Dagur - Tíminn - 09.11.1996, Síða 3

|Diigur-'2Imttrat
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
Laugardagur 9. nóvember 1996 - III
HAGYRÐINGAR
Aðalbjörn Úlfarsson á Hornafirði hefur ekki áður sent Hag-
yrðingaþættinum vísur, en nýlega sendi hann þættinum eftir-
farandi bréf:
Þegar ykkur vantaði vísur í hagyrðingaþáttinn og voruð að
skora á alla að senda nú vísur, hlýddi ég ekki kallinu, en hér
kemur smávegis:
Ég hlýddi ekki kalli, þó hlunkaði undir,
en hlœgilegt er kannski að segjafrá því.
Ég lifði ekki í svalli, en langfleygar stundir
liðu ekki áður en heyrðist mér í.
En svo er það haustið og veturinn:
Vindarnir hér vaða hjá,
veðurhljóðin kyrja.
Húmið sœkir heldur á,
haustið er að byrja.
Hvernig verða vetrarspor
vert er að gefa gœtur.
Aftur kemur eitthvert vor,
ef að líkum lœtur.
Mullað hefur mjöll á grund,
mjallahvít er jörðin öll.
Þykkt er loftið þessa stund,
þoka hylur hœstu fjöll.
Skaðrœðið hún Skeiðará
skelfir marga enn um sinn.
Ekkert hlaup er enn að sjá,
ó, að það kæmi ei, Drottinn minn.
Ég œtlaði mér ekki að verða of kíminn,
en enda þetta í kvöldkyrrð sólarlagsins.
Velkominn sértu, vinur minn Dagur-Tíminn,
virkilega besti tími dagsins.
U M HVERN ER SPURT?
1. Eins og margir stjórnmálamenn er maðurinn sem spurt er
um fæddur á ísafirði. Sá atburður átti sér stað þegar
kreppan stóð sem hæst og Hitler var orðinn æðsti valda-
maður í Þýskalandi. Pilturinn nam iðn föður síns og er
meistari í þeirri grein og starfaði sem iðnaðarmaður á
yngri árum.
2. En hann lærði fleira, því hæfileikarnir voru á mörgum
sviðum. Hann lauk prófum frá Tónlistarskólanum og spil-
aði í hljómsveitum. Hann varð skólastjóri tónlistarskóla í
grónum útgerðarbæ og lét ekki þar við sitja, því hann var
bæði hafnarstjóri og framkvæmdastjóri sjúkrahúss.
3. Afskipti hans af stjórnmálum tengdust aðallega sveitar-
stjórnarmálum, en um skeið var hann einnig varaþing-
maður. Hann hefur gegnt og gegnir mörgum trúnaðar-
störfum fyrir heimabyggð sína, landsfjórðung og lands-
samtök. Maðurinn er notalegur viðræðu og viðfelldin rödd
hans og skeggjað andlit eru öllum kunn.
■b6b|0jjbi!Sas -|sj spuequies ujoíjs ; jnjis Bo |iqeuij)
-Jof>| su;s>p|0|js!eæisj|£rs jngeuiBu|c|ejeA jba uubh
'euioAiAq i ejjjocf ;unuisBeq gepujoA Bo quba Bo bBuuija
-|og Jngeuisiet Bo uinieuueujofjsjepaAs j ;puejoqe qijoa
jnjeq uubh ')|jAer)|Aou j uieuje;sj|up) igepunjs Bo uinujs
jngoj jb uQjejeieui uieu uubh ')|!Aje6un|og j uofisjefæq
‘uossuef}su)| jnjeip jo ‘uin jo pinds uias uuunQe|/\| ifclVAS
Kaffi og
uppruni þess
Kaífidrykkja er mikil og al-
menn hér á landi og munu
íslendingar vera meðal
mestu kaffineysluþjóða veraldar.
Þetta hefur þó ekki alltaf verið
svo, því að vart munu nema tæp-
lega 250 ár síðan kaffi barst
fyrst til landsins með dönskum
kaupmönnum og lengi vel var
útbreiðsla þess afar hæg. f önd-
verðu var þessi nýi drykkur síð-
ur en svo vel séður af öllum, svo
sem fram kemur glögglega í
kvæði Eggerts Ólafssonar frá
1764. Þar fer hann næsta háðu-
legum orðum um þennan nýja
hressingardrykk, sem hann hkir
við kolamylsnusaup. En erindi
Eggerts um kaffið hljóðar á
þessa leið:
Ef austan að svokallað kafji,
kolamylsnu þeir girnast saup;
Þá segi ég komi af syndastraffi
soddan prjálsemdar elkast kaup;
Af einiberja betri drykk
bý ég, sem hefur sama skikk.
En þótt Eggert Ólafsson og
margir aðrir mæltu gegn kaffi og
töluðu um það með vandlætingu,
þá breiddist samt kaffidrykkja út
með tímanum og varð hér al-
menn að kalla um og upp úr
miðri 19. öld. Hefur kaffineysla
síðan verið að aukast alla götu
til þessa dags.
Kaffið er upprunnið í hérað-
inu Kaffa í Eþíópíu og þaðan er
heiti þess komið. Er þar frjósamt
og skógi vaxið fjalllendi, þar sem
kaffirunninn eða kaffitréð vex
villt frá fornu fari. Kaffibaunirn-
ar eru fræ í aldini þessara trjáa
og lærðist íbúunum á þessum
slóðum að hagnýta þær á 14.
öld. En til þess að geta notað
baunirnar varð fyrst að hreinsa
aldinkjötið vandlega burt og síð-
an meðhöndla þær á ýmsan hátt,
áður en þær gátu orðið mark-
aðsvara. Svo varð að brenna
þessar grágrænu baunir við allt
að 200 gráðu hita þar til þær
urðu dökkbrúnar á lit og síðan
mala í duft og þá fyrst var hægt
að hella á könnuna.
