Dagur - Tíminn - 09.11.1996, Qupperneq 2

Laugardagur 9. nóvember 1996 - II
Freyja Jónsdóttir
skrifar
s
Ijúlí 1838 fær Stefán Gunn-
laugsson sýslumaður útmæl-
ingu á lóð í Stöðlakotstúni,
108 x 45 álnir. Lóðin var sunnan
við byggingar Bernhöftsbakarís
og var númer 10 við Ingólfs-
brekku.
Sama sumar lét Stefán reisa
þar hús og var komið með viðina
í það frá Noregi, líklega tilsniðna.
Geymsluhús fyrir eldsneyti (mó-
hús), 10 x 5 álnir að grunnfleti,
var byggt á lóðinni í ágúst 1846.
Stefán Gunnlaugsson var
fæddur 9. október 1802. Foreldr-
ar hans voru Gunnlaugur Þórðar-
son prestur, á Hallormsstöðum,
og kona hans Ólöf Högnadóttir
frá Stóra-Sandfelli. Stefán varð
stúdent frá Bessastaðaskóla
1825. Hann tók próf í dönskum
lögum 1826 og var sfðan á skrif-
stofu Moltkes stiftamtmanns í
Álaborg. Var settur sýsiumaður í
Gullbringu- og Kjósarsýslu 1828-
9 og bjó í Bergsholti. Fékk Gull-
bringu- og Kjósarsýslu í febrúar
1835, og varð landfógeti 1838 í
skiptum við Morten Tvede, sem
þótti sýslumannsembættið á-
byrgðarminna en land- og bæjar-
fógetaembættið.
í apríl 1830 kvæntist Stefán
Gunnlaugsson Ragnhildi, dóttur
Benedikts Gröndals, yfírdómara
og skálds. Þau hófu búskap í
„Brúnsbæ", sem var timburhús
númer 4 við Tjarnargötu og nefnt
eftir torfbæ sem stóð þar áður.
Um haustið 1838 fluttu þau í nýja
húsið sem Stefán lét byggja að
Amtmannsstíg 1. í Árbókum
Reykjavfkur segir að það sumar
hafl verið með afbrigðum gott og
hefur það án efa haft sín áhrif á
hvað bygging hússins gekk fljótt
fyrir sig. En um miðjan septem-
ber brá til annarrar veðráttu og
var haustið hretviðrasamt.
Ragnhildur Benediktsdóttir
lést 15. október 1841 frá þremur
börnum þeirra ungum.
Seinni kona Stefáns Gunn-
laugssonar var Jórunn Guð-
mundsdóttir frá Króki í Flóa.
í manntali frá 1850 búa á
Amtmannstíg 1: Stefán Gunn-
laugsson, land- og bæjarfógeti,
46 ára; Jórunn Guðmundsdóttir,
kona hans, 36 ára; börn þeirra:
Ragnhildur Guðrún 3 ára og Ó-
lafur 1 árs. Á heimilinu voru
einnig börn Stefáns af fyrra
hjónabandi: Ólafur Bjarni Verner,
Vilhelmína og Bertel.
Stefán Gunnlaugsson lést 13.
apríl 1883. Jórunn Guðmunds-
dóttir lést 1871.
í nóvember 1859 kaupir Mart-
in Smith, konsúll og kaupmaður,
eignina. Ári síðar fær hann leyfí
til að setja miðjukvist vestan á
húsið og lengja það til norðurs.
Við austurhlið þess var gerð við-
bygging og húsið allt klætt að
utan, veggirnir með vatnsklæðn-
ingu og hellur settar á þak. Um
tíma þótti hús vera það skraut-
legasta í bænum. Martin hafði,
fyrst eftir að hann kom til lands-
ins, búið í Vefnaðarhúsinu við
Aðalstræti, eða þar til hann
keypti Ingólfsbrekku 10 (Amt-
mannsstíg 1).
Martins Smiths er víða getið í
frásögnum frá Reykjavík þess
tíma og þá sérstaklega þar sem
viðkemur verslun og viðskiptum.
