Dagur - Tíminn Reykjavík - 05.07.1997, Side 5

jOítgur-cEíhuhm Laugardagur 5. júlí 1997 - V
Jóhannes Jóhannsson
90 ára minning
Jóhannes Jóhannesson var
fæddur 19.5. 1907 að Odd-
stöðum á Melrakkasléttu, d.
24.11. 1995 á Fjórðungssjúkra-
húsinu á Akureyri. Hefði því
orðið 90 ára 19. maí síðasthð-
inn. Foreldrar hans voru hjónin
Ólöf Kristín Illugadóttir og Jó-
hannes Jóhannesson. Peim varð
þriggja barna auðið og var Jói
elstur, þá Anna og yngst var
Porbjörg er lést á fyrsta ári. Ólöf
átti eina dóttur fyrir sem hét
Guðný Þórðardóttir. Hún var
fædd að Leirhöfn og alin þar
upp.
Pau hjón hófu búskap að
Auðbjargarstöðum. En Jói var
aðeins fjögurra ára þegar faðir
hans veiktist og dó. Varð þá
móðir hans að bregða búi og
fara í vinnumennsku. Jói var þá
tekinn í fóstur að Oddstöðum af
Borghildi Pálsdóttur og Sigur-
geir Jakobssyni. Ólst hann þar
upp ásamt Sigurði Árnasyni og
Þorsteini Stefánssyni, er einnig
voru fóstursynir þeirra.
Oft talaði Jói um veru sína á
Oddstöðum og Borghildi kallaði
hann alltaf fóstru sína og minnt-
ist hennar með miklum hlýhug
og þakklæti. Þá var honum
minnisstætt hvað silungurinn
sem þeir Oddstaðamenn veiddu
var góður, ef silungur var á
borðum þar sem Jói var í mat
sagði hann: “Þessi er nú ekki
eins góður og silungurinn fyrir
austan.” Eins var með smákök-
ur sem fóstra hans bakaði fyrir
jólin, engar kökur jöfnuðust á
við þær og voru þó gerðar marg-
ar tilraunir, t.d. að nota smjör í
stað smjörlíkis.
Ólöf móðir Jóa fór til Daníels
bróður síns er bjó á Blikalóni
eftir lát manns síns og var hún
með Önnu dóttur sína með sér.
Hefur það verið þungbær
reynsla að missa fyrst dóttur
sína unga og síðan mann sinn
tveimur árum seinna og þurfa
að láta eina soninn frá sér í fóst-
ur. Ólöf var vinnukona á ýmsum
bæjum á sléttunni og mun hún
ætíð hafa átt athvarf á Blikalóni.
Jói ólst upp á Oddstöðum og
lærði öll algeng sveitastörf auk
þess að róa til fiskjar því að
bæði var veitt í vötnum í net og
einnig í sjó til matar (hafði hann
alltaf verið sjóveikur). Vorið
1929 flytur Jói til Akureyrar
ásamt Þorsteini sem þá var
kvæntur. Þorsteinn hafði keypt
íbúð í Gránufélagsgötu 41 a og
bjó Jói þar hjá þeim hjónum.
Fyrsta daginn sem Jói var á Ak-
ureyri keypti hann sér reiðhjói
og harmonikku. Þorsteinn hafði
lært húsasmíði og fóru þeir að
vinna saman, m.a. unnu þeir við
byggingu Nýja-Bíós og margra
annarra húsa.
Sumarið 1930 flutti Ólöf móð-
ir Jóa til Akureyrar og ætluðu
þau mæðgin að fara að búa
saman eftir langan aðskilnað en
ekki urðu það nema nokkrir
mánuðir því Ólöf var orðin veik
af krabbameini og lést úr því á
aðfangadag 1930 á heimili
þeirra. Meðan hún lá banaleg-
una var fengin stúlka til að vaka
yfir henni og var hún hjá henni
þegar hún lést. Þessi sama
stúlka varð svo síðar tengda-
móðir nn'n.
