Dagur - Tíminn Reykjavík - 18.03.1997, Qupperneq 7

iOagur-ÍEítmmn
Þriðjudagur 18. mars 1997 -19
MENNING O G
LISTIR
Sialdan lýffur atmannarómur
° - eða hvað?
Prestar dunda sér við ýmislegt á síðkvöldum
þegar sóknarbörnin eru komin í ró. Einn
þeirra er sérstaklega virkur. Hefur skrifað
bók um fugla, er að skrifa um hvali. Og
kjaftasögur! Fólk er vinsamlegast beðið um
að lesa sögur hér á síðunni til enda svo
Trausta og Pálma þurfi ekki enn á ný að
berast til eyrna að þeir séufarnir yfir móð-
una miklu...
Presturinn heitir sr. Sigurð-
ur Ægisson, til heimilis að
Grenjaðarstað. Hann hef-
ur reyndar sjálfur orðið fyrir
barðinu á kjaftasögum í kjölfar
skilnaðar við fyrrum eiginkonu
sína. Hann er sannfærður um
að hægt sé að stoppa kjaftasög-
ur séu réttar aðferðir til þess
notaðar. „Við vorum búin að
ákveða að skilja en vildum bíða
í svona hálft ár eftir góðum
tíma útaf börnunum og svona.
Pað vissi enginn um þetta. Svo
skildum við og þá fór fólk að
hugsa, hvað hefur Sigurður
verið að gera. Jú, hann hafði
verið mikið í heimsókn hjá ná-
grönnunum og stundum hafði
enginn bíll verið heima. Þá kom
Misskilningur: Þekkt
kona eignaðist tví-
bura. í viðtali á Ijós-
vakajjölmiðli sagði
hún tvíburana svo
ólíka að þeir vœru
eins og svart og hvítt.
Það var ekki að
henni Gróu að spyrja
því skömmu síðar
komst sá orðrómur á
kreik að annað barn-
ið vœri svart á hör-
und og hitt hvítt.
Að fœra allt á versta vœng
er veiki sumra manna.
Við deilum ekki sömu sœng
Sigurður og Anna.
En ástin milli vina vex
þó von sé ekki á barni.
Við eigum gjarnan saman sex
Sigurður og Bjarni.
Það var þó ekki í kjölfar
þessa sem Sigurður fór að
skoða kjaftasögur heldur vegna
þess að hann er utanskóla þjóð-
fræðinemi í Háskóla íslands.
Þar skrifaði hann ritgerð um
kjaftasögur og vinnur nú að bók
um þessa tegund munnlegra
sagna. En maður í þjónustu
guðs hlýtur að hafa einhvern
tilgang með því að skrifa bók
um kjaftasögur og svo reynist
vera. „Ég er að reyna með
þessari bók að segja hvað þarf
lítið til að kjaftasaga fari af
stað, hvað hún getur gert og
hvað við getum gert til að
stöðva þær.
Þær geta verið
svo hættuleg-
ar.“
„Hlutlausar kjaftasögur eru yfirleitt bara misskilningur. Ég var t.d. að taka mér tveggja mánaða frí. Sendi bréf um
það um aila sveitina. Svo hringir fýrrum tengdamóðir í mig, alveg í sjokki, og þá er sagan orðin þannig að ég sé
kominn í tveggja ára frí. Sé fársjúkur og komi líklega ekki aftur,“ segir sr. Sigurður. Þess má geta að síðari útgáf-
an er að sjálfsögðu haugalygi.
Hvað er kjaftasaga?
Sigurður telur kjaftasögur
greinast í þrennt en íslenskar
kjaftasögur greina sig ekkert frá
erlendum systrum sínum:
a) Upplogin: saga sem fer af
stað sem lygi og verður að
kjaftasögu. Hún er send til að
meiða eða klekkja á fóiki og
er rætin frá rótum.
b) Hlutlaus: afrakstur blaðurs
þar sem leitað er svara við
upp sú saga að ég héldi við ná-
grannakonuna. Ég og ná-
grannahjónin ákváðum þá að
ég gerði tvær vísur til að gera
grín að þessu.“ Sigurður gerði
það og vísurnar birtust í Víkur-
blaðinu og bárust þaðan í DV
og útvarpið. „Það sem vannst
við þetta var að fólk sá að þetta
var vitleysa því við gerðum
bara grín að þessu:“
Hvernig
má
stöðva?
Sigurður hefur
aðallega verið
að slægjast eft-
ir þekktum
kjaftasögum
um þjóðkunna
einstaklinga.
