Dagur - 16.12.2000, Síða 3

LAUGARDAGUR 16. DESEMBER 2 0 0 0 - III
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
Nærmynd af
Nóbelsskáldi
Framhald afforsíðu
Bam á heimiliitu
Einar Laxness, sonur Halldórs
og Ingibjargar Einarsdóltur, segir
frá:
A þessum stöðum vorum við
oft saman fjölskyldan. Eru sér-
staklega í minni mínu dvalir í
héraðsskólanum á Laugarvatni,
þar sem faðir rninn var að skrifa
á bókasafninu þar, og við móðir
mín saman í sundi eða útiveru,
eða ég var að leik með kennara-
sonum á staðnum. A kvöldin fóru
þau stundum í heimsókn til
kunningjafólks, Ragnars Asgeirs-
sonar, garðyrkjuráðunautar, og
danskrar konu hans, sem bjuggu
á staðnum. Þá var einhver fengin
til að líta eftir drengnum á með-
an.
Því var ckki að neita, að bind-
ing hlaut að vera fyrir þau hjón,
þegar sonurinn kom í heiminn
sumarið 1931, og þau þurftu að
nokkru að innrétta sig samkvæmt
því, og því fremur sem lnga var í
föstu starfi utan heimilis, á
Skattstofunni í Reykjavík. Hún
bjó þó við þær hagstæðu aðstæð-
ur, að hún gat veriö laus við síð-
ari hluta árs, þegar minna var að
gera. Sá tími fór þá að miklu leyti
í að fýlgja Halldóri á ferðum hans
erlendis, og dveljast með honum
þar, stundum mánuðum saman,
oft í Kaupmannahöfn, stundum í
Þýzkalandi, London os París, eða
í Róm, og á Suður-Italíu voru
þau vetrarpart 1934-35. Síðsum-
ars 1936 sigldu þau til Suður-
Ameríku á rithöfundaþing í
Argentínu, þar sem blómi úr rit-
höfundastétt heimsins var saman
kominn. Haustið 1937 fóru þau
til Sovétríkjanna, þar sem Hall-
dór dvaldist frarn eftir vetri, með-
an Inga fór heim á leið um jólin,
í lest frá Moskvu til Helsinki, - á
tímum hinna óhugnanlegu
hreinsana Stalíns. Það var þeim
hjónum til happs, að í nábýli við
þau voru tengdaforeldarnir. Sig-
ríður og Einar, sem allt gerðu til
að auðvelda dóttur sinni og
tengdasyni að lifa lífinu, með sér-
stöku tilliti til þess, að skáldgáfa
Halldórs hefði sem auðveldast
svigrúm, enda kunnu bæði vel að
meta hæfileika haris, og vissu, að
þá mátti ekki hefta. Þess vegna
naut sonurinn, barnabarn þeirra,
sérstaks atlætis- og skjóls hjá
ömmu sinni og afa frá öndverðu
og alla tíð meðan þau lifðu, svo
að í húsi þeirra átti hann sitt
annað heimili, og það eina eftir
að leiðir foreldranna skildu. Alla
tíð færði skáldið Sigríði, ömmu
minni, bækur sínar, með sér-
stakri áritun til hennar.
Drengnum er í minni frá þess-
um bernskuárum hin sífelldu
ferðalög föður hans, skáldsins,
hversu stutt hann staldraði
stundum við á heimilinu, hvernig
hann kom eins og úr fjarlægð frá
framandi löndum, sat við skriftir-
um hríð, heimsótti vini sína í
Unuhúsi og „Alþýðukoti", að
ógleymdum Vilmundi, hinum
mikla fræðaþul, sem var honum
uppspretta söguefnis, - en var óð-
ara floginn á braut út á land, eða
aftur af stað burt í tjarlægð til-
annarra landa. Síðan fór móðir
drengsins oft á eftir, en hann
fékk bréf og skemmtileg kort frá
þeim úr heimsborgunum, og
gjafir, þegar þau komu heim. Að-
stæður leyfðu engan veginn að
taka drenginn með í slíkar ferðir,
sem þau hjón fóru í, enda Hall-
dór fyrst og fremst önnum kafinn
að vinna að sínum ritstörfum.