Á árunum 1930-1940 vann
Jói víða og vann þá jafnt við
múrverk og smíðar. Var hann
orðlagður fyrir vönduð vinnu-
brögð. M.a. vann hann í Hrísey
við að laga hús sem höfðu
skemmst í jarðskjálftanum sem
gekk hér yfir 1934. Á þessum
árum var líf og ijör í Hrísey og
fólksfjöldi mikill í sambandi við
síldarsöltun. Var þá algengt að
böll voru haldi 4-5 kvöld í viku
og spilaði þá Jói fyrir dansi.
Þess tfma minntist hann oft og
brá þá fyrir glettnisglampa í
augunum þegar hann sagði: “Já,
þá var nú ekki alltaf soílð mikið
enda þurfti maður þess ekki á
þeim árum.” Síðar lá leið hans
til Sigluljarðar og spilaði hann
fyrir dansi ásamt því að vinna
fullan vinnudag á sfldarplani.
1939 ræður Jói sig til hús-
byggingar hjá Randver Bjarna-
syni í Hlíðarhaga í EyjaQarðar-
sveit. Þar kynntist hann fóstur-
dóttur þeirra Randvers og Guð-
rúnar Bjarnadóttur, Valgerði
Sigurvinsdóttur, og leiddu þau
kynni til sambúðar og hjóna-
bands. Eignuðust þau þrjú börn
saman, Guðrúnu Borghildi, f.
24.1. 1941, Jón Bjarna, f. 17.9.
1942 og Sigurvin Guðlaug Þór, f.
21.9. 1946. Var heimili þeirra
að Hlíðarhaga þar sem Valgerð-
ur átti skepnur og var í sambýli
með Randver fósturföður sínum
en Jói hélt áfram að vinna við
smíðar og múrverk og var hann
á mörgum bæjum í Eyjaflrði við
byggingar og lagfæringar.
í Hlíðarhaga kynntumst við
Jói þegar ég kem þangað 9 ára
gömul með föður mínum sem
réðst til Randvers og Guðrúnar
sem vinnumaður, en foreldrar
mínir voru þá nýskilin. Varð Jói
mér strax eins og besti faðir og
á kynni okkar sem spanna yfir
46 ár bar aldrei skugga. Val-
gerður og Jói slitu samvistum en
áfram átti Jói þó heimili sitt í
Hlíðarhaga. Var þar heima tíma
á hverjum vetri, oftast í nóvem-
ber eða desember. Ævinlega
færði Jói krökkunum eitthvert
gotterí þegar hann kom heim og
fór ég ekki varhluta af því. Var
mér alltaf gefið eins og þeim.
Eins er mér minnisstætt þegar
Jói fór í kaupstað í desember og
kom heim með fullan kassa af
eplum og ilmurinn fyllti kjallar-
ann þar sem þeir sváfu, pabbi
og Jói. Aldrei hef ég smakkað
annað eins góðgæti eða fundið
annan eins ilm og af þessum
eplum. Ævinlega keypti Jói líka
gosdrykki fyrir jólin og var það
líka nýtt fyrir mér.
Þegar ég var 11 eða 12 ára
kenndi Jói mér að dansa, hann
blístraði lögin og svo dönsuðum
við. Þannig lærði ég alla gömlu
dansana nema skottís, sem ég
hef aldrei lært, á ómáluðu stein-
gólfi og ég á ullarsokkum og var
það mér til mikillar ánægju þvi
að við krakkarnir fórum á þess-
um árum á samkomur með full-
orðnum og þá þekktist ekki kyn-
slóðabil, allir skemmtu sér sam-
an. Þetta voru samkomur þar
sem spiluð var félagsvist og svo
dansað á eftir. Einnig voru
stórafmæli þar sem öllum var
boðið og alltaf dansað fram und-
ir morgun.