Eina ráðið til
að kveða þær
niður telur
hann vera að
nýta sér Qölmiðla og gera þar
grín að sögunni. Þetta ráð kæmi
þó að litlu gagni fyrir óþekktan
Jónas í næsta húsi því ef hann
reyndi að uppræta kjaftasögu
hverfisins um að hann héldi við
Gullu á loftinu þá er hætt við að
stórblöð landsins eftirlétu hon-
um ekki pláss til að stöðva sög-
una.
Ein útgáfa sögunnar var sögð í partíi, þar
sem varm.a. kunningi Pálma. Söguna
sagði hjúkrunarkona á Landspítalanum
sem sagðist hafa séð líkama Pálma sund-
urskotinn á spítalanum með eigin augum.
Að sögn sr. Sigurðar er þetta vel þekkt fyr-
irbrigði í kjaftasagnaheiminum, þ.e. að
sögurnar eru kryddaðar af fólki sem
gengst upp íþví að verða tímabundið
„ númer“ í hópi manna.
Pálmi Gunnarsson hvarf úr jjölmiðlum og
af sviði í einhvern tíma á árunum 1986-7.
Þáflaug sú saga víða að Pálmi hefði, ein-
hvers staðar í útlandinu, skotið sig í höf-
uðið en mistekist. Mistökin áttu að hafa
leitt til þess að Pálmi var lamaður og var
bróðir Pálma, búsettur á Höfn í Horna-
firði, borinnfyrir sögunni. Bróðirinn kom
hins vegar af fjöllum.
vangaveltum út af einhverju
sem ekki passar. Maður sem
er t.d. oft í sviðsljósinu og
hverfur svo þaðan fyrirvara-
laust getur átt von á því að
menn hugsi upp undarlegustu
skýringar á hvarfinu.
c) Misskilningur: kemur oft
kjaftasögum út í loftið. Sögur
sem eiga rætur að rekja til
misskilnings eru sjaldan
rætnar.
Hvar leynast
Gróurnar?
Til er gríðarlegur íjöldi orða yfir
slúður og kjaftasögur í íslensku
máli og hafa verið til frá upp-
hafi. Menn hafa blaðrað frá því
þeir fengu málið og allar götur
síðan þá hefur fólk fengið útrás
við að kjafta um náungann. Þess
eru líka dæmi að valdhafar not-
færi sér dreifingarleið til að
festa sig í sessi eða velta öðrum.
„Mér skilst að keisarinn í Róm
hafi haft ákveðna menn á sínum
snærum úti á götum til að hlusta
á pöpuhnn. Þessir menn komu
oft sögum á kreik til að aðstoða
keisarann. Þegar Neró laug því
að kristnir menn hefðu brennt
Róm þá grunar mig að það hafi
farið þessa leið.“
Erlendir fræðimenn hafa
rannsakað það mikið af hverju
fólk fær útrás við að segja
kjaftasögur og hverjir geri það.
Það virðist ljóst að sögurnar
léttir kvíða af fólki, þannig
blossar mikið
af kjaftasögum
upp þegar
þjóðir eiga í
stríði. „Og ég
er sannfærður
um að í svo-
kölluðum
kjaftabælum
séu erfiðleikar.
Fólki líði ekki
vel,“ segir Sig-
urður. Því að
flestar sögurn-
ar fjalla um
það sem aflaga
fer, þær fara
ekki víða sög-
urnar um
manninn sem meikaði það -
nema eitthvað hafi svo orðið
honum að falli.
„Annars er þetta alveg stór-
furðulegt fyrirbæri. En ég held
að heimska fólks hljóti að spila
eitthvað inn í þetta,“ segir Sig-
urður að lokum og vonast til að
bókin sem hann hefur í smíðum
slái eitthvað á þær afleiðingar
sem rætnar kjaftasögur geta
haft. lóa
Ein frœgasta mis-
skilningssagan hlaut
farsælan endi þegar
Trausti Jónsson kom
fram ÍDV til að láta
landsmenn vita af
því að fregnir af
dauða hans vœru
stórlega ýktar. Mis-
skilningurinn kom
þannig til að Trausti
þurfti að fara í rann-
sóknir á Borgarspít-
ala á sama tíma og
alnajhi hans var til
meðferðar á krabba-
meinsdeild. Sá lést.
En ekki Trausti veð-
urfrœðingur.
Kjaftasögur eru nánast undantekningalaust
um það sem aflaga fer hjá fólki - hvort sem
þœr eru sagðar með hluttekningarróm eða
hreinni rœtni „Eins og prófasturinn minn
sagði: Hérna áðurfyrr sögðu menn: No news
is good news. Nú segja menn: Good news is no
news. Þetta er rétt hjá honum. Englendingar
segja einmitt: Kastaðu bara skít, það loðir allt-
af eitthvað við hann. “