Hann virðist hafa verið fremur
vinsæll maður. Um 1850 gerðist
hann konsúll fyrir Holland á ís-
landi og varð þar með annar
konsúllinn á íslandi.
Martin Smith seldi Stefáni
Thorlacius húsið árið 1886, en
Húsið við Amtmannsstíg 1 var byggt í mörgum áföngum og sér þess merki utan húss sem innan.
Amtmannsstí
(Landlæknishúsið
gur
Turnbygginguna teiknaði Rögn-
valdur Ólafsson og er henni vel
við haldið í upprunalegu formi,
eins og vera ber, því þar er mið-
stöð Torfusamtakanna. í turninum
er merkilegt tréverk innan í
strýtumynduðu þakinu. Hermt er
að þarna hafi verið griðastaður
Guðmundar landlæknis, sem ann-
ars var önnum kafinn.
hann selur Hannesi Hafstein 23.
apríl 1893. Hannes Hafstein selur
Landsbankanum eignina 10. apr-
íl 1896.
Árið 1897 kaupir Guðmundur
Björnsson læknir húsið af Lands-
bankanum. Eftir að hann varð
landlæknir 1906 var húsið kallað
Landlæknishús. Árið 1904 selur
Guðmundur ræmu norðan af lóð-
inni Knud Zimsen, sem reisti þar
húsið Gimli.
Fyrsta brunavirðingin á Amt-
mannsstíg 1 er frá árinu 1874.
Þá var húsið 23 3/4 alin á lengd
og 10 1/2 alin á breidd, veggja-
hæð 4 1/2 alin. Á húsinu er kvist-
ur er nær í gegnum það, 8 álnir á
lengd, og stendur hann að aust-
anverðu 7 álnir út úr húsinu og
vegghæð 8 álnir. Húsið er úr
bindingi, múruðum með múr-
steini og með helluþaki á súð. í
húsinu eru átta herbergi og eld-
hús. Þá er getið um tvö geymslu-
hús á lóðinni og var annað þeirra
31 x 5 álnir og vegghæð 3 3/4
álnir. Minna húsið var 7 1/2x4
1/4 alin, vegghæö 3 álnir. Bæði
húsin voru byggð af bindingi,
klædd með borðum og með
borðaþaki.
Árið 1905 lét Guðmundur
gera viðbyggingu sunnan við hús-
ið með þrílyftum turni og topp-
þaki. Rögnvaldur Ólafs-
son arkitekt gerði
teikninguna.
í brunavirðingu
sem gerð var í
september 1905,
eftir að búið var
að byggja við
húsið, er her-
bergjaskipan
þannig: í elsta
hlutanum eru þrjú
herbergi og tveir
gangar niðri. Á
veggjum er strigi og
pappír á blindlistum og
spjaldaloft, allt mál-
að. Þar eru tveir
ofnar. Uppi eru þrjú
herbergi, gangur og
uð. Þar eru tveir ofnar.
Við austurhlið hússins
er tvflyft útbygging
með þriggja álna
háu risi. Hún er
byggð eins og hús-
ið. í henni eru
niðri eldhús, búr
og gangur, allt
þiljað og málað,
og einn ofn og ein
eldavél. Uppi er eitt
herbergi þiljað og
málað með einum
ofni. Við norðurhhð
nýrri hlutans er inngöngu-
Guðmundur Björnsson s^r byggður af
landlæknir. bindingi, klæddur
að utan með 5/4”
geymslu- borðum og járni þar yfir á þaki
klefi, allt þiljað og herbergin mál- og veggjum. í honum er gangur
Tvílyft útbygging með háu risi er við bakhlið hússins og er hluti af því.
og salerni með steinsteypugólfi.