Þannig líða árin við leik og
störf. Ég fer frá Illíðarhaga þeg-
ar ég var 18 ára og stofna heim-
ili á Akureyri. Við Ásgeir kaup-
um íbúð sem ekki er alveg tilbú-
in. Þá kemur Jói til og dúklegg-
ur og hjálpar okkur við það sem
eftir er að gera. Og verður nú sú
breyting á högum Jóa að þann
hluta úr árinu sem hann er ekki
að vinna býr hann hjá okkur.
Ásgeir var til sjós á þessum
árum og þotti mér þá gott að
hafa Jóa mér til halds og
trausts. Var oft glatt á hjalla því
gestkvæmt var hjá okkur og Jói
tók þátt í þeim gleðskap af lífi og
sál. Hann tók einnig þátt í þeirri
þungu sorg þegar við misstum
drenginn okkar, tæplega 5 ára,
sem hann hafði verið eins og
góður afi. Þannig tók Jói þátt í
lífi mínu, bæði sorg og gleði.
Hann var alltaf til staðar þegar
ég þurfti á honum að halda.
Árið 1971 flytjum við Ásgeir
til Hríseyjar þá búin að eignast
þrjú börn. Jói er þá farinn að
leigja sér herbergi í Skipagötu
14 og hættur að vinna vegna
heilsubrests. Um þetta leyti
hafði hann kynnst Þórhildi Berg-
þórsdóttur ættaðri úr Fnjóska-
dal og fóru þau að búa saman.
Var það gæfa þeirra beggja,
sambúð þeirra einkenndist af
hlýju og umhyggju hvort fyrir
öðru. Síðustu ijögur árin var Jói
rúmfastur og var aðdáunarvert
að sjá hvað Þórhildur hugsaði
vel umhann, þó hún gengi ekki
heil til skógar sjálf. Jói tapaði
mikið sjón á seinni árum og síð-
asta árið sem hann lifði dvaldi
hann á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri. Varð hann þá alveg
blindur. Þórhildur fór flesta
daga til hans og hjálpaði honum
að borða og sat hjá honum.
Naut hún aðstoðar dótturdóttur
Jóa, Gunnu Völu, sem keyrði
hana og einnig sat hún oft hjá
afa sínum. Var allt gert sem
hægt var til að láta honum líða
sem best. Jói andaðist þann 24.
nóvember 1995 og var jarðsett-
ur í Akureyrarkirkjugarði.
Hver minning dýrmœt perla að
lífsins liðnum degi,
hin Ijúfu og góðu kynni af alhug
þakka hér.
Þinn kœrleikur í verki var gjöf
sem gleymist eigi
og gcefa var það öllum er fengu
að kynnast þér.
(Ingibjörg Sig.)
Rósa
Ólafur Guðmundsson
Nú eru liðin hartnær tíu ár
frá því við hittum Egil
Ólaf fyrst; á björtum vor-
degi í maí. Það gjólaði úr norðri
og bárurnar á firðinum fissuðu,
hvítar í faldinn. Enn voru grá-
hvítir skaflar í Ijallinu, gróður
lítt framgenginn á túnum og út-
hagi daufur.
Hann var að dunda vestan
við skúrinn, hagræða útsæði í
flötum kössum og fyrir neðan lá
garðurinn, nýpældur með
áleitnum ilmi og feitum ána-
möðkum sem krían tíndi upp til
að bera í hreiðrin í varpinu nið-
ur við höfnina. Það marraði í
hurðinni er hann skaut loku frá
og bauð okkur í bæinn.
