Dagur - 22.01.1999, Blaðsíða 3

Fö STUDAGUR 22. JANÚAR 1999 - 19

LÍFIÐ í LANDINU
Ferill Millers
Arthur Miller fæddist árið
1915 í Brooklyn í NewYork þar
sem leikrit hans Horft frá
brúnni gerist. Fjölskylda hans
voru austurrískir gyðingar sem
flúðu til Bandaríkjanna
skömmu fyrir heimsstyrjöldina
fyrri. Faðir Arthurs, Isidor Mill-
er (enska útgáfan af Mahler),
setti á fót kvenfataverslun í
Bandaríkjunum en varð gjald-
þrota í kreppunni eins og svo
margir aðrir. Peningaleysi
hamlaði því að Arthur gæti haf-
ið háskólanám og í um tvö ár
vann hann fyrir sér sem söngv-
ari lítillar útvarpsstöðvar, vöru-
flutningabílstjóri og seldi vara-
hluti í bíla. Nítján ára hóf hann
svo háskólanám í blaða-
mennsku. Meðan á fjögurra ára
háskólanámi stóð starfaði hann
við stúdentablaðið og skrifaði
auk þess nokkur leikrit. Hann
giftist háskólaástinni 25 ára
gamall en er alls þrígiftur og
var frægasta hjónabandið að
sjálfsögðu með þokkagyðjunni
Marilyn Monroe. Verk hans eru
nú orðin ótalmörg og fyrir þau
hefur hann fengið ýmsar viður-
kenningar og verðlaun enda
talinn eitt merkasta leikskáld
aldarinnar.
• 29 ára gamall hafði hann
fullskrifað 9 leikrit.
• Á árinu 1947 slær leikrit
Arthur Miller.
hans Allir synir mínir (All My
Sons) í gegn, og er kvikmynd-
að ári síðar.
• Árið 1954 ætlar Miller að
fara til Brussel í Belgíu og
vera viðstaddur Evrópufrum-
sýningu á The Crucible, leik-
rit sem hann er sjálfur sér-
staklega stoltur af enda oft-
sinnis verið leikið á stöðum
þar sem einræði er ógnað eða
einræðisherra nýlega verið
steypt af stóli. Hann fékk
ekki vegabréfsáritun til Belg-
íu því Oameríska nefndin
grunaði hann um að styðja
kommúnisma. Árið 1956 var
hann kallaður til yfirheyrslu
hjá nefndinni og ári síðar var
hann dæmdur í eins árs skil-
orðsbundið fangelsi fyrir að
vanvirða nefndina. Árið 1958
sýknaði Hæstiréttur Miller
hins vegar af ákæruin nefnd-
arinnar.
• Árið sem hann var yfirheyrð-
ur af óamerísku nefndinni,
1956, kvænist hann Marilyn
Monroe og eru þau gift þar
til hún deyr árið 1962.
• Árið 1983 er Miller fyrsti út-
lendingurinn til að setja á
sviö leikrit í Peking í Kína
eftir dauða Maós. Hann leik-
stýrði þá sjálfur Sölumaður
deyr í Alþýðuleikhúsinu þar í
borg. Hann er enn að skrifa
og síðastliðin átta ár hafa
fjögur ný leikrit verið frum-
sýnd eftir Miller.
Ingvar Sigurðsson leikari hélt því fram fyrir skömmu að íslenskt leikhús væri allsherjar flatneskja. „Það fylgir auðvitað frjálsum leikhópum að verkin þurfa að
selja, “ segir Guðmundur. „Það er ekki endilega neikvætt - fólk fer ekki að veðsetja húsin sín fyrir frumleikann. Svo er það einkenni á uppgangstímum að fólk
fer í leikhús til að skemmta sér en þegar kreppa skellur á þá kemur meiri ádeila og broddur inn I leikhúsin. Við erum auðvitað á þenslutímum og aldrei meira
fólk sem fer í leikhús “
Dýrið inní okkur
ítalskir innflytjendur
og jnannlegurharm-
leikurfrumsýndur á
sviði Borgarleikhúss-
ins í kvöld: Horftfrá
brúnni eftirArthur
Miller.
Arthur Miller, eitt merkasta
leikskáld Bandaríkjanna á 20.
öld (og fyrrum eiginmaður
Marilyn Monroe), er 82ja ára
gamall og er enn að. í sumar var
nýjasta leikrit hans frumsýnt í
New York en f Borgarleikhúsinu
hafa menn undanfarið verið að
æfa rösklega fertugt leikrit Mill-
ers sem heitir Horft frá brúnni í
nýrri þýðingu Sigurðar Pálsson-
ar.
