Alþýðublaðið - 05.02.1967, Side 13

Sunnudags AlþýðublaSið - 5. febrúar 1967
13
Orrsiur rauði
íThe Long Ships)
Afar spennandi og viðburðarík
ný amerísk stórmynd í litum og
CinemaScope.
Sýnd kl. 9.
Leðurbfákan
Blaðaummælh
Leðurblakan í Bæjarbíó er kvik-
niynd sem óhætt er að :næla
með. "
MbJ. Ó. Sigiirðsson.
Sýnd kl. 7.
Mynd fyrir alla fjölskylduna.
- YFIB BRENNANDI JÖRÐ -
Hörkuspennandi litmynd.
Sýnd kl. 5.
íslenzkur texti.
STRÆTISVAGNINN
með Dirch Pass.er.
Sýnd kl. 3.
Ákaflega spennandi og hroll-
vekjandi ný mynd.
Bönnuð börnum innan 16 ára.
Sýnd kl 9.
— KÖTTUR KEMUR í BÆINN
Síðasta tækifæri til að sjá þessa
fallegu tékknesku verðlauna-
mynd.
Sýnd kl. 7.
— HJÁLP —
með Bítlunum.
Sýnd kl. 3 og 5.
ORFEUS OG EVRIDÍKA GEUCKS
Haustið 1858 skiptust þau Hector Beli
oz og Pauline Viardot, ein af fremstu söng
konum 19. aldarinnar, á allmöx-gum bréf-
um. Öll eru þau gii-nileg til fróðleiks, en
tvö þeirra eru sérstaklega eftirtektarverð
enn þann dag í dag. í liinu fyi’ra ávai’par
Berlioz hana með því samblandi af fyndni
og lærdómi, sem honum var lagið: „Clier-
Orphée, chére Madame. .. ” þ.e. hann á-
varpar leikpersónuna sem karlveru, en
tiilkanda hennar sem konu (sem var nán
ast ófrávíkjanleg venja í þá daga). í öðru
Jagi víkur hann glettnislega að fræði-
. mennskuástríðu sinni en hann segir:
„Hvernig getið þér ætlazt til þess, að ég
fari að xitsetja verk eftir Gluck, ég sem
hef alltaf fordæmt þá, sem leyfðu sér
slíkt“?
- Sarnan varpa þessar tvær tilvitnanir
ljósí á hið éilífa vandamál, hvernig eigi
að færa upp þetta meistaraverk Glucks
og láta höfundinn njóta fyllsta réttlætis.
Berlioz sá söngvarann og hlutverk hans
hvorki sem karl né konu, heldur sem tákn
fyrir ástand, sem gæti komið fyrir hvort
sem væri. I-Iann sneri sér því út úr vand
anum með því að fela sig á bak við ungan
nemanda sinn, Saint-Sains, þar sem hann
vildi ekki láta bendla sjálfan sig við það.
Með þessu táknræna fx’anska raunsæi kom
liann fram verknaði sem var ekki að hans
skapi án þess að brjóta sjálfur í bág við
sannfæringu sína.
Belioz og bréf hans til Mme Viardot
ráða úrslitum um framtíð verks þessa þýzka
tónskálds um grískt efni og verða óað
skiljanlegur hluti þess. ítalski textinn, sem
verkið er jafnan flutt með er síðasti hlekk
urínn í þcirri sögu, sem á sér engan líka í
sögu óperunnar.
Eins og rnörg snilldarverk á þessu sviði
svo sem Fidelio eftir Beethoven og ýmsar
óperur Verdis, stökk það ekki alskapað út
úr höfði skapara síns. Það hefur þróazt
gegnum mörg stig, sum orðin til fyrir
þjálni og víðsýni höfundarins, önnur eiga
rót sína að rekja til breyttra tíma og venja.
Að ætla sér að segja eitt þeirra fullnaðar
stig, væri að halda, að Giuck sjálfur hefði
sett lokapunktinn aftan við verk sitt. Hefði
hann lifað í nokkur ár til viðbótar, liefði
íiann ef til vill sjálfur gert ýmsar breyting-
■ ar, sem síðar voru gerðar á vei’ki hans.
■j Kjarni málsins er sá, að ekki er enn um
að ræða aðeins eina óperu, né heldur fyrri
eðp síðari gerð, lieldur óperu með bæði
Orfeusi og Orfeu. Verkið var upphaflega
samið í tilefni af skírnarhátíð Franz 1.
Austurríkiskeisara 5. okt. 1762. Það var
í engu frábrugðið mörgum tækifærisverk
um sömdum fyrjr liátignai’fólk, þar sem
verkið var ætlað til fagnaðar, mátti það
ekki enda illa, þess vegna urðu aðalper-
sónurnar að ná sarnan í lokin. Þar sem það
var dagskrárliður með öðrurii, mátti það
1762 og þess vegna gat Gluck notfært ser
ekki vera of langt. Óperan var flutt í Vín
sópranrödd hins dáða geldings Gaetanos Gu
adagnis, sem getið liafði séi’ frægðarorð í
verkum Hándels, Messiasi og Samsoni.