Við suðurgafl hússins er nýbygg-
ing, tvflyft með porti, turni og 2
1/4 risi, byggt af bindingi, klætt
utan með 1” borðum, plönkum
og járni þar yflr. Með járnþaki á
plægðum 5/4” borða súð og með
pappa í milli. f miðjum bindingi
er pappi og innst í bindingi plægð
3/4” borð, listum og klæðningu
yfir bæði á loftum og veggjum,
allt málað með hrímfarfa. Niðri
eru þrjú herbergi, gangur og
baðklefi. Þar er einn ofn. Á öðru
gólfi er gangur og tvö herbergi,
þar er einn ofn. Á þriðja gólfi eru
átta skápar og gangur, allt þiljað
og málað. í turni er eitt herbergi,
þiljað í miðjan binding og bind-
ingur allur heflaður. Þar er einn
ofn. Baðklefinn er marmaralagð-
ur á gólf og postulínsplötur á
veggjum.
Guðmundur Björnsson var
fæddur að Gröf í Víðidal 14. febr-
úar 1864, sonur Björns Leví, síð-
ar bónda að Marðarnúpi í Vatns-
dal, og konu hans, Þorbjargar
Helgadóttur frá Gröf í Víðidal.
Hann varð stúdent í Reykjavík
1887 með fyrstu einkunn. Varð
hámenntaður í lækningum. Fékk
styrk úr landssjóði til Noregsfar-
ar þar sem hann kynnti sér ráð-
stafanir til varnar holdsveiki.
Hann var forstöðumaður Lækna-
skólans í Reykjavík og lét sig allt
varða sem bæta mætti heilsufar
landsmanna. Guðmundur skrifaði
bækur og greinar um heilbrigðis-
mál og meðal annars Sóttvarnar-
bók, almennar reglur um varnir
gegn útbreiðslu næmra sjúk-
dóma. Var landskjörinn þingmað-
ur 1916 til 1922; forseti efri
deildar Alþingis 1916 til 1922.
Var í stjórn Holdsveikraspítalans
í Laugarnesi frá upphafi. Fátt eitt
hefur hér verið talið upp sem
þessi merki maður áorkaði lönd-
um sínum til góðs. En um afrek
hans má lesa í íslenskum ævi-
skrám.
Guðmundur Björnsson hafði
læknastofu sína í húsinu og bjó
þar til dauðadags 7. maí 1937.
Samkvæmt manntali frá árinu
1901 búa í Landlæknishúsinu
Guðmundur Björnsson landlækn-
ir og Guðrún Sigurðardóttir, kona
hans. Börn þeirra eru Sigfús 6
ára, Sólveig 5 ára, Björn Berg-
mann 3 ára, Gunnlaugur Briem 2
ára og Jóhann Hendrik 1 árs.
Einnig bjuggu í húsinu Marta
Kristín Einarsdóttir 20 ára hjú,
Gróa Bjarnadóttir 23 ára hjú,
Hallfríður Bergþórsdóttir 20 ára
hjú og Theodóra Kristjánsdóttir
hjú.
Fyrri konu sína, Guðrúnu Sig-
urðardóttur, missti Guðmundur
29. janúar 1904. Hann kvæntist
aftur 14. ágúst 1908, Margréti
dóttur Magnúsar Stephensen
landshöfðingja. Guðmundur
Björnsson eignaðist ijórtán börn,
sjö með hvorri konu, og eru af-
komendur hans mannvænlegt
fólk.
í hlöðu bak við húsið var 1934
innréttaður vinnusalur fyrir
myndlist og mun Marteinn Guð-
mundsson myndlistarmaður hafa
staðið fyrir þessari framkvæmd.
Þar var síðan stofnaður kvöld-
skóli, sem teikning var kennd í.
Þar kenndi Björn Björnsson
teiknikennari til ársins 1942.
Árið 1939 keypti rfldð eignina
og um tíma var nýbyggingin leigð
út til íbúðar. Bókbandsstofa
prentsmiðjunnar Gutenberg var
til húsa í eldri hlutanum. Húsið
stóð autt á árunum frá 1970 til
1979. Á því tímabili skemmdist
það af eldi. Það var gert upp og
tekið í notkun 1980. Um tíma var
Gallerí Langbrók þar til húsa, en
núna er þar veitingarekstur.
Heimildir frá Þjóðskjalasafni og
Borgarskjalasafni.