Dagur - 23.06.1999, Qupperneq 4

20-miðvikudagur 23. júní 1999
Ðagur
LÍFIÐ t LANDINU
l.
„Mótmælendur voru
handteknir'*. Þessi orð
eru nær dagleg frétt í
helstu fjölmiðlum og þá
yfirleitt í samhengi við
mannréttindabaráttu r
löndum eins og Kína,
Indónesíu, eða álíka
„vanþróuðum" ríkjum.
A þjóðhátíðardag Islend-
inga, 17. júní, sl. voru
handteknir þrír „mót-
mælendur" á sjálfum
Austurvelli.
Ótrúlega fátt hefur verið sagt um mál-
ið í fjölmiðlum okkar. Fréttin þykir álíka
merkileg og hún hafi borist af Torgi hins
himneska friðar, þar sem enginn á von á
neinu nema jarðneskum mannréttinda-
brotum og ófriðlegum Iögregluuppákom-
um. Það er eins og sjálfsagt þyki að þrír
ungir menn séu sviptir tjáningarfrelsi og
færðir til lögregluyfirheyrslu fyrir það
brot að tjalda borða með pólitískum
slagorðum á almannafæri.
„EkM á dagskrá“
Vissulega spurðu Ijósvakamiðlar fulltrúa
laga og réttar hvers vegna ungu menn-
irnir hefðu verið handteknir. Lögreglu-
maðurinn sem fyrir svörum varð gaf þá
útskýringu að mótmælin hefðu „ekki
verið á dagskrá" hátíðahaldanna. Þetta
var svo aum útskýring að maðurinn fyr-
irvarð sig greinilega fyrir hana sjálfur, en
hafði ekkert haldhetra. I stuttum blaða-
klausum daginn eftir reyndi fulltrúi lög-
reglunnar áfram að klóra í bakkann, en
sannfæringin litlu meiri. Helst var að
skilja að ungu mennirnir hefðu verið á
afmörkuðu svæði fyrir hátíðahöld. Svæði
sem þó er ekki vitað betur en ætlað sé
almenningi sem vill safnast saman í til-
efni dagsins.
Ekkert smámál
Þessi axlayppting lögreglunnar í sam-
skiptum við lítt ágenga fjölmiðla gefur til
kynna að hún líti á þessa menn sem
hveija aðra óreglumenn, eins og þeir sem
míga utan í Alþingishúsið eða verða upp-
vísir að smávægilegum brotum á Iög-
reglusamþykkt Reykjavíkur, eins og eru
svo algeng á hátíðisdegi þjóðarinnar. Svo
er alls ekki.
ÖIl rök hníga til þess að ungu menn-
irnir hafi viljað nota einmitt þetta sér-
staka tækifæri til að tjá einarða skoðun
sína um mikilsvert þjóðmál með þeim
hætti að eftir væri tekið. An óspekta,
óreglu og á fullkomlega eðlilegan og
hneykslunarlausan hátt. Þetta var með-
vituð, skipulögð og friðsöm aðgerð til að
koma á framfæri skoðunum. Slíkt er var-
ið í stjórnarskrá og er einn af hornstein-
um lýðræðis og mannréttinda. Það er há-
alvarleg pólitísk aðgerð að svipta menn
spjöldum, dreifiritum eða borða með
áletrun, og færa með valdi á lögreglustöð
til yfirheyrslu fyrir þær sakir einar að vilja
UMBÚDA-
LAUST
Stefán Jón
Hafstein
skrifar
Jón Sigurðsson á
Austurvelli: væri
ekki nær að
byggja land
með lögum en
löggum?
Með löggmn
skallandbyggja
tjá hug sinn með friðsömum hætti á al-
mannafæri.
Fordæmi
Lögreglan var EKKI að störfum í fordæm-
islausu tómarúmi. Samkvæmt greinar-
góðum pistli Brodda Broddasonar, frétta-
manns RUV, í hádegisfréttum 18. júní er
um að ræða tvo unga menn sem áður
hafa verið handteknir fyrir svipað „brot“.
