annarra þjóða?
— Smekkurinn er ekki síðri
hjá okkur en meðal annarra
þjóða. Þvf hef ég kynnst hvað
bezt hjá mörgum bókamönnum
— af hverju sem það stafar —
og fyrir bragðið hefur frágang-
ur íslenzkra bóka stundum ver-
ið lakari en hjá nágrannaþjóð-
um okkar. Þetta er auðvelt að
bæta, og þarf líka að batna.
— Geturðu nefnt nokkurt
sérstakt viðfangsefni — ein-
staka bók — sem þú hefur lagt
þig meira fram um heldur en
önnur?
-4- Það get ég ekki. í hvert
sinn sem ég fæ bók til prentun-
ar kemur nýtfc viðfangsefni
sem ég þarf að glíma við. Mér
finnst f hvert skipti ég þurfa að
leggja mig allan fram til að
gera hana sem bezta úr garði.
Ég á erfitt með að gera mér
grein fyrir þvf að eitt verkefnið
sé öðru betra eða háleitara.
Samvizka mfn krefst þess að ég
leysi þau öll eins vel af hendi
og mér mögulega er unnt.
Hinu neita ég ekki að mér
þykir sérstaklega gaman að
ýmsum smáverkefnum, þar
sem unnt er að leika lausum
hala f formi og fleti, og tiltölu-
lega auðvelt er að gera ýmis
konar experiment. 1 þessu sam-
bandi má benda á síðasta bók-
arkverið sem ég prentaði á
árinu sem leið — bók sem ég
í einu og öllu fékk að ráða út-
liti og fyrirkomulagi á — en
það var „Saltkom í mold" eft-
ir Guðmund skáld Böðvarsson.
Nýungar framundan
— Býstu við nokkrum nýung-
um f bókagerð eða útliti bóka
á næstunni?
— Mér þykir líklegt að mikl-
ar breytingar séu framundan á 1
þessu sviði f náinni framtfð.
Þar á ég við tilkomu filmunnar,
en filmusetning er þegar tekin
að breyta uppsetningarmáta f
prentsmiðjum, og á eftir að
gera það enn betur. Þó gætir
þess enn sem komið er meir í
ýmiskonar prentgripum heldur
en beinlínis f almennu bóka-
prenti.
Félag um bókagerð.
— Er nokkur félagsskapur
til hér á landi sem Iætur sig
almennt skipta bókagerð með
útlit bókanna sérstaklega fyrir
augum? Gera félög prentara
eða prentsmiðjueigenda, bók-
sala eða bókaútgefenda nokk-
uð f því efni?
— Framangreind félög eru
fyrst og fremst stétta- eða
hagsmunafélög og láta sig bóka
gerð frá fagurfræðilegu sjónar-
miði litlu skipta. Þvf miður eig-
um við fslendingar ekkert í llk-
ingu við félagsskap þann f Dan-
mörku, sem þeir kalla Foren-
ingen for Boghandværk. Það
félag hefur að markmiði að
hefja búning danskra bóka á
æ hærra stig hvað fegurð og
vörugæði snertir. Þetta félag
hefur nú starfað nákvæmlega
í þrjá aldarfjórðunga og efnir
um þessar mundir til afmælis-
sýningar í Khöfn. Eitt fyrsta
verkefni þessa félags var að
setja á stofn sérstakan prent-
skóla í Danmörku.
Ánnars hefur þetta danska
félag haft ótrúlega mikil áhrif
til hins betra f danskri bóka-
gerð á undanfömum áratugum
og það má segja að fyrir at-
beina þess hafi orðið stökk-
breyting á útliti og gerð bóka
þar f landi.
Fyrir mitt leyti tel ég það
engan veginn vansalaust . af
jafn bókhneigðri þjóð og okkur
íslendingum, að við skulum
ekki hafa stofnað félag með á-
þekku markmiði og þetta
danska. Enn er svo margt sem
við eigum eftir að læra í bóka-
gerð, að okkur er vissulega
ekki vanþörf á einhverjum
leiðbeiningum í þeim efnum.
Rætt við
Hafstein
Guðmunds
son prent-
smiðju-
r
i
HÓLUM
111
I 1 !
■ih' «11 * t»l ■ ' I I
t'tt
i • i