Meðal þeirra sem þar hafa
verið að setja sig í spor ítalskra
innflytjenda í Bandaríkjunum í
kringum 1950 eru ungir Ieikar-
ar, Marta Nordal og Guðmund-
ur Ingi Þorvaldsson sem leika
unga parið í verkinu, Katrínu og
Rodolpho. Bæði eru þau nýlega
útskrifuð, Marta vorið ‘96 en
Guðmundur sl. vor, og hefur
báðum gengið vel í Iausa-
mennskunni.
Banrtaðar tilfumingar
Leikrit Millers gerist í Brooklyn
á eftirstríðsárunum, eftir að inn-
flytjendalögin voru sett í Banda-
ríkjunum, á heimili ítalskra inn-
flytjenda. Þar búa hjónin Eddie
(Eggert Þorleifsson) og Beatrice
(Hanna María Karlsdóttir)
ásamt Katrínu uppeldisdóttur
sinni sem er jafnframt systur-
dóttur konunnar. Þegar Katrín
verður gjafvaxta, fer lífið úr
skorðum... „Fólk stundaði það á
þessum tíina að smygla inn fá-
tækum ættingjum sínum frá
Ítalíu til Bandaríkjanna enda var
lítið að gera á Ítalíu annað en að
drepast úr berklum. Þau hjónin
smygla inn tveimur frændum
konunnar. Það tekst nú ekki
betur en svo að annar frænd-
anna og stjúpdóttirin fella hugi
saman,“ útskýrir Guðmundur en
samdráttur Katrínar og frænd-
ans Rodolpho er ekki tekið fagn-
andi af heimilisföðurnum.
Smám saman kemur í ljós að til-
finningar Eddies til uppeldis-
dótturinnar eru ekki einvörð-
ungu föðurlegar. Ekki svo að
skilja að hann geri sér grein fyrir
þessum tilfinningum, því síður
að hann tjái þær með orðum.
„Þetta er fólk sem hefur miklu
stærri tilfinningar en orðaforð-
inn leyfir þeim að tjá,“ segir
Guðmundur og Marta bætir því
við að megininntakið í verkinu
séu einmitt þessar tilfinningar í
manneskjunni sem ekki er hægt
að horfast í augu við en geta
samt haft ógurlegar afleiðingar í
för með sér. Og þótt Eddie
gangist ekki við tilfinningum
sínum þá lita þær alla hans
hegðun og leiða hann smám
saman á braut til glötunar.
Saiunandi tcngdasonur
En þetta er ekki „vondukarla-
leikrit". Eddie er ekki einfaldur
ruddalegur afturhaldsseggur
með afbrigðilegar langanir því
hann hefur ýmis haldbær rök
fyrir andúð sinni á pilti.
Rodolpho er ekki draumaprins
ítalskra tengdaforeldra og veru-
lega á skjön við karlmennsku-
ímynd sikileyskra Itala. „Það er
svo sem ýmislegt út á þennan
strák að setja,“ segir Guðmund-
ur Ingi bljúgur. „Hann er ljós-
hærður, krullhærður, hefur
gaman af að syngja, kann að
dansa, elda og sauma. Svo kem-
ur hann til Bandaríkjanna á
þeim forsendum að hann sé að
vinna fyrir fjölskyldu sinni á
Ítalíu. Það gerir hann ekki,
heldur kaupir sér amerísk föt,
hlustar á plötur og fer í bíó.
Eddie hefur því ýmislegt til síns
máls. Það hafa það allir - fer
bara eftir því hvaðan þú skoðar
málið."
Kemur við sorgina
Eddie er í raun öxull verksins og
á í baráttu á mörgum vígstöðv-
um, 2000 ára gamlar sikiíeyskar
mafíuhefðir, frjálslegt banda-
rískt þjóðfélag - og sjálfan sig.
Og það er einmitt manneskjuleg
dýptin í verkum Millers sem
heillar þau Mörtu og Guðmund.
GUÐMUNDUR: „Miller hef-
ur skilning á baráttu mannsins
við dýrið í sjálfum sér, frumþarf-
irnar, hvernig maðurinn þarf að
berjast við að halda aftur af
þeim í þessu þjóðfélagi sem við
lifum..."
MARTA: „Það er ekkert aug-
Ijóst í þessu leikriti, ekkert ein-
falt mótíf. Allar persónur hafa
eitthvað til sins máls og reyna
að breyta rétt, það er bara
spurning hvað er hið rétta.“ LÓA