Þá mótmæltu þeir, ásamt félögum, þeg-
ar sendur var út bandarískur sjónvarps-
þáttur ffá Austurvelli. Samkvæmt fréttum
RUV gekk mál fyrir sig með þessum hætti
þegar ungu mennirnir kærðu frelsissvipt-
inguna:
„Ríkislögmaður varði ríkið og vísaði í
lögreglulög, sem heimila handtöku til að
koma í veg fyrir hneyksli á almannafæri,
óspektir og röskun. Stjórnarskrá, mann-
réttindasáttmáli og alþjóðasamningar
voru meðal málsgagna. Héraðsdómur
Reykjavíkur vísaði til tjáningarfrelsis og
dæmdi að lögreglu hefði skort lagaheimild
til að handataka ungu mennina. Þeim
voru dæmdar fimmtíu þúsund krónur í
bætur hveijum. Dóminum hefur verið
áfrýjað til Hæstaréttar".
Þetta er þá staðan í dag, og lögreglunni
fullkunnugt um málið. Hún kýs eigi að
síður að láta frelsissviptingu njóta vafans
ungu mönnunum í óhag.
Mótmæli 1974
I fréttapistli RÚV var einnig riljað upp að
á þjóðhátíð á Þingvöllum 1974 stóð hóp-
ur manna fyrir því að strengja mótmæla-
borða á brún Almannagjár og var dæmd-
ur fyrir að valda „ólgu, óróa og röskun“.
Hópurinn fékk reyndar bætur fyrir að
hafa verið fluttur nauðugur af lögreglu og
haldið föngnum í Reykajvík.
Síðan þessi dómur gekk 1979 hefur
mikið vatn runnið til sjávar í skilningi á
mannréttindum og tjáningarfrelsi. Til
dæmis var stjórnarskrá okkar breytt veru-
lega árið 1995, og má ætla að niðurstaða
Héraðsdóms í máli mótmælendanna hafi
einmitt endurspeglað þá eldgömlu hugs-
un sem nú virðist Ioks skila sér inn í ís-
Ienska lögspeki: að ríkinu Ieyfist ekki
hvers konar valdbeiting gegn réttindum
fólks.
Röskun?
Nú ber engan veginn að skilja gagnrýni
þessa sem svo að hvers konar skríll eigi
að fá að vaða uppi með læti þegar hæst-
virt stjórnvöld vilja gera lýðveldinu glað-
an dag. Ólögfróður pistlahöfundur
kemst þó ekki hjá að veita því athygli
þegar ríkisvaldið reynir að klekkja á
mótmælendum með tilvísan í orðalag
eins og „ólgu, óróa og röskun", eða
„hneyksli, óspektir og röskun“. Þeir sem
muna Þingvelli 1974 geta vissulega tek-
ið undir að aðgerðir herstöðvaandstæð-
inga hafi valdið „ólgu, óróa og röskun".
Þær ollu ólgu í hugum þeirra sem eru
mótmælendum andsnúnir, stuttum og
lítilfjörlegum óróa á samkomu sem vissi
ekki hvaðan á sig stóð veðrið, og ein-
hverri röskun ollu þær sjálfsagt á varð-
stöðu lögreglumanna, sem teknir voru í
bólinu og þótti það miður. Meira var
það nú ekki. Nú virðist ríkislögmaður
enn verða að freista þess að fá mótmæl-
endur dæmda fyrir röskun. A hverju
verður spennandi að heyra. Hugarró
ráðamanna á Austurvelli?
Mótmæli
Dómstólarnir verða nú að taka afstöðu
til þess hvort vegur þyngra: meint rösk-
un eða frelsi manna til tjáningar. Þá
hljóta þeir að taka til greina að pólitísk
mótmæli hafa þann tilgang að raska.
Raska ró, raska viðteknum viðhorfum.
Og þau hafa eðlilega þá náttúru að leita
sér farvegs þar sem eftir er tekið. Itrek-
uð mótmæli ungu mannanna og við-
brögð Iögreglu, hvað sem líður dóms-
orðum, hljóta að kalla á að þessi mál
fari bæði alla leið í Hæstarétt. Og nið-
urstaðan virðist óhjákvæmileg: Þann
17. júní árið 2000 verða Austurvöllur og
kannski Þingvellir Iíka tjaldaðir borðum
með slagorðum: „Island úr Nató, herinn
burt“; „Verndum Eyjabakka“; „Burt með
sölumenn dauðans". Og það verður
góður dagur fyrir mannréttindi og tján-
ingarfrelsi.