Egill Ólafur var rótfastur í
kjarnmiklum menningararfi lið-
inna kynslóða og hafði áhuga á
því að skila honum áfram í orð-
um og verki; hann var fróður
um mannlíf og atvinnusögu og
útbjó líkön af húsum sem voru
honum kær og höfðu haft eitt-
hvert gildi fyrir staðinn og
framtíð hans. Besta verkið af
þessu tagi er Riis-verslun, elsta
höndlun staðarins, þar sem
kaupmaðurinn stendur fyrir
dyrum en verkamenn bera vör-
ur úr uppskipunarbátnum heim
í pakkhús. Þessi verk hafa verið
til sýnis í Verslunarminjasafn-
inu á Hvammstanga, ásamt
merku safni úr sjósókn og land-
búnaði sem hann viðaði að sér
á Iangri ævi og áður var veggja-
prýði á vinnustofu hans.
Það var tómstundagaman
Egils Ólafs að saga út og tálga
ýmsa smáhluti, svo sem báta,
veiðimenn á fugl og ref og reið-
ingshesta. Þessa hugljúfu gripi
seldi hann við vægu verði eða
lagði í lófa barns til að sjá ham-
ingjubros þess kvikna.
Á tæpum áratug höfum við
keypt af listamanninum ljörutíu
verk sem gefa góða og sanna
Hvammstanga
mynd af alúð og verklagi, frá-
bæru formskyni og kímni sem
er svo fínleg að hún greinist
varla, stundum er skerpt á
henni eins og í myndröð manna
er bera vörur á bakinu og inni-
haldið er merkt skýrum stöfum:
hrísgrjón, kaffi, rúgmjöl, baun-
ir, brjóstsykur, haframjöl, rúsín-
ur og hveiti.
Það var ævintýri líkast að
ganga inn í vinnustofu Egils
Ólafs þennan fyrsta dag og
ávallt síðar, þar sem gamla dót-
ið hékk uppi til vitnis horfinni
sögu og ilmur af spón, lakki, ol-
íum og jarðargróðri blandaðist
saman í seiðmagnað andrúms-
loft. Hógvært fas húsráðanda,
eðlislægt í látleysi, sem var inn-
borið og göfgað í sorg og gleði,
lyfti þessum litla skúr á hærra
plan, breytti honum í höll.
Egill Ólafur lánaði verk á
sýninguna f hjartans einlægni
sem var fyrst haldin í Nýlista-
safninu í upphafi árs 1991 en
fór síðan um sumarið í safna-
húsið á Selfossi og vöktu þau
mikla athygli á báðum stöðun-
um, heilluðu sýningargesti í lát-
lausri lítfærslu, barnslegri ein-
lægni og trúnaði gagnvart því
liðna.
Þegar við stofnuðum Safna-
safnið í febrúar 1995 varð hann
strax mjög áhugasamur um
vöxt þess og viðgang og jafn-
framt glaður yflr því að við
skyldum deila með honum hug-
myndum um starfsemi, söfnun
og sýningar. Verk Egils Ólafs
skipa nú heiðurs sess á heimili
okkar og Safnasafnsins í
Reykjavík.
Yfir listaverkum Egils Ólafs
hvílir léttleikandi fegurð; kraft-
birting formsins og línunnar er
kórrétt út frá auganu þótt hún
svari ekki kalli um nákvæma
mælingu, því að það var ekki
ætlun listamannsins að skapa
upp á sentimetra, hvað þá
millimetra. Litirnir eru sannir
og tilgerðarlausir. Hann var í
reynd að samþætta lund sína
hversdagslegri reynslu og þekk-
ingu, taka brot af ljúfum
draumi í hönd sér og móta í
takt við kjarnann sem bjó í per-
sónuleik hans; fullkomna líf sitt
utan við strit og amstur; upp-
heija list sína til gleðinnar.
Það segir margt um Egil Ólaf
Guðmundsson að í hárri elli
helgaði hann sér reit í útjaðri
kauptúnsins og hóf þar viða-
mikla trjáræktun. Nú teygja
ung trén viðkvæma sprota sína
í sumarsólinni og kalla á
svalandi skúrir til að vökva
þetta draumaland, - sem lifir
skapara sinn og lofar nafn hans
um ókomna framtíð.
Níels Hafstein og
Magnhildur Sigurðardóttir