Óknyttastrákur íslenskra
bókmennta
Skoski sjónvarpsmaðurinn og
þýðandinn Magnús Magnússon
skrifar um glímuna við að þýða
Halldór.
Eg tók að uppgötva Halldór
Laxness sumarið 1948 þegar ég
fór í fyrsta skipti einn rriíns liðs
til Islands. Eg var um það bil að
hefja háskólanám í Oxford og
eyddi sumrinu á síldarbát frá Ak-
ureyri, Snæfellinu. Það var engin
Hattdór og Ingibjörg Einarsdóttir í Nizza í janúar 1935.
Á ferdalagi 1933. Ertendur í Unuhúsi, Kristín Guómundsdóttir, Hallbjörn
Halldórsson og Halldór.
smáræðis menntun, skal ég segja
ykkur! Eg var líka að byrja að
kynnast föðurlandi mínu upp á
eigin spýtur - fram að þessu hafði
ég einungis komið til íslands í
sumarleyfum með fjölskyldu
minni, þangað til heimsstyrjöld-
in síðari tók algerlega fyrir sam-
göngur við Island.
A stríðsárunum hafði Laxness
skrifað sögulegan þríleik sinn, Is-
landsklukkuna (1943-46), en
nafnið vísar til koparklukku í
Þingvallakirkju sem dönsk yfir-
völd létu fjarlægja og bræða
vegna endurbyggingar hinnar
stríðshrjáðu Kaupmannahafnar.
Sagan gerist á íslandi og í Dan-
mörku á áratugunum kring-
uml700 og fjallar um þrjár aðal-
persónur: Jón Hreggviðsson, ís-
lenskan leiguliða sem er sakfelld-
ur fyrir að hafa myrt danskan
embættismann og flýr til útlanda
þar sem hann lendir í furðuleg-
um ævintýrum á ferðum sínum;
Jón er hinn eilíflega kúgaði en
endalaust þrautseigi smábóndi
sem bregst við öllum þrenging-
um með skensi og með háðsicg-
um kveðskap. Því næst er Arni
Arnasort (einnig nefndur Arnas
Arneus), persóna sem er byggð á
húmanistanum hámenntaða,
heimsmanninum, fræðimannin-
um og stjórnmálamanninum
Árna Magnússyni (1663-1730)
sem helgaði líf sitt varðveislu
aldagamallar menningar Islend-
inga. Þriðja persónan er Snæfríð-
ur Islandssól, ástin í lífi Árna
Árnasonar, stolt og einþykk,
leiftrandi gáfuð og endalaust
heillandi, tákn fyrir alla skaddaða
dýrð fortíðar og nútíðar Islands.
Mörgum finnst þetta vera minn-
isstæðasta og hljómfegursta. verk
Halldórs, ritað’á átjándualdar ís-
lensku sem kcmur öllum tvíræð-
um blæbrigðum þessa tímabíls til
skila. Álslandi hefur það reynst
vinsælast og söluhæst af skáld-
sögum hans. Á Islandi þetta
sumar 1948 heyrði ég fólk tala
um þennan óknvttastrák ís-
Á 93. afmælisdegi Halldórs hinn 23. apríl 1995. börn Halldórs eru öll með
honum á myndinni. Guðný (til vinstrij og María sitja, Einar og Sigríður
standa.
Halldór með Maríu dóttur sinni.
lenskra bókmennta, þennan
refsivönd yfír skinhelgi og spill-
ingu þeirrar yfirstéttar sem hafði
dæmt svo marga íslendinga til
lífs í óslitinni eymd.
Fvrir síldarkaupið mitt keypti
ég töskufylli af bókum -einkum
útgáfur af fornsögunum en ein-
nig tvær af skáldsögum Halldórs í
þýðingum (ég blygðast mín fyrir
að játa að mér hinnst of erfiu að
lesa Laxness á frummálinu, ís-
lenskukunnátta mín var býsna
bágborin á þeim árum). Ég lét því
nægja að kaupa þýðingu á Sölku
Völku eftir F H Lyon (Allen &
Unwin, 1936) og þýðingu J A
Thomson Independent Péople
(Allen & Unwin, 1945; hún var
síðan gefin út í hreinsaðri og am-
erfkaníseraðri" gerð af Alfred
Knopf, New York, árið 1946).