Furðiilega árátta
„Mér hefur alltaf
fundist undarleg
þessi árátta fólks
til að setja suma
á stall og upp-
hefja langt um-
fram alla skyn-
semi, “ segir Vig-
dís Stefánsdóttir.
Tilefnið er fjöl-
miðlafárið kring-
um brúðkaup
Játvarðs og
Soffíu I Bretlandi
um helgina.
fé. Nokkrir fengu „aðalstign" með því
einu að vera sæmdir nafnbótinni en
voru þar á undan ósköp venjulegir jónar
og réttlætir sú gjörð engan veginn Iætin í
kringum þetta blessaða fólk.
Slúðurblöðin fylgjast með hverju
skrefi þeirra sem flokkast undir það að
vera frægir og ríkir og fái Madonna kvef
eða Karl prins sýni áhuga sinn á músum,
þá er það birt sem stórfrétt og næsta vfst
að gerð verði kvikmynd um stóratburð-
inn. Og pöpullinn horfir með andakt á
herlegheitin og skeggræðir og bíður með
öndina í hálsinum eftir sögulokum.
Hafa sömu lauganir og þrár
Auðvitað eru þessir frægu menn og kon-
ur bara fólk rétt eins og aðrir. Hafa
sömu langanir og þrár og finna til sárs-
auka og gleði rétt eins og fj'ölskyldan
sem býr í Grafarvoginum. A kannski
auðveldara með að láta drauma sína ræt-
ast vegna þess að þau eiga meira af pen-
ingum, en það er hreint ekki víst að
frægðin eða ríkidæmið dugi til að skapa
viðkomarídi hamingju. Hún býr nefni-
lega innra með manni.
Síðasta laugardag var haldið
brúðkaup. Svo sem ekkert óvana-
legt við það, enda júnímánuður
góður til brúðkaupa og vinsæll og
laugardagur hefur gjarnan orðið
fyrir valinu þar sem flestir eiga frí
daginn eftir. Þetta brúðkaup sem
haldið var á laugardaginn var sýnt
í sjónvarpinu um víða veröld,
meira að segja hér á norðuhjara
og sjálfsagt líka í Ástralíu, hinu
megin á hnettinum.
Og hvað skyldi svo vera svona
merkilegt við þetta brúðkaup?
Fólkið sem var að gifta sig virtist ósköp
indælt að sjá, um það bil 35 ára og því
að Iíkindum búið að koma sér sæmi-
lega fyrir. Jú, það sem var merkilegt við
brúðkaupið var einmitt fólkið. Þetta
var nefnilega konunglegt brúðkaup.
Sem þýðir að annar aðilinn að minnsta
kosti tilheyrir konungakyni og þegar
fólk með blátt blóð í æðum tekur upp á
því að gifta sig, þá fylgist heimsbyggðin
með.
Umfram aUa skynsemi
En af hverju skyldi það vera? Af
hverju fylgjast milljónir manna
um allan heim andaktugir með
því að par, sem auðvitað er bara
fólk eins og við hin, giftir sig?
Hvers vegna telur sæmilega vel
gefið fólk sjálfu sér og öðru trú
um það að þeir sem eru ríkir,
teljast til „aðals“ eða hafa getið
sér frægðar eða fjár á einn eða
annan veg, séu eitthvað öðru-
vísi? Þessi árátta fólks til að
setja suma á stall og upphelja er
langt umfram alla skynsemi. Látum vera
að þjóðhöfðingjar og stjómendur njóti
virðingar og kurteisi en að fyllast lotn-
ingu eða telja „aðalinn" merkilegri en
aðra, það hefur alltaf farið fyrir ofan
garð og neðan hjá mér.
Flestir þeirra sem teljast með „blátt
blóð“ eru afkomendur manna sem íyrir
einhveijum hundruðum ára eignuðust
land eða fé, sumir hveijir með þvf að
ræna því, eða giftust inn í ættir sem áttu
MENNINGAR
VAKTIN