í byrjun 15. aldar hafði kaffið
borist til Arabíu, þar sem tekið
var að rækta það í héruðunum
kringum hafnarbæinn Mokka í
Jemen. Þaðan breiddist kaffi-
drykkja út um alla Arabíu og
var, til dæmis, orðin alsiða í
Mekku, borg spámannsins, um
1500. Leið þá ekki á löngu þar til
flestar Múhameðstrúarþjóðir
höfðu tileinkað sér að dreypa á
kaffitári. Þannig var fyrsta kaffi-
húsið opnað í Konstantínópel
árið 1554 og leið þá ekki á löngu
þangað til kristnar þjóðir í Evr-
ópu komust í snertingu við þenn-
an dökka drykk, þótt útbreiðslan
væri hæg í fyrstu. Árið 1615 var
byrjað að drekka kaffi í Feneyj-
um, árið 1643 í París og 1651 í
London.
Upp úr 1670 tók kaffidrykkja
stökk fram á við og breiddist líkt
og flóðbylgja út um meginland
Evrópu, svo að segja má að þá
yrði kaffi nánast sem stöðutákn
allra þeirra sem heita vildu
menn með mönnum. Kaffihús
spruttu upp eins og gorkúlur og
þar sátu menn yfir kaffibolla og
ræddu stjórnmál og vísindi, bók-
menntir og skáldskap, sem og
allt annað milli himins og jarðar.
Eitt meðal fyrstu kaffihúsanna í
París var Procope. Það hóf starf-
semi árið 1686 og mun enn í
gangi meira en þremur öldum
síðar.
Nokkuð samhliða kaffi
breiddist tedrykkja út í Evrópu á
17. og 18. öld. Hneigðust sumar
þjóðir meira að tei en kaffi og
eru Englendingar gott dæmi um
það. Teið er upprunnið í Kína og
er þess fyrst getið þar í heimild-
um frá 4. öld eftir Krist. Búdda-
munkar fluttu það með sér til
Japans og smám saman breidd-
ist það út um Asíu. Teið barst til
Evrópu á 16. öld og var í fyrstu
helst notað til lækninga, en brátt
var farið að nota það sem hress-
ingardrykk bkt og kaffið.
Kaffidrykkja var lítt þekkt á
Norðurlöndum fyrr en eftir alda-
mótin 1700, en breiddist hratt út
upp úr því. Margir mæltu gegn
notkun kaffis og vildu bægja því
frá fólki með ýmsum ráðum, en
aðrir töldu það skaðlaust og að
það gerði fremur gagn en ógagn.
Meðal annars skrifaði dansk-
norska leikritaskáldið Lúðvík
Holberg, sem lifði fram yfir
miðja 18. öld, um kaffi og te eitt-
hvað á þessa leið:
„Þótt ekkert annað gagn væri
að þessum nýju nautnadrykkj-
um, kaffi og te, þá verður að
segja þeim það til hróss, að þeir
draga úr neyslu áfengis, sem var
óskapleg hér áður fyrr, en er nú
mikið til horfin. Nú geta eigin-
konrn- okkar og dætur farið í síð-
degisheimsóknir í hús og snúið
aftur heim ódrukknar. Það hefði
varla getað gerst í gamla daga,
þegar gestum var hvergi boðið
annað en brennivín eða vín að
drekka. Af þeim veitingum varð
hver kerling að súpa dálítið hvar
sem hún kom og afleiðingarnar
létu þá ekki á sér standa.“
Þannig sá Holberg ýmsa kosti
við kaífi og te og það hafa síðan
æ fleiri gert, því að sannarlega
hefur kaffisopinn glatt marga
um dagana. En þótt kaffi sé upp-
runnið í Eþíópíu og bærist út í
fyrstu frá Arabíu, þá er það á
okkar tímum aðallega ræktað í
Brasilíu og öðrum Iöndum
Rómönsku Ameríku.
Jón R. Hjálmarsson.
ÚR HANDRAÐANUM
Elsti íslendinguriim fyrr og síðar
Hæsti aldur sem nokkur
íslendingur hefur náð er
113 ár. Það var séra Jón
Jónsson, kallaður gamli, prest-
ur á Staðarhrauni, sem varð
svona langlífur.
Jón var fæddur árið 1540.
Hann var prestur í 70 ár, en
lést á Brúarfossi árið 1653.
Brúarfoss er bær skammt frá
Staðarhrauni og er nefndur eft-
ir fossi sem þar er í Hítará. Brú
er þarna yfir ána og við hana
stendur veiðihúsið sem Jóhann-
es Jósefsson á Borg byggði og
þykir nú forláta íverustaður
laxveiðimanna af efnaðri sort-
inni.
Það taldist til tíðinda og þætti
enn, að séra Jón las og skrifaði
síðasta árið sem hann lifði.
Til er vísa sem öldungurinn
orti, sem raunar er eignuð fleiri
mönnum, en merkisklerkurinn
séra Jón Halldórsson í Hítardal
segir hana fortakslaust eftir
séra Jón gamla, og hafði eftir
mönnum sem þekktu þann full-
orðna á sínum tíma. En vísan
er svona:
Níu á ég börn og nítján kýr,
nœr fimm hundruð sauði,
sjö og tuttugu söðladýr,
svo er háttað auði.
Þennan bústofn geta menn
borið saman við kvóta- og vísi-
tölubúin í dag, en Jón gamli var
talinn efnaður maður. Og ekki
vantaði börnin til að létta undir
í elhnni.