Þegar Gluck var beðinn að búa verkið
undir sýningu í París nokkrum árurn síðar
horfði málið öðruvísi við. Það var ekki leng
ur hluti af hátíðahöldum, svo að hann gat
lengt það. Geldingar áttu ekki liylli að
fagna í París, svo að hann umsamdi höfuð
hlutverkið fyi’ir háan tenór. Parísarbúar
höfðu hins vegar lengi liaft yndi af ballet.
Gluck gat því aukið bendingaleik og döns
um í óperu sína. Sakir meii’i fjölbreytni
í hljóðfæraleik í höfuðboi’g Frakklands
fjölgaði hann hljóðfæraleikui’um í hljóm
sveitina. Þegar saminri hafði verið nýr
texti eftir Pierre Louis Moline var Azione
teatrale per musica Vínar orðin að Ti’agé
die-opéra í París og Orfeu og Evridika um-
breytt í Orfeus og Evridiku.
Þannig blómgaðist óperan um hríð jafnvel
eftir að áhugi á henni dvínaði í Vín, þar
sem hún var upprunnin. (Ekki eru heimild
ir um, að hún hafi verið flutt þar á árun
um 1784—1862.)
Nokkur prentuð eintök voru í umferð
og eitt þeirra barst inn á heimili tónelsk
andi læknis í La Cote-Saint-André, Isére,
þar sem ungur piltur (Berlioz) uppgötv
aði það nokkrum árum síðar. Hljómleika
flokkur, sem heimsótti Bonn 1785, var með
óperu Glucks á efnisskrá sinni og kynnti
það fimmtán ára gömlum organista. Ungling
ui’inn frá Isére bar ást sína til Glucks með
sér til Paríar, þangað sem hann fór að lesa
lækni.sfræði um 1820. Hann eyddi drjúgum
tíma sínum í Óperunni, þar sem hann heyrði
oft leikin verk eftir Gluck og ákvað að
vei’ða tónlistarmaður. Organistinn ungi bar
Gluck í hjarta sínu til Vínar, þar sem óper-
an var ekki lengur flutt, vegna þess að
karlsópranstéttin var að deyja út. Þar áttu
samt áheyrendur eftir að heyra enduróm
Glucks í vei’kum organistans þar á meðal
óperunni hans, Fidelio, sem var frumsýnd
þar í borg.'
Um 1830 var Beethoven allur og Berlioz
niðursokkinn í sín eigin vandamál. Bæði
Orfeus og Orfea voru horfin af hlutverka
skrá söngleikahúsanna. Annars konar „sýn
ingar“ áttu meiri vinsældum að fagna. Þó
voru margir sem enn voru einlægir aðdá-
endur Glucks, þar á meðal var Pauline dótt
ir hins fræga söngvara og kennara Manuels
Garcia (eldri systir hennar var hin fræga
Maria Malbran). Hún var aðeins sextán ára
þegar hún kom fyrst fram í Briissel. Hún
giftist síðar Louis Viardot forstjóra The
atre des Italiens í París árið 1842. Tuttugu
og eins árs að aldri söng hún söngva úr
Orfeusi á hljómleikum svo fagurlega að
áheyrendum leið seint úr minni. Sautján ár
um síðar fór Léon Carvalho forstjóri The
atre Lyrique fram á það við hana, að hún
tæki þátt í enduruppfæx’slu óperunnar, sem
ekki hafði verið flutt í París í næstum
þrjátíu ár.
Hverfum nú aftur til ársins 1859. Það
hefði verið auðvelt fyrir Carvalho að nota
upprunalegu útfærsluna, láta Mme Viardot
syngja hlutverkið eins og það var samið
fyrir Guadagni. En þó hefði orðið að fórna
sumum af hinum fögru innfellingum, sem
Gluck jók í fyrir Pai’ísarflutninginn (þar
á rneðal hinum gullfallega flautuleik á Ó
dáinsvöllum).
Ekki var heldur hægt að láta Viardot
syngja útsetninguna fyrir tenór í Parísarút
gáfunni. Þar að auki höfðu verið gerðar
breytingar á frumgerð Glucks, sem sízt voru
til bóta. ‘ |
Þessar óstæður urðu þess valdandi að
Carvalho, eflaust hvattur af Viardot aðdá-
anda Berlioz og túlkanda verka lians, sneri
sér til eins tónlistarmanns, sem bezt gat
samræmt verkið sakir lærdóms síns og
sinnar ástar á höfundi þess. Eins og hans
var von og vísa sökkti Berlioz sér niður í
viðfangsefnið og tókst að láta álirif Glucks
lialdast bæði í söng og hljóðfæraleik.
Framhald á bls. 14.